SƏbuhi ƏHMƏdov

Səttar Bəhlulzadə 
    (1908-1974) 
 
Səttar  Bəhlul  oğlu 
Bəhlulzadə 1909-cu ildə Bakının Əmircan kəndində anadan olmuşdur.  Orta təhsil 
aldıqdan  sonra  o,  1927  -  1931-cı  illərdə  Azərbaycan  Rəssamlıq  Məktəbində 
oxumuşdur.  İstedadlı  gənc  rəssam  yaradıcılığa  o  dövrdə  artıq  yaxşı  tanınan  və 
sevilən  rəssam  Əzim  Əzimzadənin  rəhbərliyi  ilə  "Kommunist"  qəzetində 
başlamışdır.  1931  -  1933-cü  illərdə  qəzetdə  onun  müasir  məzmunlu  ilk 
karikaturaları  çap  olunmuşdur.  Lakin  ustadı  ona  qabiliyyətini  boyakarlıqda 
sınamağı, bunun üçünsə təhsilini davam etdirməyi məsləhət görmüşdür. 
Beləliklə,  gənc  Səttar  Moskvaya  yollanır  və  Moskva  Dövlət  Rəssamlıq 
İnstitutuna  daxil  olur.  Burada  o,  1933  -  1940-cı  illərdə  məşhur  rəssamlar 
V.A.Favorski  və  Q.M.Şaqalın  rəhbərliyi  altında  ümumən  rəssamlıq  sənətini,  o 
cümlədən də boyakarlığın sirlərini öyrənir. 
Vətənə  qayıdar-qayıtmaz  rəssam  faşist  Almaniyasının  SSRİ-yə  hücuma 
keçməsi xəbərini eşidir. Respublikamızın elm və mədəniyyət xadimləri ilə birlikdə, 
Azərbaycan  rəssamları  da  bu  dövrdə  bütün  qüvvələrini  xalqımızı  qələbəyə 
ruhlandıran  sənət  əsərləri  yaratmağa  sərf  edirlər.  Siyasi-təşviqat  plakatları  çəkir, 
səyyar  rəsm  sərgiləri  yaratmaq  sahəsində  yorulmaq  bilmirlər.  Vətən  müharibəsi, 
yadelli qəsbkarlara nifrət rəssamlarımızın əsas mövzuları idi. 
1941  -  1945-ci  illərdə  Səttar  Bəhlulzadə  "Babək  üsyanı",  "Fətəli  xan" 
əsərlərini  çəkir.  Bu  əsərlərdə  o,  torpaqları  uğrunda  canlarını  fəda  etməyə  hazır 
olmuş  tarixi  şəxsiyyətləri  təsvir  etmişdir.  "Bəzz  qalasının  müdafiəsi"  lövhəsi 

