ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva

H.Ç.Keri
olmuşdur. H.Ç.Kerinin (1793-1879) siyasi iqti-
sadın prinsipləri, əsas iqtisadi görüşləri "Sosial elmlərin əsas-
ları" adlı əsərində öz əksini tapmışdır. Burada XIX əsrin I ya-
rısında Amerikanın iqtisadi inkişafının özünəməxsus xüsusiy-
yətləri açılır. O, Rikardonun sistemini tənqid edərək onu 
təbəqələr, millətlər arasında münaqişə, müharibə yaratmaqda 
günahlandırırdı. Buna görə də müxtəlif siniflər arasında real və 
təbii mənafelərin tam ahəngdarlığını sübut etməyə çalışırdı. 
H.Kerinin"Mənafelərin ahəngdarlığı"
nəzəriyyəsinin 
əsasında bölgü qanunu durur ki, bu qanuna görə əmək məhsul-
darlığının artması ilə fəhlələrin payı mütləq və nisbi artır, kapi-
talistlərin payı isə mütləq artaraq nisbi aşağı düşür. O, təsdiq 
etməyə çalışırdı ki, əmtəənin dəyəri onun istehsalına sərf 
olunan faktiki əmək məsrəfləri ilə deyil, mövcud şəraitdə bu 
əmtəəyə çəkilən istehsal xərcləri ilə ölçülür. Ancaq əmək məs-
rəfinin artımı ilə məhsulların təkrar istehsalına, o cümlədən 
istehsal vasitələrinə sərf olunan məsrəflər azalır. Keriyə görə 
bu kapitalın dəyərliliyini, kapital mülkiyyətçisi tərəfindən ödə-
nilən məhsulun faizini aşağı salır. Buna uyğun olaraq əməyin 
dəyərliliyini və məhsulda payını artırır. 
H.Ç.Keri kapitalistlərlə torpaq mülkiyyətçiləri arasında 
mənafelərin ahəngdarlığını əsaslandırmağa çalışır. O, Rikar-
donun torpaq rentası haqqında nəzəriyyəsinə qarşı çıxan pis 

---

140 
torpaqların da emal olunmasının zəruriliyini irəli sürür. Ameri-
kanın şəraitini mütləqləşdirərək hər yerdə pis torpaqlardan 
yaxşı torpaqlara keçilməsini irəli sürür və kapitalistlərin, fəhlə-
lərin xeyrinə olaraq rentanı aşağı salmağı təklif edir. Ancaq 
torpağın istehsala cəlb olunması rentanın yaranması demək 
deyildir. Keri "Mənafelərin ahəngdarlığı"nı dünya istehsalının 
yerli mərkəzlər arasında bölgüsünü daha yaxşı təmin etməsi 
əsasında əldə edilməsində görürdü.