SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
III. ABŞ-ın Qafqaz siyasəti Dünyadüz əninin geosiyasi strukturundakı dərin keyfiyyət d əyişikliklərinə ən güclü stimul olan dünya sisteminin dağılması kimi geosiyasi d əyişikliyi müasir dövrdə geosiyasi iqnilab da adlandırırlar. SSRİ-nin dağılması, dünyanın ikiqütblükdən çoxqütblülüyə keçm əsi; yeni dünya quruculuğunda ABŞ-ın vahid mərkəzi qüvvə o lmağa can atması; dünyanın siyasi arenasında transformasiya (yerd əyişmə) proseslərinin sonrakı inkişafı; ölkədaxili etnik və dig ər münaqişələrin qlobal və milli təhlükəsizliyə qorxu törətməsi müasir geosiyasi inqilabın əsas parametrləri hesab edilir. M əhz bu baxımdan müasir dövrdə Qafqaz regionu bey- n əlxalq münasibətlərin əsas subyektlərindən birinə çevrilmişdir. Bu regiona Rusiyanın imperiya nəzarətindən çıxıb müstəqililk qazan- mış Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və hələ də Rusiyanın hakimiyy əti altında olan Şimali Qafqazın çoxlu xırda etnik an- klavları daxildir. Regionda müxtəlif mədəniyyətlərin, dil qrup- larının, konfessiaların (dini məzhəblərin), mədəni-tarixi cəmiy- y ətlərin çoxluğu və s. kimi Qafqazın spesifik xüsusiyyətləri onu ən narahat, ziddiyy ətli qarşüdarmalar və münaqişələr bölgəsinə çe- virir. Qafqazın sakinləri: gürcülər, Dağıstanın dağlı xalqları, vayxanalar, adıgeylər – qafqaz-iber dil ailəsinə; azərbaycanlılar, kumuklar, noqaylar, qaraçaylar v ə balkarlar – türk dil ailəsinə; ese- tinl ər, talışlar, ermənilər – hind-avropa dil ailəsinə aid edilir. Gür- cül ərdə - provoslavlığa; ermənilərdə - xristianlığın monofizit qo- luna; Dağıstan xalqlarında, vayxanalarda və adıgeylərdə islamın sünni m əzhəbinə, azərbaycanlılarda şiəliyə və sünniliyə, tatlarda iudaizm ə ibadət olunur. Bu rəngarənglik bölgənin siyasi ab-hava- sının kənar qüvvələrin təsiri altında tez-tez dəyişilməsinə imkan yaradır. Həmçinin bu müxtəliflik daim etnoslar arasında qarşıdur- malarla, ziddiyy ətlərlə xarakterizə olunaraq regionun bütövlüyünə z ərbə vurur. “K əskin etnik və dini qarşıdurmalar nəticəsində daxildən parçalanmış bu region daim Rusiyanın, Türkiyənin və İranın təsir dair əsi uğrunda mübarizə mərkəzinə çevrilmiş hazırda bu köhnə 225 mübariz əyə Xəzər dənizinin enerji resurslarının bölünməsi ətra- fında intensiv rəqabət də əlavə olunmuşdur”. Qafqaz m əsələsində ABŞ Türkiyənin müdafiəçisi kimi göst ərilsə də, əslində Türkiyə ABŞ-ın Qafqaz siyasətinin ən fəal oyunçusu kimi çıxış edir. Bu siyasət əslində Rusiya və İranı regiondan uzaqlaşdırmağa istiqamətlənmişdir. Hazırda bu regiona ididaçı olan dövlətlərin heç biri təklikdə bu regionu öz irad əsinə tabe etmək gücündə deyildir. Bu dövlət- l ərin ikisi (Rusiya və İran) digərinə qarşı birlikdə çıxış etmək ist əsələr də belə, bu mümkün deyildir. Çünki ABŞ dərhal Türkiy əni müdafiə edəcəkdir. Kənardan müdaxilə Qafqazda sosial, siyasi, etnik v ə dini münaqişələrin 1990-cı ildən bəri bir neçə dəfə baş verməsinə gətirib çıxarmışdır. Bu vəziyyət Rusiyanı Qafqazı daha sabit v ə inkişaf etmiş bir regiona çevirmək istiqaməti götürmüş avroatlantik qurumla birilkdə hərəkət etməyə məcbur edir. Qafqazın siyasi xəritəsinin konturları, tarixi keçmişdə onunla qonşu olan müxtəlif imperiyaların arasındakı onun üstündə mübariz əsi nəticəsində Qafqaz anlayışı bütövlükdə heç bir zaman siyasi m əzmun daşımamışlar. Qafqaz h əmişə gah İran, gah Türkiyə, gah da Rusiyanın təsiri altına düşmüşdü. Hər iki və ya hər üç dövlətin ərazi vahidinə çev- rilirdi. Qafqazda inzibati- ərazi sərhədlərinin əsassız təyini bu region- da çoxlu münaqişələrə yol açmışdır. Bu özünü indi də birüzə ver- m əkdə davam edir. XX əsrin sonlarından başlanmış erməni- az ərbaycan, gürcü-abxaz, gürcü-cənubi osetin ziddiyyətləri əvvəl münaqişələrə, sonra isə qanlı müharibələrə çevrildi. İki çeçen-rus müharib əsi, osetin-inquş qarşıdurması çoxlu insan itkisinə və dağıntılara gətirib çıxartdı. Tarix göst ərir ki, mərkəzi hakimiyyət zəifləyən zaman ölkədə m ərkəzdənqaçma meylləri sürələnir. Digər tərəfdən də ölkənin bu v ə ya başqa regionda milli münaqişələr gərginləşir. Məhz Sovet imperiy asının zəifləyib çökməsi də bu təzahürlərlə müşayiət olundu. 