315 
 
boyaların ahəngi, koloritin dürüstlüyü ilə fərqlənir, eyni zamanda, vətən torpağına 
məhəbbət hissi aşılayır. 
Müharibədən  sonrakı  illərdə  Səttar  Bəhlulzadənin  yaradıcılığında  təbiət 
təsvirlərinə  meyl  getdikcə  güclənir,  o,  mənzərə  janrında  daha  bitkin  əsərlər 
yaratmağa  başlayır.  1946  -  1947-ci  illərdə  respublika  bədii  sərgilərində  rəssamın 
Abşeron etüdləri - "Buzovnada neft mədənləri", "Əmircan", "Bakıda atəşfəşanlıq" 
və s. əsərləri nümayiş etdirilir. Tənqidçilər yeni üslubda işləyən istedadlı rəssamın 
getdikcə daha artıq püxtələşdiyini qeyd edirlər. 
Səttar  Bəhlulzadə  təəssürat  rəssamıdır.  O,  təbiətin  zəngin  boyalarından, 
günün  müxtəlif  çağlarından,  ilin  fəsillərindən  aldığı  təəssüratları  yalnız  ona 
məxsus  xüsusi  məharətlə  verə  bilirdi.  Onun  "Qədim  atəş"  (1967),  "Odlu  torpaq", 
"Əbədi məşəllər", "Abşeron tağı" (1970) mənzərələrində fərdi təəssüratdan doğan 
lirik hisslər, həyəcanlar həlledici rol oynayır. 
Azərbaycanımızın  müxtəlif  rayonlarını  qarış-qarış  gəzən  rəssam  bir  çox 
təbiət  mənzərələri  yaratmışdır.  Rəssamı  ilhama  gətirən  təbiət  motivləri 
rəngarəngdir.  O,  səfalı  dağ  mənzərələrini,  meyvə  bağlarını,  bərəkətli  pambıq 
tarlalarını,  baharın  gözəlliyini,  payızın  qızılı  rənglərini  dönə-dönə,  hər  dəfə  də 
vurğunluqla  tərənnüm  etmişdir.  "Doğma  düzənliklər"  (1957),  "Gölməçələrdə 
ördəklər"  (1955)  şairanə  mənzərələrində  Lənkəranın  təbiətini  əks  etdirən  rəssam 
"Yuxarı  Daşaltı"  (1955),  "Cıdır  düzü"  (1957),  "Dumanlı  dağlar"  (1957),  "Yaşıl 
xalça" (1957) lövhələrində Qarabağın səfalı yerlərini fırçasının möcüzəsi ilə kətan 
üzərində canlandırmışdır. 
Müşahidəçi  rəssam  hər  dəfə  yeni-yeni  mənzərə  motivləri  tapır,  təbiətin 
gözəlliklərini  insan  əməyi  ilə  əlaqələndirirdi.  Bu  mənada  rəssamın  Abşeron 
təbiətinə həsr etdiyi "Neft daşları" mənzərə silsiləsi onun yaradıcılığında xüsusi yer 
tutur. Həmin silsilə Xəzərdə salınmış əfsanəvi neft şəhəri haqqında poetik təsəvvür 
yaradır.  Bəhlulzadənin  gərgin  yaradıcılıq  axtarışlarının  məhsulu  olan  "Xəzər 
gözəli"  (1960),  "Suraxanı  atəşgahı"  (1970),  "Əfsanəvi  torpaq"  (1971)  əsərlərində 
rəssam  tədricən  rəng  palitrasını  zənginləşdirmiş,  koloritin  dekorativliyinə  nail 
olmuşdur.  "Xəzər  üzərində  axşam"  (1958)  mənzərəsi  rəssamın  geniş  şöhrət 
qazanmış  əsərlərindəndir.  Mavi,  gümüşü  dumanlar  arasından  göy  dənizin  səthi 
üzərində yüksələn əfsanəvi estakada və neft buruqları sanki zühur edir. Bu qəribə 
mənzərə təbiətin sənaye ilə vəhdətini göstərən şairanə nəğmə kimi səslənir. 
Səttar Bəhlulzadənin lirik, poetik mənzərələr ustası olmasını 1947 - 1953-
cü illərdə yaratdığı "Qudyalçay sahili", "Qudyalçay vadisi", "Qızbənövşəyə gedən 
yol",  həmçinin  "Kəpəzin  göz  yaşları"  (1965),  "Vətənimin  baharı"  (1967), 
"Azərbaycan  nağılı"  (1970),  "Şahnabat"  (1973),  "Naxçıvan.  Axşamçağı  Ordubad 
bağlarında"  (1974)  mənzərələri  birmənalı  şəkildə  təsdiqləmişdir.  O,  real  mənzərə 
motivlərini  rəssam  təxəyyülünün  məhsulu  olan  şərti  təsvir  formaları  ilə 

