See discussions, stats, and author profiles for this publication at

 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
―Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning institutsional 
mexanizmi‖ va ―iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash mexanizmi‖ 
kategoriyalari o‗rtasida qanday o‗xshashlik va tafovutlar mavjud? 
2.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning institutsional 
mexanizmining mazmunini tushuntirib bering. 
3.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning institutsional 
mexanizmi tuzilmasi qanday? 
4.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning institutsional 
mexanizmi qanday tamoyillarga asoslanadi? 
5.
O‗zbekistonda iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning 
institutsional mexanizmi qanday o‗ziga xosliklarga ega? 
6.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning institutsional 
mexanizmini 
takomillashtirishning 
asosiy 
yo‗nalishlarini 
tushuntirib bering? 
7.
Globallashuv 
jarayonlari 
mamlakat 
iqtisodiy 
xavfsizligiga qay tariqa ta‘sir ko‗rsatadi? 
8.
Bugungi kunda O‗zbekistonning iqtisodiy xavfsizligiga 
tahdid soluvchi asosiy xavf-xatarlar nimalardan iborat? 

---

144 
VI BOB. SHAXSNING IQTISODIY XAVFSIZLIGINI 
TA‘MINLASH MUAMMOLARI 
6.1-§.Shaxsning erkinliklari va iqtisodiy mustaqilligi 
―Iqtisodiy xavfsizlik‖ tushunchasi davlat, korxona, jamiyat, 
shaxsga nisbatan qo‗llanilishi bilan bir qatorda, mazkur 
tushunchani yuqorida tilga olib o‗tilgan har bir subyekt nuqtayi 
nazaridan ham qarab chiqish mumkin. Ayni paytda ulardan har 
birining holati yaxlit tarzda milliy xavfsizlikni shakllantiradi. 
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, shaxs iqtisodiy xavfsizlikning 
birmuncha yirik subyektlari bo‗lgan korxonalar, xo‗jalik 
yurituvchi subyektlar, jamiyat va davlatning iqtisodiy xavfsizligini 
ta‘minlashda katta ahamiyat kasb etadi. Shaxs bir paytning o‗zida 
xavfsizlik sohasining ham obyekti ham subyekti bo‗lgani holda, 
xavfsizlik sohasining barcha tizimlarida mavjud bo‗ladi va tizim 
tashkil etuvchi vazifasini bajaradi. Shundan kelib chiqqan holda, 
shaxsning 
iqtisodiy 
xavfsizligini 
ta‘minlash, 
iqtisodiy 
xavfsizlikning barcha bosqichlarida muhim o‗rin tutadi, ammo 
shuni ta‘kidlash lozimki, shaxsning iqtisodiy xavfsizligi o‗z 
navbatida, jamiyat, xo‗jalik yurituvchi subyektlar, davlat va 
ekologik vaziyatga chambarchas bog‗liqdir. 
Hozirgi globallashuv va o‗zaro integratsiyalashuv sharoitida 
raqobat kurashi tobora kuchayib borayotgan bir davrda har qanday 
mamlakatning kelajakdagi rivoji, eng avvalo, insonlarda 
mujassamlashgan intellektual salohiyatni saqlash, ko‗paytirish, 
undan tijorat yo‗lida foydalanishga bog‗liq ekanligini hech kim 
rad etmaydi. Oliy ma‘lumotga ega, ilmli, malakali va katta amaliy 
tajriba sohibi bo‗lgan insonlargina jamiyatning texnologik, 
iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan modernizatsiyalash darajasini 

---

145 
oshirish, yangi innovatsion mahsulotlar ishlab chiqarish sohasini 
shakllantirishi, jadallashtirishi mumkin. 
Demak, taraqqiyotga intilgan har qanday jamiyat bu holatni 
tushunib yetishi va albatta, insonni e‘zozlashi, uni turli xavf-xatar, 
xurujlardan asrashi, avaylashi, himoya qilishi lozim. Bu o‗ta 
murakkab vazifani davlat o‗z zimmasiga olishi, har bir insonning, 
mamlakat xalqining xavfsiz, osuda hayot kechirishini ta‘minlashi 
va bu ish uning muqaddas vazifasi ekanligini tushunib yetmog‗i 
lozim. Davlatni aql-idrok bilan boshqarish, – mutafakkir Abu Nasr 
Forobiy aytganidek, – xalq boshiga tushgan xavf-xatarni 
kamaytirish va bartaraf etishdan iboratdir. Bu hikmatli so‗zlar, 
bugungi kunda, davlatlarda 
amalga oshirilayotgan ijtimoiy 
siyosatning muhim shioriga 
aylanishi lozim. 
Tahlillarimiz 
shundan 
dalolat 
bermoqdaki, 
uzoq 
yillar 
davomida 
barcha 
mamlakatlarda 
turli 
ichki 
muammolar, 
kelishmovchiliklar, 
nomutanosibliklar, 
inson 
huquqlarining 
buzilishi, zo‗ravonlik bilan bog‗liq jinoyatlar sonining ortishi, 
terrorizmning kuchayishi, narkotik hamda psixotrop moddalar 
iste‘molining ko‗payishi, korrupsiya, byurokratiya, turli 
kasalliklarning tarqalishi, atrof-muhitning ifloslanish holatlari 
kuchayib, ularning inson xavfsizligi va salomatligiga tahdidi ortib 
bormoqda. 
Iqtisodiy 
xavfsizlikni 
ta‘minlashda shaxsning o‗rni 
qonunchilikda 
ham 
o‗z ifodasini topgan. O‗zbekiston 
Respublikasining ―Korrupsiyaga qarshi kurash to‗g‗risida‖gi 