226 Lakin özünü SSRİ-nin varisi hesab edən Rusiya onun üçün geosiyasi əhəmiyyət daşıyan bir çox regionları əldən verməmək üçün h əmin əraziləri öz təsir dairəsində saxlamağa çalışır. XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəllərində Qafqaz regionunun geosiyasi əhəmiyyətinin artmasının səbəbləri ilk növbədə Qafqazın (geniş mənada Qafqaz-Xəzər-Qara dəniz regionu) zəngin təbii s ərvətlərə (ən çox karbohidrogen xammalı) malik bir bölgə olması, bu bölg ənin gələcəkdə “Şərq-Qərb” və “Şimal-Cənub” xətti üzrə mühüm transmilli n əqliyyat qovşağına çevrilib və fars körfəzinin neft emalı öklələrinə alternativ təşkil edə bilməsi, geosiyasi nöqteyi-n əzərdən Qafqazın Rusiyanın ən kövrək yeri və “yumşaq qarınaltısı” olması ilə əlaqədardır. Bu həm də Qafqazın dünya siyas ətinin lokal, regional və qlobal maraqlarının hökm sürdüyü və toq quşduğu ən mühüm mərkəzlərdən birinə çevrilməsi ilə əlaqədardır. Burada təsir dairələri uğrunda Rusiya, ABŞ, Qərbi Arvopa ölk ələri, Türkiyə və İran mübarizə aparması. Bütün bunlarla yanaşı Qafqaz regionu “Rusiya Balkanları”na v ə “qeyri=-sabit Avrasiya qurşağı”nda möhkəmlənmiş həlqəyə çevril ə bilər. X əzər ətarfında oyun 1992-ci ildə beynəlxalq neft konsor- siumu AMOKO-nun X əzər neftinin dünya bazarına nəqlini (ildə 68 mln.ton) reallaşdıracaq Tbilisi-Bakı-Ceyhan neft kəmərinin tikintisi il ə başlandı. Bu kəmərin Rusiyadan yan keçərək Qərbə uzanmasına Moskva heç vəchlə rəvac verə bilməzdi, ona görə də k əmərin səmtini Novorossiyskə tərəf dəyişmək planı cızırdı. Lakin bu vaxt Rusiyanı Xəzər dənizi ilə birləşdirən yeganə Kizlar- Qroznı-Novorossiysk neft kəməri Çeçen-İskeriyanın ərazisindən keçirdi (Qrodenski). Bildiyimiz kimi, Yaxın Şərqdən sonra ən zəngin və keyfiy- y ətli neft yataqları Xəzər zonasında yerləşir. Ekspertlərin fikrincə, X əzər regionu yaxın gələcəkdə neft və qaz emalına görə Yaxın Şərq və Sibirdən sonra üçüncü yerəə çıxacaqdır. Ümumiyy ətlə, dünya neftinin yarıdan çoxu “böyük beşliyə aiddir. Onlardjan b əzisi Qərbdən tam asılıdır (Küveyt), bəzisi isə s ərbəst və nəzarətsiz neftini sata bilmir (İraq)”. 227 Neft bazarı iqtisadiyyatının yazılmış və yazılmamış qanun- larına tabe olmayan yeganə bazardır. Neft q ədər siyasiləşən, qloballaşan ikinci strateji məhsul yoxduur. II Dünya müharib əsindən sonra baş verən müharibələrin çoxunun t əməlində neft faktoru durur. Geosiyas ətdə belə bir prinsip fəaliyyət göstərir ki, rəqibini mümkün q ədər pis vəziyyətə salmalı və əgər o belə bir vəziy- y ətdədirsə ona kömək göstərməməlisən. İran, İraq, Livan – dün- yanın 20% neft və qaz ehtiyatlarının cəmləşdiyi bu ölkələr ABŞ-ın t ərəfində olmadığı üçün “terrorizmi dəstəkləyən”, insan haqlarının v ə demokratiyanın pozulduğu ölkələr hesab edilir. BƏƏ, Küveyt, S əudiyyə Ərəbistanı – ABŞ-ın tərəfdaşı olduqları üçün bk öklə- l ərdə münaqişə ocaqları yoxdur. İndi ABŞ-ın planının dünya neft ehtiyatlarını ələ keçirmək və onun birinci növb ədə ABŞ-ın maraqları üçün istifadəsini təmin etm ək olduğu aydındır. Bu şübhəsizdir. Rusların fikrincə, Rusiya ABŞ-ın subyekti yox, obyektidir. ABŞ Rusiyanı İslam dünyasından, Qərbi Avropa isə ABŞ-dan xammal c əhətdən asılı olmamaq üçün təminatçı kimi görür. Dem əli, Avropa, Rusiyadan ABŞ-ın üstünlüyünü, ABŞ isə Aİ-nin v ə Aİ-də Almaniyanın üstünlüyünü ləğv etmək üçün istifadə etmək niyy əti güdür. Bu “qlobal oyun”da Rusiya da öz konsepsiyaları ilə çıxış edir. Rus siyas ətçilərinin bəzilərinin fikrincə, Rusiya öz kiçik oyu- nunu oynamalıdır. Digər neft xammalçılarını ağır ticarət müqa- vil ələrindən qorumalı, OPEK-lə birləşib bütün neft ixracatçılarını onun ətrafında birləşdirməli, İraqla Səudiyyə Ərəbistanını yaxınlaşdırmalı, İranla əlaqələri möhkəmləndirməlidir. Bu işdə Rusiya Qafqazda özünün ən yaxın müttəfiqi Ermənistandan istifad ə etməlidir. Dem əli, Qafqaz həm Rusiyanın, həm də ABŞ-ın həm siyasi, h əm də iqtisadi maraqlar sferasına daxildir. Rusiya bu regionda Q ərbin təsirini azaltmaq və Xəzər nefti- nin daşınmasına nəzarət etməklə burada öz mövqelərini möhkəm- l ətmək niyyəti güdür. Rusiya üçün Qafqaza nəzarət radikal müsəl- man ideyalarının hərəkət təhlükəsizliyini təmin edir. 228 ABŞ üçün isə bu, iki mühüm məsələnin həllinə imkan yara- dır. Birincisi, Qərbin ərəb neftindən asılılığını azaldacaq Xəzərin iri neft rayonları onun nəzarəti altına keçir; ikincisi isə Rusiyanı iqtisadi v ə siyasi cəhətdən zəiflədir, neft tranziti sayəsində Rusi- yanın ərazisindən istifadə etməməklə Ukraynada Rusiyanın təsirini z əiflədilməsini təmin etməyə imkan yaradır (Ukrayna, tamamilə rus enerjidaşıyıcılarından asılı vəziyyətdədir). Qafqaz Rusiyanın “Axilles dabanı”dır: onu hədəfə almaq Rusiyanı məğlub etmək deməkdir. Bunun üçün ABŞ ilk növbədə Türkiyə kartından geniş istifa- d ə edir. Rusiya Türkiyəni onun |mumi təhlükəsizliyinə qorxu tXrə- d ən, onõn c˙nub regionunu nəzarətə almaa can atan bir q|vvə kimi görür. Türkiy ə isə öz din və dil qardaşlarını Rusiya zülmündYn azad ed əcək bir xilaskar kim çıxış edir. Rusiya isə “ilanı Seyid Əhməd əli tutmaq” istəyərək İranı Türkiyəyə qarşı qıcıqlandırır. Türkiy ə, Qafqazda və Mərkəzi Asiyada təsir dairəsinin genişlən- m əsinə şərait yaradan bir sıra amillərə sahibdir ki, digər rəqib- l ərində bu yoxdur. Etnolinqvistik nöqteyi-nəzərdən bu regionun türkdilli xalqları ilə kökləri dərinə gedən qohumluğu mövcuddur. Türkiy ə özünü qeyri-müəyyən şəkildə səpələnmiş türkdilli ölkə- l ərin potensial lideri kimi görür. Deməli, göstərilən