ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva

Sxem 14.3. 
 
Göründüyü kimi, səmərəli davranışdan məqsədəuyğun 
əməliyyata hərəkət etdikcə informasiyaya verilən diqqət mü-
rəkkəbləşir və onun emalı qəlizləşir. Burada miqdar fərqinə fi-
kir verilmir. İnformasiya eyniyyət təşkil etmir, onun emal 
təminatı bütün ünsürləri özündə əks etdirir (Bax: sxem 14.3).
Belə ki, səmərəli davranış üçün lazım olan bütün infor-
masiya xarici stimulda cəmlənmişdir (məsələn, qəflətən mey-
dana gələn arzu) və o birbaşa "stimul - reaksiya" modelinin 
davranışına təsir edir. Fərdə məqsədli davranış resurslar, ma-
raq, imkan, məqsəd haqqında invformasiya verməlidir. Lakin 
bu müxtəlif informasiyalar çox mərhələli formalar alırlar.
(bax: sxem 14.4, 14.5, 14.6).
məqsədli səmərə 
rasional qiymət
ənənəvi 
affektiv 

---

322 
Məqsədin seçilməsi 
Ənənəvi davranış 
 
 
Sxem 14.4. 
 
Qiymətlilik- rasional davranış 
 
 
 
 
 
 
Sxem 14.5. 
Ssenarinin quraşdırılması 
İmkan 
Davranış sxemi 
Dünyanın surəti 
Vəsaitlər 
Stimul – klişe ( standart) 
reaksiya 
Affektiv davranış
Vəsaitin seçilməsi 
resurslar 
imkan 
quraşdırma senarisi 
reaksiya 
qiymətlilik 

---

323 
Məqsədəuyğun davranış 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sxem 14.6. 
 
Səmərəliliyə əsaslanan prosedura 
Müxtəlif qrafik şərh və qəbul olunmuş modellərin rolu 
göstərir ki, səmərəli seçimin həyata keçirilməsində prosedura 
(üsul) mühüm rol oynayır. Əgər fərdin rasionallığı çoxdursa sə-
mərəli seçimin həyata keçirilməsi mürəkkəbləşir. Eyni zaman-
da çoxalır və buna uyğun olaraq informasiya da artır. Və ək-
sinə, tam olmayan səmərə göstərir ki, fərd sadə alqoritmləri 
yerinə yetirir. Üsulların sadələşdirilməsi son nəticəyə təsir gös-
tərir. Əgər tam səmərəliliyin nəticəsi optimal olarsa və o vahid-
dirsə belə bir şərait daxilində son nəticə alqoritmin qəbul etdiyi 
nəticədən asılı olacaqdır. Öz dərəcələrinə görə alqoritmlərin 
fərqlənməsi cəmi nəticələrin çoxluq imkanına uyğun gəlir. 
Məhz bu sahədə üsulların səmərəliliyi müəyyən məna kəsb 
edir. Bu termin son nəticənin qərarın qəbul etdiyi üsulun se-
çilməsinə imkan yaradır. 
Beləliklə, bazarda müvazinətin vahid olması sual altına 
alınır: hətta fərdin özünün qəbul etdiyi eyni mənalı qərar bura-
da iştirak etmir. Üsulların zəruriliyi ondan ibarətdir ki, iqtisadi 
imkanların modelləşdirilməsi imkanına yenidən baxsın. Marji-
nalistlərin postulatına söykənərək riyazi aparatla neoklassiklər 
hadisələrin təhlilini, fərdlərin qarşılıqlı fəaliyyətini səmərəli 
təhlil edə bilməzlər. Məsələn, maksimum informasiya məhdud-
Qiymət-
lilik 
Dünyanın 
obrazı 
Resurslar 
Maraq 
İmkan 
Məqsəd 
Tapşırıq 
Davranış 
sxeması 
Ssenari 

---

324 
luğu ilə xarakterizə olunan defisitli iqtisadiyyatda qarşılıqlı 
təsirin təhlilini Y.Kornai təklif edir ki, ənənəvi faydalılıq 
funksiyasının əhəmiyyəti tələb və təklif əyrisi vasitəsilə deyil, 
qrafiklər əsasında tərtib olunmuş bu və ya digər situasiyalar 
əsasında təhlil edilsin. Məsələn, müəssisənin alqoritmi əsasında 
əldə etdiyi xammal və onların kompleksləşdirilməsinin ümumi 
qrafiklə heç bir əlaqəsi yoxdur, eyni zamanda bu son məhsula 
da toxunmur (bax: sxem 14.7).