316 
 
Azərbaycan  musiqisinin  inkişafında  Fikrət 
Əmirovun  yaradıcılığı  mühüm  yer    tutur.  Onun 
əsərlərində  xalqın  tarixi  keçmişi  və  müasir  həyatı 
dolğun  əksini  tapmışdır.  Bəstəkarın  musiqisi  üçün 
dramatik,  yumoristik  obrazlar,  xüsusilə  lirik-psixoloji 
lövhələr  səciyyəvidir.  Fikrət  Əmirovun  yaradıcılığında 
Azərbaycan  milli  musiqi  ənənələri  ilə  dünya    musiqi 
mədəniyyətinin nailiyyətləri üzvi şəkildə birləşmişdir.  
Azərbaycan tarixinə Fikrət Əmirov 
yaradıcılığı  musiqi sənətinin müxtəlif  janrlarını əhatə 
edən görkəmli bəstəkar  kimi daxil olmuşdur.  
əlaqələndirməyi bacarmışdır.  Mənzərələrin  koloritində açıq rənglərin  vəhdəti (ağ, 
mavi,  çəhrayı,  yaşıl  və  s.)  əsas  yer  tutur.  "Muğanda  bahar"  (1961),  "Bağlar 
arasında"  (1960), "Çiçəklənən  torpaq"  (1960), "Torpağın  arzusu"  (1964), "Nağıl" 
(1970)  və  s.  əsərlərində  doğma  torpağa  və  onu  dəyişdirən  zəhmət  adamlarına 
hədsiz məhəbbət elə ilk baxışdaca aşkar duyulur. 
Məhsuldar  fəaliyyətinə  və  yüksək  sənətinə  görə  Azərbaycan  SSR 
əməkdar  incəsənət  xadimi  (1960),  Azərbaycan  SSR  xalq  rəssamı  (1963)  fəxri 
adlarına layiq görülmüş rəssama 1972-ci ildə yekdilliklə Azərbaycan SSR Dövlət 
mükafatı  verilmişdir.  O,  2  Qırmızı  Əmək  Bayrağı  ordeni  və  medallarla  təltif 
edilmişdir. 
Səttar  Bəhlulzadənin  tabloları  respublika,  ümumittifaq,  habelə  rəssamın 
fərdi  sərgilərində  göstərilmiş,  Əlcəzair,  Misir,  Livan,  Suriya,  Tunis,  Norveç, 
Almaniya,  Çexiya,  Bolqarıstan,  Macarıstan,  Rumıniya,  İraq,  Kuba,  Kanada, 
Belçika, Fransa, Yaponiya və s. ölkələrdə keçirilən sovet təsviri sənəti sərgilərində 
nümayiş etdirilmişdir. 
1964-cü ildə  Praqada  onun qrafika  əsərlərindən ibarət fərdi  sərgisi təşkil 
olunmuşdur.  Hal-hazırda  Səttar  Bəhlulzadənin  əsərləri  R.Mustafayev  adına 
Azərbaycan  Dövlət  İncəsənət  Muzeyində  və  Azərbaycan  Dövlət  Şəkil 
Qalereyasında,  eləcə  də  Moskva  və  s.  şəhərlərin  muzeylərində  və  çox  böyük 
hissəsi şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. 
Görkəmli  Azərbaycan  rəssamı,  müasir  Azərbaycan  boyakarlıq  sənətində 
mənzərə janrının yaradıcılarından və ən böyük ustadlarından biri Səttar Bəhlulzadə 
1974-cü  ildə  Moskvada  vəfat  etmiş,  Əmircana  gətirilərək  doğma  kəndində  dəfn 
olunmuşdur. 
 
Fikrət Əmirov 
   (1922-1984) 
 
 

