Sayali sadiqova

drayver, monitor, sayt, kla-
viatur, bord, fotoşop, veb-sayt, veb-dizayn, internet, internet-
klub, intert-klass
və s.
Müasir Azərbaycan dilində ingilis dilindən ardıcıl və artan 
sayda sözalma terminologiya sahəsində getdikcə artır. Müxtəlif 
elm sahələrinin inkişafı onlarda terminoloji bazanın zənginləş-

---

381 
məsinə səbəb olur. Dilin terminoloji sisteminə, yeni terminlərin 
gətirilməsinə müxtəlif aspektlərdən yanaşmaq mümkündür.
Yeni terminə yaranan tələbatın ödənilməsi üçün istifadə 
olunan termin yaradıcılığı yollarından biri də terminalmadır. 
Terminalma terminin başqa dildən hazır alınmasıdır. Azərbay-
can dilinə son illərdə yeni terminlər hazır şəkildə ingilis dilindən 
alınır. Siyasi, iqtisadi, sosial sahələrə aid terminlərin dilimizə 
keçməsi artmışdır. Bunun əsas səbəbi ölkənin yeni demokratik 
inkişaf yolunu seçməsi, yeni iqtisadi siyasəti qəbul etməsi ilə 
əlaqədardır. Lakin Azərbaycan dilinə ingilis dilindən gələn ter-
minlər yalnız bu sahələrlə məhdudlaşmır. Müxtəlif elm sahələri-
nə aid terminoloji lüğətlərin araşdırılması zamanı son dövrdə in-
gilis dilindən alınmaların sürətlə artması özünü göstərir. Ancaq 
dilin quruluş baxımından fərqliliyi ingilis dilindən alınma ter-
minlərin unifikasiyasına xüsusi diqqət tələb edir.
Unifikasiya terminologiyanın bütün sahələrində zəruri sə-
viyyələrdə-məzmun, məntiq və linqvistik səviyyələrdə eyni prin-
siplər əsasında formalaşdırılmasını nəzərdə tutan mürəkkəb və 
çoxşaxəli işi özündə birləşdirir. M.Qasımov unifikasiyanı sözal-
ma prosesinin ikinci mərhələsi hesab etmiş və terminlərin unifi-
kasiyasını elm və texnika, iqtisadiyyat, mədəniyyət sahəsində 
ünsiyyət vasitəsi olmaqla, vahid nümunəvi terminologiyanın 
müəyyənləşdirilməsi kimi qiymətləndirmişdir. 
Dil əlaqələri prosesində alınmalar dilin zənginləşməsində 
mühüm amillərdəndir. Buna görə də alınmaların yazılış qaydala-
rının müəyyənləşdirilməsi də aktual problemlərdəndir. Azərbay-
can dilinə başqa dillərdən alınan sözlərin dillərin leksik sistem-
ləri arasındakı fonetik və orfoqrafik uyğunluq səviyyəsi ilə bağ-
lı təhlillər burada da yekcinsliyin müşahidə olunmadığını ortaya 
qoyur. Belə ki, bu prosesdə leksik alınmaları dilə uyğunlaşdırma 
səviyyəsinə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. 
Tam fo-
netik uyğunluğa malik olan alınmalar: 
Bu qrup leksik alınmalar-
da transkripsiya və transliterasiya müvafiq olan leksik müvazilik 

---

382 
faktlarını əhatə edir: akkreditiv-akkreditiv, leqal-leqal, marke-
tinq-marketinq, reqlament-reqlament, antivirus-antivirus, inter-
net – internet, marafon-marafon, fazenda-fazenda, angina – an-
gina, artist – artist, film – film, final – final, formal – formal, hit 
– hit, insult – insult, lift – lift, lord – lord, mental – mental və s. 
2
. Fərqli transliterasiyaya malik olan, lakin səslənmə cə-
hətdən (transkripsiya baxımından) demək olar ki, çox yaxın olan 
alınmalar:
Məsələn, disket-diskette, antipod-antipodes, fact – 
fakt, act – akt, sayt-site, sendviç-sandwix, serial-serie, immuni-
tet-immunitas, immiqrant-immiqrans, imicmeyker-imaqemey-
ker, accord – akkord, accent – aksent, block – blok, cabin – kabin, 
cabinet – kabinet, canal – kanal, character – xarakter, concept – 
konsept, control – kontrol, credit – kredit maniya-mania və s. 
Yuxarıda qeyd edilmiş misallarda müşahidə edilən transli-
terasiya uyğunsuzluğunun başlıca səbəbləri Azərbaycan və ingi-
lis dilinin fonetik sistemindəki fərqliliklər və həmin fərqliliklərin 
məntiqi davamı kimi ortaya çıxan spesifiklikdir. Alınma söz və 
terminlərdə fonetik cəhətdən müəyyən dəyişiklik edilməsinin 
müxtəlif səbəbləri müəyyənləşdirilir: Azərbaycan dilinin özünə-
məxsus fonem tərkibinin və əlifbasının digər dillərdən fərqlən-
məsi; Sözlərin alındığı mənbə dillə Azərbaycan dilinin orfoqra-
fiya qaydalarının, prinsiplərinin bir-birindən fərqlənməsi; Alın-
maların tələffüzünün Azərbaycan dilinin tələffüz qaydalarına 
uyğunlaşdırmaq; Eləcə də o da qeyd edilməlidir ki, ingilis əlifba 
sisteminin fərqli xarakterə malik olması, habelə ingilis orfoqrafi-
yasında bəzi yunan–latın mənşəli interleksemlərinin ənənəvi ya-
zılış formasının qəlibləşməsi bu fərqlərin daha da dərinləşməsi-
nə yol açır. Belə ki, Azərbaycan əlifbasında [ş] səsini əks etdirən
hərf olduğu halda ingilis dilində, analoji qarşılığın mövcud ol-
maması sonuncu (ingilis dili)mənimsənilmiş Azərbaycan sözlə-
rində fərqli transliterasiyanın tətbiqinə şərait yaradır. Digər tə-
rəfdən Azərbaycan dilində [w] səsi və müvafiq hərf yoxdur. Bu 
səbəbdən də ingilis dilində istifadə edilən bəzi interleksemlərdə 

---

383 
yer alan w hərfi dilimzdəki korrelyantlarında v hərfi ilə əvəz 
edilmişdir. Məsələn,
 
waggon (wagon) – vaqon, watt – vatt, web 
– veb, wolt-volt. Eləcə də internetlə bağlı Azərbaycan dilində iş-
lənən Windows termini də bu ənənəyə uyğun olaraq Vindovs 
kimi yazılır. 
İngilis əlifbasında x səsinin müvafiq qrafeminin yer alma-
ması həmin səsin fərqli hərf kombinasiyarında verilməsinə yol 
açır: character – xarakter, technology – texnologiya, mechanic – 
mexanik, psychic –