regionda ideo- loji c əbhədə Türkiyə həm ABŞ, həm də Rusiyanı qabaqlayır. İran- da m əzhəb fərqi, Səudiyyə Ərəbistanında isə dini radikolizm onları bir addım geri atır. Türkiy ənin müasir inkişaf səviyyəsi, dil qohumluğu, cəlbe- dici iqtisadiyyatı, xüsusi iqtisadi imkanları şərait yaradır ki, göstə- ril ən regionda türk millətinin formalaşması prosesinə güclü təsir göst ərsin. Bu isə nəinki Rusiyanı, İranı, Avropa ölkələrini, hətta ABŞ-ı da düşünməyə vadar edir. Türkiyəni “Avropa süfrəsi”nə buraxmamaqla Q ərb, onun şərqə doğru meylini artırır. Məhz son zamanlaarda Türkiy ənin Yaxın Sərqdə getdikcə fəallaşması buna sübutdur. Almaniya v ə Fransadan sonra artıq Türkiyə də geosiyasi m əkanda özünə sərbəst mövqe axtarışındadır. Yaxın Şərqin iri neft ehtiyatlarına çıxışı təmin edən müsəl- man v ə xristian mədəniyyətlərinin sərhədində yerləşən Qafqaz regionunda n əzarəti bərqərar etmək uğrunda mübarizə artıq öz fəal 229 fazasına çatmışdır. Bu mübarizə iri hərbi münaqişələrə də gətirib çıxara bilər. ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasəti Beyn əlxalq münasibətlər sistemində Cənubi Qafqazın oynadığı rol müasir dünyanın siyasi və iqtisadi sferalarında Qafqaz amilinin mühüm əhəmiyyətini önə çıxardır. Ayrıca bir region kimi C ənubi Qafqaz dünyanın siyasi xəritəsinə SSRİ dağıldıqdan sonra daxil olmu şdur. Belə ki, regionu təmsil edən Azərbaycan, Gürcüstan v ə Ermənistan müstəqililk qazanaraq beynəlxalq c əmiyyətin tam hüquqlu üzvünə çevrilmişdir. o dövrdən etibarən çox da böyük əraziyə malik olmayan bu region aparıcı dünya və regional dövl ətlərin diqqət mərkəzindədir. C ənubi Qafqaz mühüm geosiyasi və geoiqtisadi əhəmiyyət daşıyan bir regiondur. o öz coğrafi vəziyyətinə görə regionl siyasi əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı, həm də Rusiya ilə ABŞ və Qərbi Avropa ittifaqları arasında siyasi mübarizə meydanlarından biridir. C ənubi Qafqaz ABŞ başda olmaqla NATO-nun Rusiya ətrafında yaratdığı hərbi-siyasi “təhlükəsizlik qurşağı” ərazisinin əsas zona- larından biridir. Rusiyanın ABŞ və Böyük Britaniyadan da əsas qorxdu ğu coğrafi istiqamət məkanları mövcuddur ki, bunlardan birincisi Şərqi Avropa, ikincisi Cənubi Qafqazdır. Cənubi Qafqaza Qara d əniz bölgəsini də əlavə etmək olar. Rusiya əgər Sərqi Avropa istiqamətindən daha çox iqitsadi t əzyiqlərə görə ehtiyat edirsə, Cənubi Qafqaz Rusiyanın parçalan- masına dəstək vermək baxımından ABŞ və Avropa dövlətləri üçün ən əhəmiyyətli coğrafi məkandıır. Qafqaz bölg əsi öz etnik tərkibinə və siyasi fəallığına görə Rusiya üçün ən təhlükəli bir bölgədir. Rusiya Şərqi Avropa üçün keçirm ədiyi narahatçılığı burada keçirir. Buna bazmayaraq, Rusiya özünü Qafqaz dövl əti sayır və hesab edir ki, onun iştirakı olmadan bu bölg ədə təhlükəsizliyin təmin edilməsi mümkün deyildir. ABŞ-ın Qafqazdakı maraq dairəsi ildən-ilə genişlənir və bu regionun dövl ətləri amerikan siyasətinin daimi obyektinə çevrilir- l ər. SSRİ dağıldıqdan sonra Vaşinqtonun Qafqaz siyasəti region- dan Rusiya v ə İranı uzaqlaşdırmağa istiqamətləndirilmişdir. 230 Son inililkl ərdə Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyət gərgin ola- raq qalır. Bu regiona daxil olan qeyri-stabilliyin üç əsas amili xarakterikdir: qlobal (müxt əlif xarici qüvvələrin təzyiqi) region- lararası (ərazi münaqişələri və milli azlıqların vəziyyəti) və daxili (siyasi inkişafın neqativ dinamikası). Qloballıq əsasən bu bölgədə regiondankənar “oyunçuların” h ər şeydən əvvəl Rusiya, ABŞ, Aİ, NATO, İran və s. güclərin bilavasit ə təsiri ilə ölçülür. ABŞ-ın Qafqazda hərbi təsirinin artması rus siyasətçilərini ciddi narahat edir. bunun qarşısını almaq üçün o bir sıra tədbirlər planı hazırlayır. Bu, bölgədə Rusiya hətta özünün “parçala, hökm sür!” prinsipl ərindən də əl çəkməyə razıdır. Bunun əvəzində isə Cənubi Qafqazda uzunmüddətli kollektiv t əhlükəsizlik sistemini qurmaq niyyətindədir. Çünki, Rusiya anla- yır ki, ABŞ bu bölgədəki regional münaqişələrin həllinə kömək göst ərə bilər və keçmiş Rusi imperiyasının sərhədlərində öz sabitliyini v ə təhlükəsizliyini bərpa edə bilər. ABŞ-ın Cənubi Qafqazla bağlı siyasətini bu regionun siyasi- iqtisadi inkişafına görə üç mərhələyə bölmək olar: Birinci m ərhələ 1990-cı ildən 1994-cü ilədək olan dövrü əha- t ə edir. Bu mərhələdə ABŞ-ın Cənubi Qafqazın ölkələrinə müna- sib əti bir qədər ləng xarakter daşıyırdı. Onu bu bölgədəki fəaliyyəti Rusiyanın “qarşısını almaq” üçün Türkiyənin imkanlarından istifa- d ə etməklə məhdudlaşırdı. Bu dövrd ə ABŞ-ın qarşısında duran əsas məsələ regiona daxil olan bu üç respublikanı Avroatlantik məkana inteqrasiya etməkdən “Rusiya rudimentl ərini” bu ərazidə tamamilə yerləşdirməkdən ibar ət idi. Belə ki, 1990-cı ildə Cənubi Qafqaz respublikalarının NATO il ə əlaqələrinin əsas qoyuldu. 