317 
 
Fikrət  Məşədi  Cəmil  oğlu  Əmirov  1922-ci  ildə  Azərbaycanın  Gəncə  şəhərində 
anadan  olmuşdur.  Əslən  şuşalı  olan  atası  Məşədi  Cəmil  Azərbaycanın  tanınmış 
tarzəni,  bəstəkarı  idi.  Musiqiçi  kimi  Mir  Möhsün  Nəvvabın  musiqi  məclislərində 
püxtələşən  Məşədi  Cəmil  Pribaltikada  işlədiyi  dövrdə  bir  çox  Azərbaycan 
muğamlarını  qrammofon  vallarına  yazmış,  bəzi  muğamları  İstanbulda  nota 
salmışdır.  O,  Azərbaycan  musiqi  təhsil  ocaqlarının  yaradılmasında  da  böyük  rol 
oynamışdır. 
F.Əmirov  ilkin  təhsilini  Gəncədə  (sovet  dövründə  bu  şəhər  Kirovabad 
adlanırdı) almış, burada Musiqi Məktəbinin tar sinfini bitirmişdir. Daha sonra 1938 
-  1939-cu  illərdə  o,  Bakıya  köçərək  Bakı  Musiqi  Məktəbində  oxumuşdur.  Fikrət 
Əmirov  ciddi  şəkildə  hazırlaşmağa  başlamış,  lakin  1941-ci  ildə  faşist 
Almaniyasının  SSRİ-yə  hücumu  onun  planlarını  dəyişmişdir.  Yüz  minlərlə 
Azərbaycanlı  kimi,  F.Əmirov  da  cəbhəyə  yollanmış  və  vətəndaşlıq  borcunu 
layiqincə yerinə yetirərək qələbə ilə vətənə dönmüşdür. Bir neçə sənət dəyişdikdən 
sonra, nəhayət, musiqiyə olan həvəsi üstün gəlir və o, yarımçıq qoyduğu işi davam 
etdirmək  qərarını  verir.  Fikrət  Əmirov  Azərbaycan  Dövlət  Konservatoriyasına 
daxil  olur  və  1948-ci  ildə  professor  B.Zeydmanın  bəstəkarlıq  sinfini 
müvəffəqiyyətlə  bitirir.  Hələ  təhsil  aldığı  illərdə  o,  "Ürəkaçanlar"  və  "Gözün 
aydın" musiqili komediyalarını yazır. Əsərlərinin yüksək səviyyəsini nəzərə alaraq 
onu  Azərbaycan  Dövlət  Filarmoniyasına  bədii rəhbər təyin edirlər.  Həmin dövrdə 
yazdığı  konsertləri  onun  xalq  mahnı  və  rəqslərinin  üslub  xüsusiyyətlərindən  necə 
sənətkarlıqla  istifadə  etdiyini  göstərir  və  F.Əmirov  özünü  instrumental  konsert 
janrında yazan ilk Azərbaycan bəstəkarı kimi tanıdır. 
F.Əmirovun  simfonik  yaradıcılığı  rəngarəngdir.  1947-ci  ildə  yazdığı 
"Nizami" simli simfoniyası fəlsəfi mahiyyət kəsb edir, öz lirizmi, təsirliliyi, aydın 
və incə musiqi üslubu ilə fərqlənir. O həm də simfonik  muğam janrının yaradıcısı 
kimi tanınır. "Şur" və "Kürd ovşarı" simfonik muğamlarında ilkin mənbəyə istinad 
edərək  bu  əsərləri  özünəməxsus  bəstəkarlıq  texnikası,  yaradıcı  təxəyyülü  ilə 
zənginləşdirmiş,  orkestr  boyalarının  əlvanlığına  nail  olmuşdur.  F.Əmirovun 
yaradıcılıq axtarışları qiymətləndirilmiş və o, 1949-cu ildə SSRİ Dövlət mükafatına 
layiq görülmüşdür. 
Onun  1950-ci  ildə  yazdığı  "Azərbaycan  süitası"  aşıq  musiqisi 
intonasiyalarını,  xalq  rəqslərinin  oynaq,  gümrah  ruhunu  ifadə  edir.  1953-cü  ildə 
Fikrət  Əmirov  şah  əsərlərindən  biri  olan  "Sevil"  operasını  yazır.  C.Cabbarlının 
eyniadlı pyesi üzrə yazılmış bu opera sovet operaları sırasında görkəmli yer tutur. 
Lirik-psixoloji  səpkidə  bəstələnmiş  "Sevil"  operasında  qəhrəmanların  taleyi 
inqilabi hadisələrlə sıx əlaqədə verilmişdir. Operada qəhrəmanın daxili aləmi, onun 
azadlığa,  yeni  həyata  qovuşması  parlaq  musiqi  dili  ilə  göstərilmişdir.  Opera 
dramaturji  yığcamlığı,  xalq  ruhuna  yaxın  gözəl  melodiyaları  ilə  səciyyələnir. 

