Sayali sadiqova
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“baykot”
leksik vahidi özünün termi- noloji mənasını saxlamaqla yanaşı, semantik mənasını da geniş- ləndirmişdir. Həmin alınma ictimai-siyasi termin sahəsindən çı- xıb məişət çərçivəsində işlənməklə, ümumədəbi dilin fəal leksik vahidinə çevrilmişdir. “Baykot” leksemi müxtəlif sahələrin terminoloji sistemində də özünə yer almışdır. Diplomatiya termini kimi , baykotun mə- nası “bir dövlətin başqa dövlətlə, ya bir qrup dövlətlə ticarət əla- qələri yaratmaqdan və saxlamaqdan imtina etməsi”dir. Diploma- tiya terminləri lüğətində tərkibində baykot sözü olan aşağıdakı termin-birləşmələr vardır: “beynəlxalq münasibətlərdə baykot”, “baykot elan eləmək”, “baykotu ləğv etmək”, “baykota məruz 376 qalmaq”, “baykot siyasəti”, “siyasi baykot”, “baykota əl at- maq”, “baykota çağırmaq” və s. Dilin başqa dildən aldığı sözlər müəyyən anlayışların, əşya- ların, hadisələrin adlarını ifadə etməyə xidmət edir. Alınma ilkin dövrdə konkret semantikaya malik olur. Adətən, söz adi olduğu halda dildə bir sıra mənalara malik olursa, keçdiyi yeni dildə onun bu mənalarından çox vaxt biri istifadə olunur. Zaman keç- dikcə, alınma söz yeni mənalar qazana bildiyi kimi, əvvəlki mə- nasını itirə bilir. Alınma obyekt dildə semantik transformasiyaya məruz qalır. Semantik transformasiya dilçilikdə araşdırılmış mə- sələlərdəndir. Obyekt dildə alınma sözün mənasının genişlənmə- si və ya daralması, onun məcazi mənada işlənməsi semantik transformasiya kimi başa düşülür. Bir sıra tədqiqatçılar alınma sözlərin mənalarının daralma- sını, bu sözlərin məcazi mənalarda işlənməsini qeyd etmişlər. Bu fikir sonralar tənqid olunmuşdur. Alınma sözlərin yeni key- fiyyət qazanması cəmiyyətdə baş vermiş dəyişikliklərlə millət- lərarası əlaqələrin, o cümlədən dil əlaqələrinin genişlənməsi ilə bağlıdır. Müasir dövrdə sözlərin semantik strukturunun geniş- lənməsi, onların yeni mənalarının yaranması müşahidə olunur. İngilis dilində alınmaların semantik cəhətdən genişlənməsi onla- rın həyatımızın müxtəlif sahələrinə nüfuz etməsi prosesində baş verir. Alınma sözün müxtəlif sahələrə keçməsi onun məna dairə- sinə təsir göstərir. Bəzi hallarda keçid prosesində söz bir vaxt di- lə daxil olduğu ilkin mənanı itirərək, yeni məna qazanır. Başqa halda ilkin məna qalmaqla alınma sözün semantikasında dəyiş- mə yaranır. Məsələn, biznes (ing. business) sözü 1966-cı ildə çapdan çıxmış “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə daxil edil- məmişdir. “Avropa mənşəli sözlərin qısa lüğəti”ndə alınma sö- zün mənası “şəxsi yığımla əlaqədar kommersiya işi” kimi izah edilir. Bu fəaliyyətlə məşğul olan şəxs isə “biznesmen” adlanır. Lüğətdə “biznesmen” sözünün izahında yazılır: “ABŞ-da tacir, fırıldaqçı, işbaz, sahibkar; hər şeydən yüksək gəlir almağa çalı- 377 şan kapitalist” (AMSL). Göründüyü kimi, rus dili vasitəsilə Azərbaycan dilinə keçmiş alınma leksik vahid sovet dövründə mənfi məna daşımışdır. İngilis dilində biznes çoxmənalıdır. Onun əsas mənası “iş”, “daimi məşğuliyyət”, “ixtisas”dır. Sözün digər mənası “ticarət və kommersiya fəaliyyəti”dir. Hazırda Azərbaycan dilində istifadə edilən biznes sözü “gəlir gətirən iş” mənasında işlənir. İşlənmə səviyyəsinə görə məhsuldardır. Tək- cə iqtisadi sahəyə aid termin olmayıb ümumişlək leksik vahid- dir: Eləcə də Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|