1991-ci ilin dekabrında Şima- liat lantika Əməkdaşlıq Şurası yaradıldı. NATO-nun daxilindəki t əşkilati dəyişiklik VMT-nin üzvü olmuş ölkələrlə və Cənubi Qafqazın müstəqililk qazanmış respubilkaları ilə sıx siyasi əlaqələr yaradılmasına gətirib çıxartdı. 1992-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan v ə Ermənistan NATO Əməkdaşlıq Şurasının üzvü oldular. 1994-cü ild ə Cənubi Qafqaz ölkələri NATO-nun « Sülh Naminə T ərəfdaşlıq» layihəsinə qoşuldular. 1994-2001-ci illəri əhatə edən 231 ikinci m ərhələ daha əlamətdardır. 1994-cü ilin sentyabrında “Əsrin Müqavil əsi” adını almış neıt müqaviləsinin imzalanması ABŞ-ın bu bölg ədəki siyasətini fəallaşdırdı. Bununla belə, Cənubi Qafqazın ayrı-ayrı dövlətlərinə münasibətdə ABŞ-ın siyasəti bir- biri il ə uzlaşmayan, ziddiyyətli xarakter daşıyırdı. Bu isə ABŞ-da müxt əlif qrupların bir-birinə zidd maraqları, Azərbaycan və erməni lobbisinin ABŞ Konqresinin qətnamələrinin qəbuluna göstərdiyi müxt əlif təziyiqlərlə izah olunurdu. 2001-ci ild ən müasir günümüzədək davam edən üçüncü m ərhələdə 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra Cənubi Qafqazdaa ABŞ-ın strateji məqsədləri dəyişikliyə uğradı. İndi ABŞ bu bölg əyə Yaxın və Orta Şərqdə yeritdiyi siyasətin tərkib hissəsi kimi baxmağa başladı. Bu siyasətin əsasını Yaxın və Orta Şərqdə ABŞ-ın nüfuzunun möhkəmlənməsi və terrorizmə qarşı mübarizə- d ə ümumi məsələlərin birgə həlli təşkil edir. Artıq bu mərhələdə Xəzər hövzəsinin enerji ehtiyatları əlavə xammal m ənbəyi kimi deyil, dünyada neft qiymətlərinin minimum h əddini tənzimləyən bir vasitə kimi böyük əhəmiyyət daşıyır. 2001- ci ilin oktyabrında konqresin dinləmə materiallarına əsasən müəyyən etmək olar ki, ABŞ-ın strateji maraqalrı, onların Fars körf əzinə alternativ olaraq NİDB-nin üzvü olmayan Xəzər regionunun enerji t ədarükü ilə məşğul olan ölkələrinin fəaliyyət dair əsini genişləndirmək, Cənubi Qafqaz dövlətlərinin müstəqilli- yin ə dəstək verərək onların demokratiya yolunda irəliləyişini genişləndirmək proqramı ilə üst-üstə düşür. ABŞ hazırda Cənubi Qafqaz siyasətinə Balkanlardan Mərkəzi Asiyaya q ədər geniş ərazini əhatə edəcək sabitlik zonasının yaradılması və NATO-nun Mərkəzi və Şərqi Avropaya doğru genişlənməsinə göstərdiyi geniş strateji səyin bir hissəsi kimi baxır. Bunu Erm ənistana və Gürcüstana göstərilən maliyyə dəstəyinin miqyası bir daha təsdiqləyir. Bu ölkələr dünya üzrə ən böyük maliyy ə dəstəyi alan ölkələr sırasındadırlar. NATO-nun t ədricən regiona müdaxiləsi həm də Bakı-Tbilisi- Ceyhan neft k əmərinin mühafizəsi məsələsi ilə əlaqəlidir. 2004-cü ild ən başlayaraq Gürcüstanda həyata keçirilən “Təlim və təchizat” proqramının dəyəri 64 mln. dollar təşkil edir. 232 Gürcüstan 1990- cı ildə dünyanın iki super gücündən birinin çökməsi, t ək qütblülüyün yaranması Rusiya ilə ABŞ arasında soyuq yelləri yenid ən əsdirdi. Bunun əsasında Rusiyanın ABŞ-ın dünya hege- monluq siyas əti ilə barışmaması, keçmiş SSRİ respubilkalarında və Şərqi Avropada öz əvvəlki iqtisadi və siyasi nüfuzunu bərpa etmək siyas əti dururdu. Belə ki, SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya keçmiş postso vet respublikalarını əldən verməmək, onların Qərbə inteqra- siyasının qarşısını almaq üçün MDB-ni yaratdı. Çünki Rusiya keçmiş SSRİ dövlətlərinin Qərbi nteqarsiyasını qısqanclıqla qəbul edir v ə bu dövlətlərin, xüsusilə NATO ittifaqı ilə hərbi-siyasi əməkdaşlıqlarını öz dövləti üçün təhlükə hesab edirdi. Bu baxım- dan NATO-nun Rusiya ətarfında yaratdığı “təhlükəsilik qurşağı”na qarşı bir çox keçmiş postsovet respublikalarından ibarət yaratmış olduğu “sərhəd təhlükəsizliyi zonası”nı genişləndirmək istəyirdi Rusiya harada bu ist əyini həyata keçirə bilməyəndə oraya müxtəlif iqtisadi v ə siyasi təzyiq metodlarından və hərbi gücdən istifadə edir. Rusiya ilk növb ədə Cənubi Qafqazı öz siyasi və hərbi nəzarəti altına almaq istəyir və bu regionun Qərbdə əməkdaşlığının baş tutmasına çalışır. Gürcüstan keçmiş postsovet məkanında Rusiya ilə münasib ətləri kəskinləşdirən ilk respublikalardandır. Onun Qərb yönümlü siyas ət götürməsi Rusiyanı narahat etməyə bilməzdi. Gürcüstan Rusiya il ə sərhəddə yerləşdiyinə görə Rusiya üçün coğrayi baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu respubilkanın Qara d əniz sahillərində yerləşməsi Cənubi Qafqazın Türkiyə və Q ərbə, xüsusilə də ABŞ-a inteqrasiyasında mühüm rol oynayır. Eyni zamanda bu region M ərkəzi Asiyanın gələcək regional layihə- l ərinin Qərbə inteqarsiyasında həlledici tranzit mövqeyə malikdir. Gürcüstanın Qərbyönümlü siyasət götürməsi respublikada Rusiya t ərəfindən etnosiyasi gərginliyin qızışdırılmasına, rus-gürcü müharib əsinə səbəb oldu. SSRİ dağıldıqdan sonra dünya dövlətləri onun tərkibindəə olmuş müttəfiq respublikaların ərazilərini olduğu sərhədlərdə qəbul ed ərək bu respubilkaların müstəqililyini tanıdılar. Bu prizmadan yanaşanda həm Abxaziya, həm də Cənubi Osetiya Gürcüstanın 233 hüquqi əraziləridir. 