See discussions, stats, and author profiles for this publication at

16.3-§. Xufyona iqtisodiyot va korrupsiyaga qarshi kurash 
usullari 
Xufyona iqtisodiyotga qarshi kurash usullari hamda 
vositalarini belgilash uchun, avvalambor, uning ko‗lami va 
dinamikasini aniqlash lozim bo‗ladi. Rivojlangan mamlakatlarda 
xufyona iqtisodiyot ko‗lamlarini aniqlashda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 
1.Indikatorlar uslubi. Ularning tarkibida to‗g‗ridan-to‗g‗ri va 
bilvosita (egri) uslublar mavjud. To‗g‗ridan-to‗g‗ri uslublar 
maxsus kuzatuv, so‗rovlar o‗tkazish, ayrim soliq to‗lovchilar 
daromadlari va xarajatlari o‗rtasidagi nomuvofiqliklarni aniqlash 
maqsadida tekshirishlar, tahlillar o‗tkazishni o‗z ichiga oladi. 
Bilvosita (egri) uslublar bandlik ko‗rsatkichlari bo‗yicha monyetar 
uslublarni o‗z ichiga oladi. 
2. Yengil modellashtirish uslubi, ya‘ni determinantlarni 
baholash. Ushbu uslubda xufyona iqtisodiyotni aniqlashtiruvchi 
jami ko‗rsatkichlar tanlab olinib, uning nisbiy hajmlari 
hisoblanadi. 
3. Tarkibiy uslublar turli ishlab chiqarish tarmoqlarida 
xufyona 
iqtisodiyot 
hajmlari 
to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlar, 
axborotlardan foydalaniladi. 

---

482 
4. Aralash uslublar xufyona iqtisodiyot hajmlariga bog‗liq 
o‗lchovlardan, ya‘ni determinant va indikatorlarni hisobga olgan 
holda modellar yaratiladi. 
5. 
Xufyona 
iqtisodiyotni 
baholashda 
makroiqtisodiy 
ko‗rsatkichlarni integral baholash uslubi. 
6. Rasmiy statistika ko‗rsatkichlarini, turli qayta va 
qo‗shimcha hisoblashlar asosida xufyona iqtisodiyot va uning 
alohida elementlarini baholash. 
Xufyona iqtisodiyotga qarshi kurashda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 

radikal-liberal, ya‘ni dastlabki jamg‗arilgan kapital eng 
yuqori sur‘atlariga maqsadli cheklovlar belgilash yo‗li; 

repressiv usullar xufyona iqtisodiy faoliyatga qarshi huquq-
tartibot, 
xavfsizlik 
organlari 
faoliyatini 
kengaytirish 
va 
kuchaytirishni taqozo etadi; 

biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun zarur shart-
sharoitlarni ta‘minlash bo‗yicha qonunchilikni takomillashtirish 
bilan huquqiy chora-tadbirlar majmui.
Xufyona iqtisodiy faoliyatga qarshi kurashning eng muhim 
yo‗nalishlari quyidagilardan iborat: 

Noqonuniy biznes va tadbirkorlikning oldini olish hamda 
barham berish. 

Yolg‗on tadbirkorlikka qarshi kurash. 

Tijorat maqsadida sotib olish – davlat va xo‗jalik 
boshqaruvida faoliyat ko‗rsatayotgan mansabdor shaxslarga 
noqonuniy tarzda pul, qimmatli qog‗ozlar, bosh mulkiy 
qiymatlarni o‗z xizmat mavqYIdan kelib chiqqan holda ko‗rsatgan 
xizmati, ya‘ni tijorat yoki bank sirini oshkor qilgani, pora 
beruvchiga noqonuniy xatti-harakati uchun sharoit yaratib berishi, 
hisoblanadi. 

---

483 

Jinoiy yo‗llar bilan olingan daromadlarni legallashtirishga 
qarshi ta‘sir mexanizmini yaratish. 

Yolg‗on bankrotlikka qarshi qonunchilikda belgilangan 
javobgarlikni yanada oshirish. 

Jismoniy va yuridik shaxslarning bojxona to‗lovlarini 
to‗lashdan bo‗yin tovlashlariga qarshi chora-tadbirlarni, jazo 
choralarini qo‗llash. 
Kontrabanda, mamlakatga tovarlarni noqonuniy tarzda olib 
kirish va tashqariga noqonuniy tarzda tovarlarni olib chiqib 
ketishga qarshi kuchli tizimni qaror toptirish. 
Xufyona faoliyatga davlat tomonidan ta‘sir etish usullari 
turlicha bo‗lib, ular quyidagi usullardan tarkib topgan: 

monyetar usul. Bunda xufyona hisob-kitoblarda faqat naqd 
pul 
mablag‗laridan 
foydalanish 
to‗g‗risidagi 
gipotezaga 
asoslaniladi (naqd pul massasining harakat dinamikasi xufyona 
iqtisodiyot hajmlari to‗g‗risida fikr yuritishga imkon beradi); 

daromad va xarajatlar balansi usuli. Bunda deklaratsiya 
qilinadigan daromadlar xarajatlar summasi hamda tovar va 
xizmatlar iste‘molining real hajmlari bilan taqqoslanadi; 

ish bilan bandlikning tahlili. hisobga olinmagan ishsizlik 
darajasining uzoq vaqt saqlanib qolishi xufyona sektorda band 
bo‗lish imkoniyatlarining mavjudligidan dalolat beradi. (ro‗yxatga 
olinmagan ishsizlarning soni xufyona iqtisodiyot hajmlaridan 
dalolat beradi); 

texnologik koeffitsiyentlar usuli. Bu usul xarajatlarning 
texnologik koeffitsiyentlari asosida mahsulot ishlab chiqarishning 
real hajmlari to‗g‗risida ma‘lumotlar olish imkonini beradi; 

uy xo‗jaliklari va korxonalar rahbarlari orasida so‗rovlar 
o‗tkazish. Bu xufyona sektor hajmini ekspert baholash imkonini 
beradi. 

---

484