318 
 
"Sevil"  operası  Moskvada  P.İ.Çaykovski  adına  konsert  zalında  Ümumittifaq 
Radiosu və Televiziyasının simfonik orkestri, xoru və solistləri tərəfindən 1963-cü 
ildə  rus  dilində  ifa  olunmuş,  1970-ci  ildə  ekranlaşdırılmış,  1977-ci  ildə 
Səmərqənddə tamaşaya qoyulmuşdur. 
1957-ci  ildə  F.Əmirov  E.Nəzirova  ilə  birgə  ərəb  mövzuları  əsasında 
fortepiano  ilə  orkestr  üçün  konsert  yazır.  Bu  konsertin  təravətli  musiqisi, 
orkestrovkası  və  fortepiano  partiyasındakı  orijinal  tapıntılar  diqqəti  xüsusilə  cəlb 
edir.  Bəstəkar  kamera-vokal  və  instrumental  musiqi  janrında  da  bir  sıra  maraqlı 
əsərlərin  müəllifidir.  Fortepiano  üçün  2  prelüd,  "12  miniatür",  Ü.Hacıbəyov  və 
A.Zeynallının  xatirəsinə  həsr  edilmiş  elegiyalar,  variasiyalar,  uşaq  lövhələri,  2 
ekspromt  və  s.  instrumental  əsərləri,  "Ulduz",  "Gülərəm  gülsən",  "Azərbaycan 
elləri",  "Mən  səni  araram",  "Reyhan",  "Gülür  ellər"  və  s.  romans  və  mahnıları 
Azərbaycan musiqi xəzinəsinin inciləridir. 
Fikrət Əmirov "Şeyx Sənan", “905-ci ildə", "Vaqif”, "Xanlar", "Cavanşir" 
və  s.  dram  tamaşalarına,  "Səhər",  "Böyük  dayaq",  "Mən  ki  gözəl  deyildim"  və  s. 
kinofilmlərə yaddaqalan musiqi bəstələmişdir. 
1956  -  1959-cu  illərdə  Azərbaycan  Opera  və  Balet  Teatrının  direktoru 
işləmiş  F.Əmirov  XX  əsrin  60-cı  illərində  yazdığı  yeni-yeni  əsərləri  ilə 
dinləyiciləri  sevindirməkdə  davam  edirdi.  Kompozisiyasına  görə  simfonik 
muğamların  süita-rapsodiyasını  xatırladan  "Azərbaycan  kapriççiosu",  "Simfonik 
rəqslər"  sübut  edirdi  ki,  muğam  janrını  simfonikləşdirmə  sahəsində  Əmirov 
əvəzsiz  sənətkardır.  "Gülüstan  -  Baytı-Şiraz"  simfonik  muğamında  o,  muğam 
şöbələrinin  kontrast  ardıcıllığı  prinsipini  saxlamış,  melodikasını  kiçik  lövhələrlə 
şərh  edərək  muğamı  sərbəst  inkişaf  etdirmişdir.  1959-cu  ildə  Azərbaycan 
Bəstəkarlar İttifaqının  katibi seçilən F.Əmirov  1965-ci ildə SSRİ  xalq artisti fəxri 
adına layiq görülmüşdür. 
XX  əsrin  70-ci  illərində  yazdığı  əsərlərdə  bəstəkar  bu  ənənəni  davam 
etdirmişdir.  "Nəsimi  dastanı"nda  o,  xoreoqrafik  poeması  üçün  faciəvilik,  orijinal 
musiqi obrazları, dərin musiqi dramaturgiyasını ifadə edə bilmişdir. Onun "Xəzəri 
fəth  edənlər"  vokal-xoreoqrafik  poeması  Azərbaycan  zəhmətkeşlərinin  fədakar 
əməyinə həsr olunmuşdur. 1974-cü ildə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq 
görülən bəstəkar həmin ildə SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının katibi seçilmişdir. 
Fikrət  Əmirovun  əsərləri,  xüsusilə  simfonik  muğamları  Niyazi 
(Azərbaycan),  K.Rojdestvenski  (Rusiya),  L.Stokovski  (ABŞ),  Ş.Münş  (Fransa), 
K.Abendrot  (Almaniya)  kimi  məşhur  dirijorların  repertuarına  daxil  olmuş,  SSRİ-
nin  və  bir  çox  xarici  ölkələrin  konsert  salonlarında  səslənmişdir.  Fəaliyyəti 
illərində F.Əmirov  Lenin  ordeni və 2 dəfə Qırmızı  Əmək Bayrağı  ordeni ilə təltif 
edilmişdir. 

319 
 
Azərbaycan,  eləcə  də  dünya  musiqi  sənətinin 
inkişafında  mühüm rol oynamış şəxslər arasında 
Qara  Qarayevin  adı  xüsusi  qeyd  olunur 
Fəaliyyəti  dövründə  opera,  balet,  kantata, 
kinofilmlər  və  dram  əsələrində  milli  musiqi  ilə 
klassik  və  müasir  musiqi  üslublarının  üzvi 
birliyinə,  mövzuların  romantik  şərhinə  nail 
olmuşdur.    Qara  Qarayev  müasir  Azərbaycan 
bəstəkarlıq  məktəbinə  başçılıq  etmişdir.  Bir  çox 
Azərbaycan bəstəkarları onun yetirmələridir. 
Azərbaycan  tarixinə  Qara  Qarayev  istedadlı 
bəstəkar,  görkəmli  musiqişünas,  pedaqoq  və 
ictimai xadim kimi daxil olmuşdur.  
 