1992-ci ildən başalyaraq neçə illərdir ki, Gürcüstan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə çalışır. Bu onun konstitusiya hüququdur. Bu hüququnu t əmin etmək üçün güc tətbiq etm əsi də normal haldır. Abxazlar Şimali Qafqazın qərb hissəsində məskunlaşmış ç ərkəzlərlə, kobardinlərlə və adıgeylərlə qohum xalqdır. Avropa və Asiyanın qovuşuğunda yerləşən abxazlar dünya ticarət və strateji yollarının kəsişdiyi, xüsusi əlverişli təbii şəraiti olan ərazidə m əskunlaşmışlar. Rus imperiyası dağıldıqdan sonra Abxaziya 1918- ci ilin mayından Gürcüstan Respublikasının tərkibinə daxil edilmişdir. 1921-ci ilin martın 4-də “Qızıl” ordunun köməyi ilə Abxaziyada Gürcüstanın hakimiyyəti ləğv edildi. 1921-ci ilin mart ın 31-də Abxaziya müstəqil Sovet Sosialist Respublikası elan edildi. 1921- ci ilin dekabrında RSFSR-də milli siyasətin həyata keçirilm əsinə rəhbərlik edən İ.Stalinin təkidilə GSSR və ASSR arasında hüquqi-dövlət münasibətlərinin əsası qoyuldu. 1931-ci ild ə Abxaziya Gürcüstan SSR-in tərkibində muxtar respublikaya çevrildi. Bundan sonra gürcül ər Abxaziyada demoqrafik vəziyyəti d əyişmək siyasəti həyata keçirməyə başladılar. Bu iki üsulla: m əcburi assimilyasiya və gürcü millətinin Abxaziyaya kütləvi köçm əsi ilə həyata keçirilirdi. Lakin SSRİ ağıldıqdan sonra Rusiya bu muxtar qurumu öz t əsir zonasına aid etməyə çalışdı. Buna nail olmaq üçün isə SSRİ- nin federasiya subyektl əri hesab olunur. Bundan məqsəd SSRİ dağıldığı təqdirdə bu subyektlərdə Rusiyanın təsirini saxlamaqdan ibar ət idi. Abxaziya bundan istifadə edərək 1990-cı ilin avqustun 25-d ə dövlət suverenliyi haqqında Bəyənnamə qəbul etdi. Bu isə Gürcüstan il ə Abxaziya arasında münasibətləri gərginləşdirdi. Z.Qamsakurdiyanın hakimiyyətə gəlişilə Gürcüstanın dövlət müst əqililyi əldə edilməsi uğrunda mübarizəsi genişləndi. 1991-ci ilin aprelind ə Gürcüstunda referendumun nəticələrinə əsasən Gür- cü stanın dövlət müstəqililyi haqqında Akt qəbul edildi. Gürcüstan 1918-1921-ci ill ərdəki GDR-in qanuni varisi elan edildi. Lakin Rusiya t ərəfindən qızışdırılan Abxaziya SSR-in Ali Sovetinin sədri V.Ardzinba bununla razılaşmayaraq BMT-yə müraciət etdi. 1992- ci ilin fevralında hərbi çevriliş nəticəsində hakimiyyəti zəəbt etmiş 234 Müv əqqəti Hərbi Şura GDR-in 1921-ci il Konstitusiyasını qəbul etdi. Amma orada Abxaziya il ə münasibətlər təyin edilməmişdi. Gürcüstan hökum əti qeyd edirdi ki, tezliklə Abxaziya ilə əvvəlki prinsipl ər əsasında münasibətlər tənzimlənəcək. Bunu qəbul etm əyən Abxaziya Ali Soveti 1992-ci ilin iyulun 23-də 1978-ci il Konstitusiyasını ləğv etdi, 1925-ci il Konstitusiyasına keçdi. Çünki bu Konstitusiyasının II bölməsində Abxaziya beynəlxalq hüququn subyekti kimi öz suverenliyini elan edirdi. Bunu özünün torpaq bütövlüyün ə qəsd kimi qiymətləndirən Gürcüstan 1992-ci ilin avqustun 14-d ə Abxaziyaya hərbi güc tətbiq etdi. 1992-1993-cü il müharib əsi çoxlu insan ölümü ilə müşayət olundu. BMT, RF v ə ATƏT-in vasitəçiliyi lə Abxaziya və Gürcüstan arasında danışıqlar başlandı və 1994-cü ilin aprelin 4-də « Gürcü- abxaz münaqişəsinin siyasi cəhətdən nizamlanması tədbirləri haqqında» Bəyanat imzalandı. BMT Abxaziya və Gürcüstana yeni ittifaq dövl əti yaratmaq təklif etdi. Bəyənatdan keçən üç il ərzində t ərəflər arasında hüquqi-dövlət münasibətlərini bərpa etmək üçün danışıqlar aparıldı. 1997-ci ildə “Gürcü-abxaz münasibətlərini qay- daya salmaq bar ədə Protokol” imzalandı. Ona əsasən iki b ərabərhüquqlu tərəflər ümumdövlət yaradırlar. Amma gürcü tərəfi bu s ənədi imzalamaqdan imtina etdi. E.Şevardnadzenin hakimiyyəti dövründə Gürcüstanın XXI əsr milli inkişaf strategiyası hazırlanması başlandı. Bu strate- giyanın əsas prinsipləri tarixi rus-gürcü əlaqələrinin və münasibət- l ərinin məhdudlaşdırılmasına, özünün xarici maraq dairəsini Qərb dövl ətlərinə, onların hərbi-siyasi və iqtisadi təşkilatlarına yön əltməkdən ibarət idi. Gürcüstan XX əsrin 90-cı illərinin sonlarından başalyaraq NATO- nun genişlənməsində və ABŞ-la ikitərəfli hərbi əlaqələr əsasında Cənubi Qafqazda yeni qüvvələr balansının formalaş- masında aktiv iştirak edir. Yeni milli strategiyanın seçilməsini iki cür izah etmək müm- kündür: birincisi, artıq Rusiya bir dövlət kimi gürcü elitasının marağından düşmüşdü. Gürcüstan Moskvaya onu parçalamağa yö- n əlmiş milli-etnik münaqişələri qızışdıran bir şimal qonşusu kimi baxırdı. İkincisi təklənmiş Şevardnadze və onun tərəfdarları 235 özl ərinə arxa tapmaq üçün başqa azimuta üz tutmalı idilər. Bu da Qafqazda özünün xüsusi geos iyasi maraqları olan Qərb idi. Gürcüstanın bir tranzit ölkə kimi Asiya və Avropanı birləş- dir ən “İpək yolu” marşrutunda mühüm strateji mövqe tutması Q ərbin maraq dairəsindən kənarda qala bilməzdi. Bundan başqa E.