ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva

“Ümumi coğrafiya”
əsərində Azərbaycanın tərəqqisinin əsas yolunu xalq kütləsinin 
maariflənməsi və iqtisadi yüksəlişində görürdü. 
XIX əsrin ortalarında Azərbaycan raznoçin ziyalılarının 
(zadəganlara mənsub olmayan, qeyri-siniflərdən çıxmış ziyalı-
ların) sosial-iqtisadi fikirləri geniş yayılır. Raznoçinlər bütün 
sosial bəlaların səbəbi kimi feodal quruluşunun iqtisadi və mə-
nəvi dayaqlarını məhv etmək məsələsini qoyur və xalqı buna 
çağırırdılar. Azərbaycan iqtisadi fikrinin bu cərəyanının tanın-
mış nümayəndələri sırasına 
Mirzə Şəfi Vazeh (1794-1852), 
S.Ə.Şirvani 
(1835-1888),
 H.Zərdabi 
(1837-1907),
 N.Vəzirov 
(1854-1926) daxildir. Azərbaycan iqtisadi fikir tarixinə vətən 
sənayesinin inkişaf etdirilməsi, kooperativ biliklər və kənd tə-
sərrüfatı banklarının təşkili, istehsal və stimullaşdırma metod-
larının yaxşılaşdırılması, işçilərin ixtisas səviyyəsinin yüksəl-
dilməsi ideyaları ilk dəfə olaraq bu mütəfəkkirlər tərəfindən 
gətirilmişdir. 
H.Zərdabinin
başçılığı ilə nəşr olunan iqtisadi təma-
yüllü 
"Əkinçi" 
(1875-1877) qəzetinin Azərbaycan iqtisad el-
minin terminoloji əsasının yaradılmasında və bu elmin inkişa-
fında misilsiz əhəmiyyəti olmuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatında 
"siyasi iqtisad" anlayışı və onun şərhinə ilk dəfə olaraq məhz 
bu qəzetin səhifələrində rast gəlirik. "Əkinçi"də istehsala müa-
sir əmək alətlərinin, istehsal vasitələrinin tətbiqinin əhəmiyyəti, 
istehsalın təkmilləşdirilməsi, elmi-texniki nailiyyətlərin isteh-

---

54 
sala tətbiqinin zəruriliyi haqqında əhəmiyyətli fikirlər söylə-
mişdir. O, fiziokratların ideyalarını müdafiə edirdi, kənd 
təsərrüfatına məhsuldar qüvvələrin inkişafı və onun istehsalının 
təşkili metodları və formaları məsələlərini nəzərdən keçirmiş, 
vaxtı sərvət hesab etmiş, qənaətin cəmiyyətin inkişafında 
böyük rol oynadığını qeyd etmişdir.