---

146 
qonuni
1
da shaxs teng huquqli subyekt sifatida e‘tirof etilgani 
holda, quyidagi asosiy qoidalar belgilab qo‗yilgan: 

Xavfsizlik – shaxs, jamiyat va davlatning har qanday ichki 
va tashqi xatarlardan himoyalanganlik holati; 

hayotiy muhim ehtiyojlar – shaxs, jamiyat va davlatning 
barqaror rivojlanishi va kamol topishiga xizmat qiluvchi 
ehtiyojlarning umumiyligi; 

xavfsizlikka tahdidlar – davlat, jamiyat va shaxsning 
muhim hayotiy manfaatlariga tahdid soluvchi omillar va shart-
sharoitlarning umumiyligi; 

tahdidlarning ichki va tashqi manbalaridan kelib chiquvchi 
xavfsizlikning real va potensial xavfi ichki va tashqi xavfsizlikni 
ta‘minlash borasidagi faoliyatning mazmunini belgilab beradi. 
Xavfsizlik masalalarini tartibga soluvchi qonunchilik 
hujjatlari mazkur sohada shaxsning o‗rni va ahamiyatini hisobga 
olgan holda shaxsning iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlashning 
o‗ziga xos jihatlarini ko‗rsatib beradi. Xususan, O‗zbekiston 
milliy xavfsizligini ta‘minlash strategiyasida uzoq muddatli 
istiqbolga 
ega, 
ushbu 
xizmatning 
milliy 
xavfsizlikni 
ta‘minlashning milliy ustuvorliklari belgilab berilgan bo‗lib, ular 
orasida quyidagilar alohida o‗rin tutadi: 

millatlararo totuvlik, siyosiy va ijtimoiy barqarorlikni 
mustahkamlash, demokratik institutlarni rivojlantirish, davlat 
idoralari va fuqarolik jamiyati institutlarining o‗zaro hamkorlik 
mexanizmlarini takomillashtirish; 

mamlakatning demografik jihatdan barqaror rivojlanishini 
ta‘minlash, aholi salomatligini mustahkamlash, turmush sifati va 
darajasini oshirish; 
1
O‗zbekiston Respublikasining ―Korrupsiyaga qarshi kurash to‗g‗risida‖gi Qonun 2017-yil 3-
yanvar O‗RQ-419 son. 

---

147 

boy milliy an‘analar va qadriyatlarni saqlab qolish va ularni 
yanada keng yoyish. 
Xalq manfaatlarni ro‗yobga chiqarishga quyidagi strategik 
milliy ustuvorliklarni amalga oshirish orqali erishiladi: 

mamlakat mudofaasini mustahkamlash; 

davlat va jamoat xavfsizligi; 

mamlakat fuqarolarining turmush darajasini yaxshilash; 

iqtisodiy o‗sish; 

fan, ta‘lim va texnologiyalarni qo‗llab-quvvatlash; 

sog‗liqni saqlash; 

madaniyat; 

tirik tizimlar ekologiyasi va tabiatdan oqilona foydalanish; 

teng huquqli strategik sherikchilik va strategik barqarorlik. 
Yuqorida 
sanab 
o‗tilgan 
milliy 
manfaatlar 
va 
ustuvorliklardan kelib chiqqan holda, shaxsning iqtisodiy 
xavfsizligiga bevosita ta‘sir ko‗rsatuvchi bir qator omillar va 
shart-sharoitlarni aniqlashtirish mumkin. O‗z navbatida, shaxsning 
iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash borasida quyidagi asosiy 
maqsadli yo‗nalishlarni belgilab olish mumkin bo‗ladi: 

moliyaviy-iqtisodiy xavfsizlik; 

oziq-ovqat xavfsizligi; 

axborot xavfsizligi; 

mehnat xavfsizligi (bandlikni ta‘minlash va xodimlarning 
haq-huquqlarini himoya qilish muammolari); 

ekologik xavfsizlik; 

ta‘lim va madaniyat sohasida xavfsizlik; 

tibbiy xizmat ko‗rsatish sohasida xavfsizlik va boshqalar. 
Shaxsning iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash borasida 
yuqorida sanab o‗tilgan yo‗nalishlar orasida iqtisodiy omillar 