Şevardnadze məhz “Gürcüstanın xüsusi geostrateji vəziyyətin- d ən” və onun Rusiya ilə ümumi sərhədlərinin olmasından bir kart kimi istifad ə etməsi də ABŞ və NATO-nun XXI əsrdə qlobal strategiyasında nəzərə alınmaya bilməzdi. Gürcüstanın bu dövrdəki xarici siyas əti ABŞ-ı tam qane edirdi. ABŞ xarici siyasət idarəsinin yeni doktrinasında Rusiyadan asılı olmayan yazad dövlətləri d əstəkləmək, Xəzər neftini beynəlxalq bazara çıxartmaq, keçmiş Sovet İttifaqının cənub cinahının güclənməsinə yol verməmək, Rusiya v ə İranın Qara dəniz və Xəzər regionunda hərbi və siyasi t əşəbbüslərinin qarşısını almaq məsələsi ön planda idi. 1998- ci ilin ortalarında ABŞ konqresində “Qafqazda və M ərkəzi Asiyada ABŞ-ın rolu” mövzusunda dinləmələr oldu. Bu dinl əmələrdə Qafqazın ABŞ-ın qlobal siyasətində xüsusi çəkisi olduğu qeyd edilirdi. Həmçinin burada rəqiblərinin Qafqaza bura- xılmaması və rus faktorunun bölgədən sıxışdırıb çıxarılması açıq- aydın vurğulanırdı. Bunun üçün ABŞ birinci növbədə Gürcüstanı MDB ölk ələrinin kollektiv təhlükəsizlik sistemindən ayırıb atlantik t əhlükəsizlik sisteminə cəlb etməyi nəzərdə tuturdu. Gürcüstanda yardım üçün NATO-ya ilk müraciət ideyası 1989-cu il Tbilisi hadis ələri zamanı yarandı. NATO ilə yaxınlıq E.Şevardnadze hakimiyyəti dövründə olmuşdur. Gürcüstanın m ərhələlərlə NATO-ya inteqarsiya edilməsi üçün NATO üzvləri, xüsus ən ABŞ və AFR xüsusi hazırlıq işləri aparırlar. 1994- cü ilin martın 23-də Brüsseldəə Gürcüstanın “Sülh” na- min ə tərəfdaşlıq” proqramına qoşulması haqqıda çərçivə sazişi imzalandı. 1995- ci ilin dekabrında « Sülh naminə tərəfdaşlıq » ç ərçivəsində Gürcüstanın NATO ilə əməkdaşlığının fərdi proqramı r əsi şəkildəə imzalandı. Bu proqrama əsasən Gürcüstanın müdafiə nazirliyi alyansın t ələbinə uyğun yenidən quruldu. 1999-cu ilin aprelində Gürcüs- 236 tanda beyn əlxalq hərbi məsləhətçilər Şurası yaradıldı. Onun t ərkibinə NATO-nun istefada olan generalları Q.Conson, Xenninq fon Ondorsa v ə Devid Okmans daxil oldular. Şura 2004-cü ilə qə- d ər nəzərdə tutulan Proqram hazırladı. Proqramla 4 əsas istiqamətə baxılırdı: milli təhlükəsizlik siyasəti, dövlət təhlükəsizlik sistemi- nin strukturu, müdafi əni təkmilləşdirmək və demokratiyanı möhk əmləndirmək. ABŞ-ın məhz bu regionda Rusiyaya qarşı ardıcıl və məqsəd- yönlü siyas əti keçmiş dövlət katibi Henri Kissincerin Tbilisiyə s əfəri zamanı özünü açıq şəkildə biruzə verdi. O deyirdi ki, bizim strateji maraq larımız üçün Rusiyanın Qafqazda rolunun artmasına yol verm əmək xüsusilə vacibdir. Bunun üçün E.Şevardnadzenin Rusiyanı uzaqlaşdırmaq istiqamətinə yönəlmiş səylərini müdafiə etm ək zəruridir. « Dövl ət sərhədlərinin birgə müdafiəsi haqqında » rus-gürcü sazişinin ləğv olunması və rus sərhədçilərinin Gürcüstan ərazisin- d ən çıxarılmasından sonra 1999-cu ildə ABŞ hökuməti Gürcüstana onun dövl ət sərhədlərinin infrastrukturlarının yaranması və inkişafı üçün 12000378000 dollar v əsait ayırmışdı. NATO h ər vəchlə rus hərbi bazalarını Gürcüstanın ərazisin- d ən çıxarmağa çalışırdı. 1998-ci ildə NATO-nun Baş katibi X.So- lana Gürcüstanda olark ən qeyd etmişdi ki, Gürcüstan təhlükə- sizliyini qorumaq üçün ATƏT-in adi silahların məhdudlaşdırıl- ması haqqında sazişinə qoşularaq rus hərbi bazalarını Gürcüstandan çıxarmalıdır. Bundan istifadə edən E.Şevardnadze NATO-nun abxaz münaqişəsinin həllinə kömək göstərməsini ist əmişdi. Gürcüstanın NATO ilə əməkdaşlıq proqramı intensiv şəkildə v ə müxtəlif formalarda həyata keçirilir: 1999- cu ilin noyabrında NATO-nun “Sülh naminə əməkdaş- lıq” proqramı əsasında çoxmillətli orduda təlimin planlaşdırılması haqqında konfransa keçirildi. Həmçinin eyni vaxtda İstanbulda Qafqaz ölk ələri, ABŞ və Türkiyənin işhtirakı ilə Bakı-Tbilisi-Cey- han neft k əmərinin tikinti layihəsi haqqında sənədlər paketi imza- landı ki, bu da NATO-nun Cənubi Qafqaza müdaxiləsinin tezləş- m əsinə imkan yaratdı. Gürcüstanla bağlı nəqliyyat layihəsinə 237 QUAM üzvü olan Ukrayna da qoşuldu. Odessa (İliçevsk) ilə Poti arasında yük gəmilərinin keçidinin tikintisi başa çatdırıldı. Aİ bu tikintiyə 20 mln. dollar xərclədi. Məhz bu keçid gələ- c əkdə Rusiyadan yan keçməklə neftin Qərbə çatdırılmasına ikinci alternativ marşrutun meydana gəlməsi demək idi. Bütün bunlar Rusiyanın geosiyasi mövqeyi üçün mənfi nəticələr törədəcəkdi. 1999-cu ild ə Türkiyə Gürcüstana 2 mln. dollar dəyərində h ərbi kadrlara hazırlıq keçmək üçün hərbi vəsait göndərmişdi. M əhz Qərb Türkiyənin köməyi ilə hərbi-əməli xarakterli infras- trukturların inkişafını həyata keçirirdi. 