 
Fikrət Əmirovun yaradıcılığı Azərbaycan musiqisinin inkişafında mühüm 
rol  oynamışdır.  Onun  əsərlərində  xalqın  tarixi  keçmişi  və  müasir  həyatı  dolğun 
əksini tapmışdır. Bəstəkarın musiqisi üçün dramatik, yumoristik obrazlar, xüsusilə 
lirik-psixoloji lövhələr səciyyəvidir. Azərbaycan musiqi folklorunu dərindən duyan 
bəstəkarın  əsərləri  milli  musiqiyə  xas  intonasiya  və  ritmlərlə  zəngindir. 
F.Əmirovun  yaradıcılığında  Azərbaycan  milli  musiqi  ənənələri  ilə  dünya  musiqi 
mədəniyyətinin  nailiyyətləri  üzvi  şəkildə  birləşmişdir.  Azərbaycan  xalq 
musiqisinin bir çox nümunələrini nota salıb işləməkdən başqa, Əmirov ərəb musiqi 
intonasiyaları və ritmlərindən bəhrələnərək "Min bir gecə" baletini yazmışdır. 
Fikrət  Əmirov  1984-cü  ildə  Bakıda  vəfat  etmiş  və  Fəxri  xiyabanda  dəfn 
olunmuşdur. 
 
   Qara Qarayev 
    (1918-1981) 
 
 
Qara  Əbülfəz  oğlu  Qarayev  1918-ci  ildə  Bakıda  anadan  olmuşdur.  Atası 
Azərbaycanın  tanınmış  uşaq  həkimi,  respublikada  qadın  alicə  müəssisələrinin 
təşkilatçılarından biri olmuşdur. Uşaqda musiqiyə olan hədsiz həvəsi gördükdə ona 
həyatda seçdiyi yolla getməsinə maneçilik törətməmişdir. 
Qara  Qarayev  ilk  musiqi  təhsilini  Azərbaycan  Dövlət  Konservatoriyası 
nəzdindəki  fəhlə  fakültəsində  almışdır.  Bu  fakültə  ilkin  musiqi  təhsili  verməklə 
bərabər,  dinləyicilərini  konservatoriyaya  daxil  olmaq  üçün  hazırlayırdı.  1933  - 
1938-ci  illərdə  Qara  Qarayev  həmin  konservatoriyada  müvəffəqiyyətlə 
oxumuşdur. Burada ona tanınmış müəllimlər, məsələn, bəstəkarlıq üzrə R.Rudolf, 
Azərbaycan  xalq  musiqisinin  əsasları  üzrə  Ü.Hacıbəyli  dərs  demişdir.  Artıq  bu 

