Sayali sadiqova

 
Yarlığamaq
- bağışlamaq, günahından keçmək: 
 
Dedi: Ya Musa, Həqqə peyğam apar,
Yarlığarmı
 məni ol Pərvərdigar?
Qədim türk abidələrində bu feilin eyni mənada işlənməsi 
qeydə almmışdır. Həmin abidələrdə 
“yarlıq”
ismi də “əmr”, 
“göstəriş”, “buyruq” mənalannda işlənmişdir
2
. 
“Yarlığamaq”
feilinin XIII-XIX yüzilliklərin türkdilli yazılı abidələrində bol-
bol işlənməsi qeydə almmışdır. 
 
Yer-yerin
- hər tərəfdən, hər yandan. 
“Yer” isminin təkran və sonuncunun axırına qədim alət şə-
kilçisinin artırılması ilə yaranmış bu mürəkkəb tərzi-hərəkət zər-
fi “Əsrarnamə”də aşağıdakı iki beytdə işlənmişdir: 
1
Sultanov M. Əhmədi Təbrizi və “Əsrarnamə” əsəri haqqında// “C.Qəhrə-
manov. “Əsrarnamə” (Əlyazmasının fotofaksimilesi, sözlük və izahatı)”. 
Bakı, 1964. səh.86
2
Kopanev P.İ.
 
Вопросы истории и теории художественного перевода. 
Минск, 1972, с.242.

---

182 
Qeybətə başladı qovmi 
yer-yerin
,
Dedilər Həq munı rədd etdi, yəqin 
 
Çün namazın qıldılar, ey din əri,
Yer-yerin
 götürdülər ol sərvəri. 
Qeyd edək ki, Ş.Xəlilovun monoqrafiyasında eyni şəkildə 
düzəlmiş 
“bir-birin”
mürəkkəb tərzi-hərəkət zərfinin abidədə iş-
lənməsi göstərilmiş, 
“yer-yerin” 
isə unudulmuşdur. Maraqlıdır 
ki, 
“yer-yerin”
XIV əsr müəllifi Yusif Məddahın “Vərqa və 
Gülşah” əsərində də işlənmişdir: 
 
Qapdı Gülşahı Bəni Əmri-lə’in,
Aydurdi, həmlə qılun yer-yerin. 
1
 
Bu yazılı abidədə işlənmiş mürəkkəb tərzi-hərəkət zərfləri 
sırasında yenə də eyni tipli 
“bir-birin”
göstərilmiş, 
“yer-yerin”
isə nəzərdən qaçırılmışdır. Tərkibində “bə” fars önqoşması olan 
“yerbəyerdən” mürəkkəb tərzi-hərəkət zərfi çağdaş dilimizdə ey-
ni mənanı daşıyır. 
“Yer-yerin”
mürəkkəb tərzi-hərəkət zərfi 
XIV-XVI əsrlərə aid türkdilli yazılı abidələrdə, o sıradan XVI 
əsr Azərbaycan şairi-mütərcimi Həzininin “Hədisi-ərbəin” tərcü-
məsində bol-bol işlənmişdir Beləliklə, bütün bu deyilənlər sübut 
edir ki, XV əsr Azərbaycan şairi-mütərcimi Əhmədi Təbrizinin 
“Əsrarnamə” tərcüməsi klassik Azərbaycan tərcümə ədəbiyyatı-
nın başlıca səciyyəvi xüsusiyyətlərini özündə birləşdirməklə ya-
naşı, eyni zamanda dilimizdə tarixən işlənmiş bir sıra qədim və 
nadir türk sözlərinin də əyani təmsilçisidir. Bu dəyərli yazılı abi-
dənin qeyd edilən səciyyəvi xüsusiyyətləri onu haqlı olaraq həm 
tərcümə tariximizin, həm də ədəbi dil tariximizin tədqiqi üçün 
zəngin və dəyərli mənbələrdən biri kimi dəyərləndirməyə tam 
əsas verir. 
1
Qəhrəmanov C., Hacıyeva Z. Yusif Məddah. Vərqa və Gülşah. Bakı, 1988. 
səh.115.

---

183