---

148 
asosiylaridan biri hisoblanadi. Buning yaqqol tasdig‗i shundan 
iboratki, iqtisodiy omillar shart-sharoitlarsiz jamiyat, xo‗jalik 
yurituvchi subyektlar va davlatning yaxlit tarzda taraqqiyotini 
rag‗batlantiruvchi, shaxsning har tomonlama rivojlanishi va kamol 
topishiga xizmat qiluvchi umumiy ehtiyojlarni qondirmasdan 
turib, shaxsning hayotiy muhim manfaatlari va ehtiyojlarini ta‘min 
etib bo‗lmaydi.
2017-2021-yillarda 
O‗zbekiston 
Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‗nalishlari bo‗yicha harakatlar 
strategiyasini ―Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili‖da 
amalga oshirishga oid Davlat Dasturining ikkinchi yo‗nalishida 
Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish 
kafolatlarini ta‘minlash borasida fuqarolarining xususiy mulkka 
bo‗lgan huquqlarini amalga oshirish kafolatlarini mustahkamlash 
masalalari ham nazarda tutilgan edi.
―2022-2026-yillarga mo‗ljallangan yangi O‗zbekistonning 
taraqqiyot 
strategiyasi‖ning 
inson 
qadrini 
ulug‗lashga 
yo‗naltirilgan ijtimoiy himoya siyosati bo‗yicha belgilangan 
vazifalar doirasida: 
2026-yilga qadar ehtiyojmand aholi ijtimoiy nafaqa va 
moddiy yordam bilan to‗liq qamrab olish; 
 
Shaxsning iqtisodiy xavfsizligini shaxsning har tomonlama 
kamol topishi uchun tegishli shart-sharoitlarning mavjudligi, inson 
manfaatlari va ehtiyojlari qondirilishining turli xavf-xatar va 
tahdidlardan himoyalanganligi, ijtimoiy barqarorlik, ta‘lim va 
sog‗liqni 
saqlash 
xizmatlaridan 
erkin 
foydalana 
olish 
imkoniyatlarining ta‘min etilishi, fuqarolarning qonuniy haq-
huquqlarini kafolatlanganligi sifatida tushuntirishimiz mumkin.

---

149 
Quyidagilarni nazarda tutuvchi aholini ijtimoiy himoya qilish 
milliy strategiyasi loyihasini Vazirlar Mahkamasiga kiritish: 

ijtimoiy himoya sohasida yagona davlat siyosatini 
amalga oshirish; 

ijtimoiy sug‗urta tizimini yaratish, jumladan, ijtimoiy 
sug‗urta jamg‗armasini tashkil etish; 

kam ta‘minlangan oilalarga ijtimoiy yordam va 
xizmatlarni ijtimoiy shartnoma asosida taqdim etish; 

―Ijtimoiy himoya yagona reestri‖ axborot tizimida 
yordamga muhtoj ayollar, yoshlar va nogironligi bo‗lgan shaxslar 
bo‗yicha alohida ma‘lumotlar bazasini yaratish, jumladan, ―Temir 
daftar‖, ―Yoshlar daftari‖ va ―Ayollar daftari‖ni ―Ijtimoiy himoya 
yagona reestri‖ bilan integratsiya qilish va boshqa shu kabi muhim 
vazifalar belgilangan. 
O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasida 
―Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O‗zbekiston 
iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. 
Davlat iste‘molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, 
iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha 
mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-
baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi‖ – deb belgilangan. 
Shaxsning iqtisodiy xavfsizligi tizimini shakllantirishda 
davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosati muhim o‗rin tutadi, shu bois, 
shaxsning iqtisodiy xavfsizligiga bevosita ta‘sir ko‗rsatuvchi 
mamlakatning ijtimoiy sohadagi iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash 
masalalariga katta urg‗u beriladi. Shuni alohida qayd etib o‗tish 
kerakki, shaxsning iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash borasida 
bugungi kunda turli-tuman tahdidlarning kuchayib borishi 
sharoitida har bir inson kundalik hayotda duch kelishi mumkin 
bo‗lgan xavf-xatarlar va ularning darajasini kamaytirish yoki 

---

150 
ularga hayoti davomida duch kelmaslik uchun nimalar qilish 
lozimligini bilmog‗i lozim.