320 
 
dördə  o  özünün  ilk  musiqi  əsərlərini  yaratmağa  başlamışdır.  1938-ci  ildə  yazdığı 
"Könül  mahnısı"  kantatası  Azərbaycan  musiqisində  yeni  düşüncəli  bəstəkarın 
doğulmasını göstərdi. 
XX  əsrin  40-cı  illərinin  2-ci  yarısı  Q.Qarayevin  yaradıcılığının 
yetkinləşmə  dövrü  olmuşdur.  Bu  dövrdə  P.Çaykovski  adına  Moskva 
Konservatoriyasında  D.Şostakoviçin  bəstəkarlıq  sinfində  təhsil  alan  Q.Qarayevin 
yaratdığı  musiqi  əsərlərinin  əksəriyyəti  faşizm  üzərində  qazanılmış  qələbə  və  bu 
qələbədə  Azərbaycan  xalqının  rolunun  tərənnüm  edilməsi  ilə  bağlı  olmuşdur.  O, 
1943  və  1946-cı  illərdə  1-ci  və  2-ci  simfoniyalarını  yazmış,  1945-ci  ildə  isə 
C.Hacıyevlə birgə "Vətən" operasını bitirmişdir. 
1946-cı  ildə  P.Çaykovski  adına  Moskva  Konservatoriyasında  təhsilini 
başa  vurduqdan  sonra  vətənə  qayıdan  Qara  Qarayev  Azərbaycan  Dövlət 
Konservatoriyasında  dərs  deməyə  başlamışdır.  Bəstəkarın  yazdığı  musiqi  əsərləri 
dərin  ideya-fəlsəfi  məzmunu  ilə  dinləyiciləri  cəlb  edirdi.  1947-ci  ildə  yazdığı  və 
zərifliyi  ilə  seçilən  simli  kvartetində  aşıq  və  muğam  sənəti  xüsusiyyətləri  əksini 
tapmışdır. Bəstəkarın melodik dilinin səlisliyi və ifadəliliyi ilə səciyyələnən "Leyli 
və  Məcnun"  simfonik  poemasında  Nizaminin  eyniadlı  əsərinin  humanist  ideyası 
ustalıqla ifadəsini tapmışdır. Yaratdığı əsərlərə görə Qara Qarayev 2 dəfə - 1946 və 
1948-ci illərdə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. 
Bəstəkar 1952-ci ildə "Yeddi gözəl"  baletini Nizaminin eyniadlı  poeması 
üzrə  yazır.  Bu  balet  sovet  musiqisinin  ən  yüksək  nailiyyətlərindən  biri  kimi 
qiymətləndirilir.  Baletdə  milli  musiqinin  məqam-intonasiya  sistemi  və  balet 
janrının xüsusiyyətlərindən məharətlə istifadə olunmuşdur.  Onun musiqisində janr 
lövhələri  ilə  epiklik,  psixologizm  ilə  faciəvi  pafos,  lirika  ilə  qrotesk  vahid 
dramaturji konsepsiyaya tabe olmaqla vəhdət təşkil edir. 1952-ci ildə tamamladığı 
"Alban  rapsodiyası"nda  Q.Qarayev  M.Qlinka  və  A.Rimski-Korsakovun  simfonik 
lövhələrinə  xas  ənənələri  inkişaf  etdirmişdir.  O,  melodiya,  ritm,  məqam, 
polifoniya,  orkestr  palitrası,  musiqi  forması  sahəsində  yeni  ifadə  vasitələri 
axtarırdı.  Onun  novatorluq  axtarışları  Azərbaycan  xalqının  musiqi  təfəkkürü 
xüsusiyyətlərinə,  eləcə  də  ötən  əsrlərin  bəstəkarlıq  məktəbləri  və  musiqi 
cərəyanlarının ən yaxşı nailiyyətlərinə əsaslanırdı. 
Bəstəkarın  P.Abrahamsın  eyniadlı  romanı  üzrə  1958-ci  ildə  yazdığı 
"İldırımlı  yollarla"  baleti onun  yaradıcılığında  tam  yeni  mərhələ  idi.  O bu janrda 
ilk dəfə olaraq Cənubi Afrika xalqlarının azadlıq mübarizəsini təsvir etmiş, zəngin 
obrazlar  yaratmışdır.  Q.Qarayev  Cənubi  Afrika  musiqi  folkloruna  həssaslıqla 
yanaşmış, onu müasir musiqinin mürəkkəb ifadə vasitələri ilə işləmişdir. 
1953-cü  ildə  Azərbaycan  SSR  Bəstəkarlar  İttifaqının  sədri  seçilən  Qara 
Qarayev  müasir  Azərbaycan  bəstəkarlıq  məktəbinə  başçılq  etmişdir.  R.Hacıyev, 
A.Babayev,  A.Məlikov,  H.Xanməmmədov,  X.Mirzəzadə,  V.Adıgözəlov  və  digər 

