ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva

Bu modellərin təhlilinə yaxından baxaq 
 
İlk izahat kooperativ və qeyri-kooperativ oyunların də-
qiqliyinin izahına aiddir. Kooperativ oyunlarda mübadilə işti-
rakçılar ilə formalaşan birliklər arasında, qeyri-kooperativ 
oyunlarda isə söhbət çıxış nöqtəsi olan iştirakçı fərdin təhlilin-
dən gedir. Burada iştirakçılar və formalaşan qruplar arasında 
informasiya mübadiləsi yoxdur. 
Oyunlar ya strateji baxımdan (matris metodu), ya da ge-
niş formada ola bilər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz məhbusların 
dilemmasına qayıdaq (bax: sxem 14.8). 
İlk birinci rəqəmlər iştirakçının qarşılıqlı faydalılığını 
ifadə edir, ikincisi isə ikincini: U
1
(qəbul edək ki, ikinci qəbul 
edilmir) = 3. Yada salaq ki, burada söhbət “məhbusların” müx-
təlif faydalılığından gedir. Bu da əks kəmiyyət təşkil edir.
 
 

---

327 
Geniş formada 
Sxem 14.8. 
Oyunlar 
nəzəriyyəsi qərar qəbulu nəzəriyyəsinin 
inkişafıdır və buna görə o, ən azı iki rasional qərar qəbul 
edənin varlığını güman edir. Qərar qəbulu nəzəriyyəsindən 
fərqli olaraq oyun fərdlərin taleyinin yalnız öz aksiyasından 
deyil, başqalarının da aksiyalarından asılı olduğu zaman 
fərdləri birləşdirən qrup tərəfindən oynanılır. Bu oyunun 
əhəmiyyətli elementləri oyunçu, aksiya, informasiya, 
strategiya, ödəniş, nəticələr və tarazlıqdır. Oyunçu, aksiya və 
nəticələrə kollektiv olaraq oyunun qaydaları baxımından 
üstünlük verir və model hazırlayanların məqsədi tarazlığı 
müəyyənləşdirmək üçün oyunun qaydalarından istifadə 
etməkdir.
Oyunlar nəzəriyyəsi münaqişəli məqsədlər şəraitində akt-
yorlar arasında strateji interaksiyanı modelləşdirmək üçün ol-
duqca faydalıdıır. Çünki beynəlxalq ticarət oyunu iki və ya da-
ha artıq rasional aktyorla əlaqəlidir, oyun nəzəriyyəsi qərar qə-
bulu nəzəriyyəsi yox, dövlətlərarası interaksiyanı modelləşdir-
mək üçün spesifik nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyə üçün güclənən 
T
əqsiri 
boynu-
na 
almaq
T
əqsiri 
qəbul 
etməmək
T
əqsiri 
boynu-
na alma
1;1
3;0
T
əqsiri 
qəbul 
etməmək
0;3 
2;2 
1;1 
3;0 
0;3 
2;2 
qəbul etmək 
qəbul etməmək 
qəbul etmək 
qəbul etməmək 
Bölmə 
I Bölmə 

---

328 
iddialar onun tez inkişaf etməsi və abstraktlıq səviyyəsi ilə bağ-
lıdır. Oyunlar nəzəriyyəsinin sözügedən xarakterləri mürəkkəb 
siyasi problemlərə aydınlıq gətirmək üçün model hazırlayanları 
gərəkli alətlərlə təchiz edir. Daha doğrusu, bu onunla bağlıdır 
ki, oyun nəzəriyyəsi insan davraşının daha dəqiq və yaxşı xüsu-
siləşdirilmiş nəzəriyyəsinə əsaslanır, bu nəzəriyyə empirik me-
todlarla tamamilə aydın olan (aksiomatik) sadə məntiqi struktur 
daxilində əməkdaşlıq və münaqişəni izah edən və proqnozlaş-
dıran müvafiq hipotezləri formalaşdırır.
23