ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Con Ramsey Mak-Kullox
1789-cu ildə Şotlandiyada anadan olmuşdur. 25 il ərzində o, XIX əsrin "Edinburq icmalı" adlı nüfuzlu jurnalında çoxsaylı iqtisadi məqalələr nəşr etdir- mişdir. O, həmçinin "Siyasi iqtisadın prinsipləri" (1825), geniş oxucu auditoriyasına malik bir sıra pamfletlərin və sonsuz sayda qəzet məqalələrinin müəllifi idi. Rikardonun sadiq tələbəsi olmasına baxmayaraq, Mak-Kulox heç vaxt sadəcə, doqmatik davamçı olmamışdır. O, Rikardo sisteminin müxtəlif çatışmazlıqlarını razılıqla qəbul etmiş, xüsusilə də siyasi mə- sələlərində onun bəzi mülahizələri ilə açıqcasına razılaşmırdı. F.Bastiya (1801-1850) varlı fransız kommersantı ailə- sində anadan olmuşdur. 40-cı illərdə azad ticarətin xeyrinə olaraq himayəçiliyə qarşı çıxmış və geniş təbliğat işləri ilə məşğul olmuşdur. Öz iqtisadi baxışlarını “İqtisadi harmoniya” adlı əsas əsərində inkişaf etdirmişdir. Burada o sosial ziddiy- yətlər haqqında təlim yaratmağa cəhd göstərmiş, onun dövrünə xas olan burjua cəmiyyətini əbədi, tam mükəmməl bir cəmiy- yət adlandırmışdır. İqtisadi ahənglərin mənbəyini mübadilə və məhdudlaşdırılmayan rəqabətdə görürdü. XIX əsrin 40-50-ci illərində Fransada iqtisadi fikir nüma- yəndəsi olan F.Bastiya "xidmət" nəzəriyyəsinin köməyi ilə öz 134 xidmətlərinin bir-birinə mübadilə edən müxtəlif siniflər arasın- da iqtisadi ahəngdarlıq axtarmağa çalışmışdır. Göstərilmişdir ki, azad rəqabət şəraitində mübadilə bərabər, ekvivalent xarak- ter daşıdığından insanlar bir-birlərinə xidmətlər göstərirlər. Əl- də olunan əsas gəlirlər sahibkar gəliri, borc faizi, torpaq rentası insanların göstərdikləri xidmətə görə haqdır. Bu ideyanı əsas- landırmaq üçün J.B.Seyin xidmət nəzəriyyəsinə müraciət et- mişdi. Lakin Seydən fərqli olaraq göstərirdi ki, nəinki insanlar, həmçinin təbiət qüvvələri, şeylər də xidmət göstərirlər. Xidmət dedikdə, o yalnız istehsal prosesindəki real əmək məsrəflərini deyil, həm də kimsə tərəfindən qoyulan hər hansı qüvvəni və ya bu xidmətdən istifadə edənin azad olmasını başa düşürdü. Buradan da fəhlələrlə birlikdə kapitalistlərin və torpaq mülkiy- yətçilərinin də dəyərin istehsalında xidmətlərinin olduğunu qeyd edirdi. Kapitalistə xidmətinin əvəzində mənfəət əldə et- məsini kapitalistin istehlakdan imtina etməsi kimi baxırdı. Əməklə kapital arasında ahəngdarlıq axtararaq F.Bastia Rikardonun mənfəət və əməkhaqqı nəzəriyyəsinin əksinə ola- raq "kapital yığımı" qanunu yaradır. Bu qanuna görə əmək və kapital öz mənafeylərinə görə həmrəydilər. Bastiaya görə, kapi- talın artması ilə fəhlələrin payı nəinki mütləq, həm də nisbi, kapitalistlərin payı isə yalnız mütləq artır. Bu nəzəriyyəni irəli sürərkən Bastia heç bir faktlara əsaslanmır. O, sadəcə olaraq mənfəət normasının aşağı düşməsi faktına əsaslanır ki, burada da mənfəət norması ilə milli gəlirdə kapitalistlərin payını qarışdırır. F.Bastia "Xidmət nəzəriyyəsi"nin köməyi ilə kapitalistlər- lə torpaq mülkiyyətçiləri arasında fərqləndirici xüsusiyyətləri açır. O, torpaq rentasını torpaq sahiblərinin xidmətinin mükafa- tı kimi qələmə verir. Beləliklə, kapitalla torpaq mülkiyyətçisi arasında ahəngdarlığı torpaq rentasının torpağa qoyulmuş kapi- tala görə faizin müxtəlifliyində görür. Bu təlimdə torpaq renta- sının spesifik xüsusiyyətləri yox olur, onun mənfəətdən fərqi ayırd edilmir. |