321 
 
Azərbaycan bəstəkarları onun yetirmələridir. Elmi fəaliyyətlə məşğul olan bəstəkar 
Azərbaycan  musiqisinin  inkişafı  problemlərinə  həsr  olunmuş  bir  çox  məqalə  və 
məruzələr  yazmışdır.  O  həmçinin  Ü.Hacıbəylinin,  S.Prokofyevin,  D.Şostakoviçin 
yaradıcılığına  həsr  olunmuş  bir  sıra  elmi  əsərlərin  də  müəllifidir.  1957-ci  ildə 
konservatoriyanın  professoru,  1959-cu  ildə  Azərbaycan  SSR  Elmlər 
Akademiyasının  akademiki  seçilən  Q.Qarayev  1959-cu  ildə  həm  də  SSRİ  xalq 
artisti fəxri adına layiq görülmüşdür. 
Əksər  əsərlərində  insanın  gözəllik  uğrunda  mübarizəsini  göstərməyə 
çalışan  bəstəkar  əsrin  ictimai  problemlərini  də  ustalıqla  açmışdır.  Bununla  belə, 
böyük  bəstəkar  dövrün  tələbinə  uyğun  bir  sıra  musiqi  əsərləri  də  yaratmışdır. 
Onların  sırasında  S.Vurğunun  sözlərinə  yazdığı  "Zamanın  bayraqdarı"  kantatası 
(1959), "Klassik süita" (1967), 26 Bakı komissarının  xatirəsinə həsr olunmuş oda 
(1968)  və  V.İ.Leninin  anadan  olmasının  100  illiyinə  həsr  olunmuş  oratoriya-
plakatı  (1970)  göstərilə  bilər.  Qara  Qarayevin  musiqi  dili  sahəsinə  gətirdiyi 
yeniliklər  Azərbaycan,  eləcə  də  dünya  musiqisinin  inkişafında  mühüm  rol 
oynamışdır. Onun  kamera orkestri  üçün  yazdığı 3-cü simfoniyası (1965), skripka 
ilə  orkestr  üçün  konserti  (1967),  "Zəriflik"  monooperası  (A.Barbüsün  novellaları 
əsasında, 1971), "Dostluq himni" kantatası (1972), "Coşqun qaskoniyalı"  müzikli 
(E.Rostanın "Sirano de Berjerak" pyesi əsasında, 1973) bunu bir dafa sübut edir. 
1962-ci  ildə  SSRİ  Bəstəkarlar  İttifaqının  katibi  seçilən  Qara  Qarayev 
1967-ci ildə Lenin mükafatına layiq görülmüşdür. 
Qara Qarayev kinofilmlərə və dram əsərlərinə yazılmış müxtəlif mövzulu 
süitaların müəllifidir. "Rəqs müəllimi", "Nikbin faciə", "Qəribə adam", "Antoni və 
Kleopatra"  dramlarına  yazdığı  musiqilər  konkret  süjet  əsasında  yaradılmasına 
baxmayaraq,  hər biri  müstəqil əsər kimi şöhrət qazanmışdır.  "Tarixin  ibrət dərsi", 
"Uzaq sahillərdə", "Mateo Falkone", "Qoyya", "Xəzər neftçiləri haqqında dastan", 
"Vyetnam",  "Dənizi  fəth  edənlər",  "Don  Kixot"  kinofilmlərinə  yazdığı  musiqilər 
həm də janr etibarilə orijinaldır. 
Klassik  ənənələrə  xüsusi  diqqət  verməklə  yanaşı,  ən  müxtəlif  formalara 
müraciət  edən  müəllif  kütləvi  mahnı  və  estrada  musiqi  janrlarında  da  əsərlər 
yaratmışdr. 
Qara  Qarayevin  musiqisi  ümumdünya  şöhrəti  qazanmış,  baletləri  SSRİ-
nin və bir sıra dünya teatrlarının səhnələrində tamaşaya qoyulmuşdur. 1978-ci ildə 
Sosialist  Əməyi  Qəhrəmanı  adına  layiq  görülən  bəstəkar  2  dəfə  Lenin  ordeni, 
həmçinin  Oktyabr  İnqilabı  və  Qırmızı  Əmək  Bayrağı  ordenləri  ilə  də  təltif 
edilmişdir. 
Qara Qarayev 1981-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etmiş və Fəxri xiyabanda 
dəfn olunmuşdur. 
 

322 
 
Hal-hazırda  “səhnə  şousu”,  “musiqi 
performansı”  və  bu  kimi  əcnəbi  terminlərlə 
bildirən  musiqi  tamaşa    janrını  ilk  dəfə 
Azərbaycan  səhnəsinə  görkəmli  xanəndə 
Rəşid Behbudov gətirmişdir. Maraqlıdır ki, o 
bir  çox mahnılarını kiçikmetrajlı sujetli film 
kimi  lentə  köçürürdü.  Azərbaycan  opera  və 
estrada    müğənnisi,  xalq    mahnılarının  gözəl 
ifaçısı,  lirik  tenor  Rəşid    Behbudov 
Azərbaycan  vokal  məktəbinin  ən  görkəmli 
nümayəndələrindəndir.  
Azərbacan 
tarixində 
Rəşid 
Behbudov müsiqişünas,  öz mahnıları ilə bəzi 
Azərbaycan 
filmlərini 
şöhrət 
gətirmiş 
kinoaktyor kimi daxil olmudşur.