1999- cu ilin yanvarında Gürcüstan AŞ-ya üzv qəbul edildi. Bu t əşkilatın üzvləri dəfələrlə Gürcüstanın geosiyasi möv- qeyinin Avropa üçün böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd etmişdir. NATO il ə hərtərəfli əməkdaşlığın inkişafı fonunda Rusiya ilə h ərbi əlaqələrinin sürətlə məhdudlaşdırılması Gürcüstan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Gürcüstanda rus h ərbi bazalarının ləğvi Rusiyanın imkan- larını zəiflədirdi. Bu imkanlar NATO-nun cənub cinahında lazım g ələrsə güclü rus hərbi qüvvələrinin “bufer” yaratmasına, rus n əzarətindən çıxmaş mühüm infrastrukturların vacib obyektlərinin istifad əsinə, MDB ölkələri ərazisində (PRO və PVO) vahid siste- minin yaradılmasına geniş şərait yarada bilərdi. Bu bazarların ləğvi, şübhəsiz, Rusiyanın bu regiondakı hadis ələrin gedişinə təsir göstərmək imkanlarını azaltmış, gürcü- abxaz, gürcü- osetin münaqişələrinə Rusiyanın hərbi müdaxiləsini m əhdudlaşdırdı. Rus ordusunun çıxarılması həm Gürcüstan, həm də bütöv- lükd ə Cənubi Qafqazda Qərbin (ABŞ və Türkiyənin) mövqelərini gücl ədirmiş, Rusiyanın regiondan sıxışdırılmasına və NATO-nun şərnqə doğru genişlənməsinə şərait yaratmışdı. Rusiyanın Qafqazdakı siyasətinin “yubanması”nın əsas s əbəblərindən biri yerlərdəki gerçəkliyin real mənzərəsinin olma- ması və regionda, formal da olsa, öz iştirakının “çəkisini dan ma”masıdır. Məsələn, ABŞ demokratiyanı günişləndirmək bayrağı altında Qafqazda fəaliyyət göstərir (Bəzən isə öz iqitsadi maraqlarının təmin edilməsi naminə demokratiyanın boğulmasına 238 göz d ə yumur). Bəs Rusiya kimi böyük bir dövlət xırda xalqlarla münasib ətini niyə tənzimləyə bilmir? Tanınmamış Abxaziyadakı biabırçı seçkilərdə Rusiyanın “balta siyas əti” özünü göstərdi. Hələ seçkilərə qədər Abxaziyada v ətəndaş cəmiyyəti formalaşmamışdır. Onlar prezident Ardzinba v ə onun tərəfdarlarının özbaşınalığından cana doymuşdular. Bunu bil ə-bilə rus təbliğatçıları abxazlara ona səs verməyə çağırır, əks t əqdirdə Xadjibayevə səs versələr, onları Acarıstanın taleyi göz- l ədiyini və sərhədləri bağlayacaqları ilə hədələyirdilər. Bu kövrək Qafqaz m əsələsinə Rusiyanın “baltalı” yanaşması idi. Gürcü- osetin münaqişəsi gürcü və osetinlər arasında milli dözümsüzlüyün n əticəsidir. Hər iki xalq provoslavdır. Cənubi Ose- tiyada etnik qrup olan kudarlılar, Şimali Osetiyada isə ruslaş- dırılmış iranlılar məskunlaşmışlar. Cənubi Osetiyada millətçiliyin əsas mənbəyi Aristraxa görə Balkariya ilə sərhəddə yaşayan və Şimali Osetiyanın siyasi və təsərrüfat həyatında vacib rol oynayan etnik qrup-diqorlar hesab olunurlar. Bel ə ki, diqorların əksər hiss əsi müsəlmanlardırlar. Məhz separatçılıq təşəbbüsləri onlardan çıxır. Diqorlar antirus əhval-ruhiyyəli Şimali Qafqazın mürtəce islam t əşkilatları ilə əməkdaşlığa səy edirlər. Əslində isə müasir münaqişənin kökləri çar Rusiyada dövrünə gedib çıxır. O dövrdə Gürcüstan hakimiyy əti və kilsə osetinlərə qarşı assimilyasiya siyas əti yürüdürdü. Rusiyanı vətəndaş müharibəsi zamanı Cənubi Osetiya üsyan qaldıraraq menşevik Gürcüstanından ayrılıb Sovet Rusiyasının tərkibinə keçmək istədi. Osetinl ər qeyd edirlər ki, 1774-cü ildən onlar Rus imperi- yasının tərkibinə daxil olmuşlar. Qış dövründə Osetiyanın cənubi v ə şimalı arasında dağ keçidi vasitəsilə kommunikasiyaların olma- ması Valdıqafqazda onun idarəsini çətinləşdirirdi. Bunu nəzərə alan çar R usiyası Cənubi Osetiyanı 1801-ci ildə Rusiyanın t ərkibinə qatılan Şərqi Gürcüstanun ərazisində yeni yaradılmış Tiflis quberni yasının tərkibinə daxil etdi. O dövrdən gürcülərin bu ərazilərə siyasi müdaxiləsi davam etməyə başladı. Gürcü m ənbələri təsdiq edirlər ki, osetinlər alanların varis- l əridir və onların tarixi əsasən Şimali Qafqazla bağlıdır. 239 1917-ci ild ə Rusiya imperiyasının süqutundan sonra Cənubi Osetiya yeni yaranmış Gürcüstan Deokratik Respubilkasının tərki- bind ə qaldı. Şimali Osetiya isə Terek Sovet Respublkasının tərki- bind ə idi. Gürcüstanda Sovet hakimiyy əti qurulduqdan sonra Cənubi Osetiya onun t ərkib hissəsi oldu. Əslində Moskva Osetiyanın c ənub hissəsini Gürcüstanın tərkibinə daxil etməkdən ikitərəfli fay- dalandı. Bir tərəfdən, gürcüstan ərazisində mərkəzi sovet hakimiy- y ətinə loyal münasibət bəsləyən və tamamilə ondan asılı olan əhali qrupu sakin olurdu. Dig ər tərəfdən isə, Gürcüstan rəhbərliyinin bu əraziyə olan çoxdankı iddiaları təmin olunurdu. Sonralar 1922-ci ild ə Cənubi Osetiya Muxtar vilayəti yaradıldı. Bel əliklə, osetinlər SSRİ-nin milli-ərazi təşkili nəticəsində süni sur ətdə iki hissəyə ayrıldı. Lakin 1990-cı ilin iyunun 20-də q əbul edilmiş Gürcüstan Ali Sovetinin qərarına əsasən 1922-ci il İttifaq sazişini və 1921-ci ilin 25 fevralından bu yana qəbul edilmiş bütün hüquqi aktlar v ə sazişləər qanundankənar və etibarsız hesab olundu. XX əsrin 80-ci illərinin sonlarında Gürcüstanda qeyri-gürcü əhalinin diskriminasiyası ilə müşayət olunan millətçilik hərəkatı, Gürcüstanın tərkibindəki muxtar qurumların ləğvi uğrunda çıxışlar başlıdı. Belə bir şəraitdə Cənubi Osetiya siyasətçiləri təşkilat- lanmağa başladılar, 1989-cu ildə gürcü dilinin dövlət dili elan edil- m əsindən istifadə edən osetin siyasətçiləri Gürcüstandan ayrılmağa v ə Rusiya ilə birləşməyə cəhd edirdilər. Bütün bunlar gürcü- osetin münaqişəsini labüd etdi və bu münaqişə silahlı müdaxiləyə çevrildi. Belə girgin vəziyyət iki il davam etdi v ə 1992-ci ilin iyunun 24-də Rusiya, Gürcüstan və Osetiya müqavil əsi ilə başa çatdı. 