Tam olmayan səmərə nəzəriyyəsi: Səmərəli seçimin koqnitiv məhdudluğu.
320
Q.Saymonun natamam səmərəli nəzəriyyə modelini nə-
zərdən keçirdik və təkmil olmayan kalkulyator kimi onun tən-
qidinə də baxdıq. Bu nəzəriyyəni qəbul etməyənlər rasional
seçim modelinin altı bəndinin alternativinin izahının səmərəli
davranışını qəbul edirlər. Maddələrin hər bir modeli imkan ve-
rir ki, rasional davranış saxlanılsın (bax: cədvəl 4).
Cədvəl 4 Səmərəli
lik mode-
linin məh-
dudluğu
Məhdudluğun
tipləri
Səmərəli davranışa bu
məhdudiyyətlər necə təsir
edir
Səmərəli davra-
nışın imkanlıq
şəraiti
Təyinat-
lılıq
modeli
Məhdudluğun
koqnitiv
qabiliyyəti
Fərd optimal seçim deyil,
irəlicədən verilən iki tap-
şırığın meyarını təmin edən
birinci variant üzərində
dayanır
Səmərəli modeli
təmin edən ra-
sional davranış
üzərində dayanır
Xərclər
modeli
İnformasiyanın
çoxluğuna çəkilən
xərclərin axtarışı
Fərd bütün alternativləri mü-
qayisə etmir, o yeni al-
ternativlər üçün xərcləri
qiymətləndirir və bu
alternativlərin gözlənilən
faydasını gözləyir
İnformasiyanın
axtarış xərcləri
sıfıra bərabərdir
Ümid
modeli
Kornitiv qabiliy-
yət məhdudluğu
(C-D) uyğun
gəlmir
Problemin həll edilməsinin
çətinliyi və səhvlərin yüksək
ehtimalı nəticəsində fərd
optimallığı tapmaq üçün
onun həllinə görə ilkin me-
todlara üstünlük verir
Fərdin kompo-
nenti (o) prob-
lemin mürək-
kəbliyinə uyğun
gəlir (D)
Robot
modeli
Məhdudluğun
koqnitiv məhdud-
luğu
Fərd robota bənzər iş görür,
irəlicədən hazırlanmış
proqram fəaliyyət göstərir.
Robotların tək-
milləşdirilməsi dərəcəsi
proqramların sayından
asılıdır
Problem xırda
məsələlərin miq-
darından asılıdır
Təhsil
modeli
Koqnitiv bacarıq
məhdudlaşıb
Fərd özünün və başqalarının
səhvlərini düzəltməyə çalışır
Seçim situasiya-
sı təkrarlanır.
Yaddaş təkmil-
ləşib
Təkamül
modeli
Ümumi sayda fər-
din özünü rasional
aparması
Sosial ağıl norması ge-
nişləndikcə böyük uduş
sahəsi genişlənir
Sosial ağılda
normanın rasio-
nal yayılması
321
Davranış
Koqnitiv bacarıq
istifadə olunan informasiyanın həcmi