1992-ci ildən 1995-ci ilə qədər C ənubi Osetiya faktiki olaraq “dondurulmuş” vəziyyətdə oldu. 90- cı illərin II yarısından başlayaraq Gürcüstanın geosiyasi mövqeyinin armtası, regionun dünyanın “güc mərkəz”ləri olan dövl ətlərin strateji maraq dairəsinə daxil olması, bu münaqişəni yenid ən qızışdırdı və gürcü-rus müharibəsinə çevirdi. Bel ə ki, Rusiya SSRİ dağıldıqdan sonra digər respublikaları əldən verməmək və onların birtərəfli olaraq Qərbə inteqrasiyasının 240 qarşısını almaq üçün, Pribaltika respublikalarını çıxmaq şərtilə, dig ər respublikaların daxil olduğbu MDB qurumunu yaradaraq bu yolla özünün postsovet m əkanında təsirini saxlamağa çalışır. N əzərə almaq lazımdır ki, digər bölgələrə nisbətən Qafqaz-Xəzər d ənizi bölgəsi öz etnik tərkibinə görə Rusiya üçün cənub s ərhədlərində ən təhlükəli bir zonadır. Bu baxımdan da Rusiya öz g ələcək ərazi bütövlüyünün saxlanması naminə Cənubi Qafqazda tam h ərbi və siyasi nəzarəti ələ keçirməyə çalışır. Məhz ona görə d ə Rusiya öz sərhədlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqam ətində iqitsadi və hərbi-siyasi cəhətdən Qərbə üz tutmuş Gürcüstana t əzyiq vasitəsi olaraq sərhəd bölgələrində yerləşən Abxaziya v ə Cənubi Osetiyanı dəstəkləməklə, bu qurumlara maddi v ə hərbi kömək etməklə strateji əhəmiyyət kəsb edən ərazilərə n əzarəti öz əlinə almağa çalışır. Həmçinin son zamanlarda bu qurumların əhalisinin əksəriyyətinə Rusiya vətəndaşlığı verərək öz g ələcək təsirlərini, bölgəyə müdaxilə etmək niyyətini qanunil əşdirmək siyasəti yeritdi. Gürcüstanın Cənubi Osetiyaya hücumları Rusiyanı adekvat tədbirlər görməyə sövq etdi. Bundan başqa, Gürcüstanın son zamanlarda regionda Rusiya amilini nəzərə almayaraq bu dövl ətin əleyhinə olaraq birtərəfli siyasət yeritməsi, Q ərblə, xüsusilə ABŞ-la müttəfiqlik etməsi və NATO-ya daxl olmaq ist əyini Rusiya öz təhlükəsizliyinə zidd hesab edirdi. Dem əli rus-gürcü müharibəsini yetişdirən əsas amillər kimi biz m əhz Gürcüstanın NATO ilə, ABŞ-la sıx strateji müttəfiqlik siyas ətini, gürcü hərbi hissələrinin NATO tərəfindən yenidən qurulmasını, bir çox hərbi obyektlərin və bazaların NATO-nun istifad əsinə verilməsini, Rusiya hərbi hissələrinin ölkə ərazisindən çıxarılmasını, Gürcüstan rəhbərliyinin Rusiya əleyhinə yönəlmiş xarici siyas ətini və Rusiyanı düşmənçilikdə ittiham etməsini və s. göst ərmək olar. Bütün bunlar 2008-ci ilin avqustun 8-d ə Gürcüstanın Cənubi Osetiyaya qoşun yeritməsinə gətirib çıxartdı. SSRİ dağıldıqdan sonra dünya dövlətləri Rusiyadan ayrılmış mütt əfiq respubilkaların ərazilərini olduğu sərhədlərlə qəbul etdil ər. Deməli, həm Abxaziya, həm də Cənubi Osetiya Gürcüstanın hüquqi əraziləridir. 1992-ci ildən başlayaraq neçə 241 ill ərdir ki, Gürcüstan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə çalışır və bu onun konstitusiya hüququdur. Bundan ötrü güc t ətbiq etməsi də normal hal sayılmalıdır. Gürcüstan 1990- cı illərin əvvəllərindən bu məqsəd üçün bir çox h ərbi və siyasi cəhdlər göstərsə də, uğursuzluğa düçar olmuşdur. Lakin indi Qərb yönümlü Gürcüstan hakimiyyəti bunu özünün xarici siyas ətinin əsas prioritetinə çevirmişdir. Acarıstan Muxtar qurumunun m ərkəzi hakimiyyətə tabe edilməsi məhz Gürcüstanın müvafiq siyasətinin bir sübutu idi. Acarıstan Gürcüstanın mərkəzində yerləşdiyinə görə Rusiyanın xüsusi maraq dair əsində deyildi. Ona görə də Saakaşvili ABŞ-dan dəstək alaraq asanlıqla onu tabe edə bildi. C ənubi Osetiya və Abxaziya qurumları isə Rusiya ilə sərhəd- d ə yerləşdiyinə görə ondan birbaşa hərbi və iqtisadi yadım ala bilirl ər. Bu da separatçı qüvvələri şirnikləndirir. Məhz bütün bunlar 2008-ci il avqustun 8-d ə Gürcüstanı Cənubi Osetiyaya hərbi güc t ətbiq etməyə vadar etdi və bir neçə saat ərzində Sxinvali şəhərini ələ keçirtdi. Rusiya C ənubi Osetiyaya və Abxaziyaya istər regional səviy- y ədə, istərsə də beynəlxalq səviyyədə dəstək verərək bu yolla Gürcüstana daim t əzyiq göstərir. Qondarma qurumların vətəndaş- larının böyük əksəriyyətinə hətta Rusiya vətəndaşlığı da verir. Rusiya bundan istifad ə edərək öz vətəndaşlarını müdafiə etmək hüququnu əsas gətirərək Şimali Osetiya ərazisindən Cənubi Ose- tiyaya h ərbi dəstək verdi. Abxaziya da bu dəstəyə qoşuldu. Tez bir zamanda Sxinvali azad olundu. H ərbi əməliyyatlar Cənubi Ose- tiyanın sərhədlərini keçərək Gürcüstan ərazisinin böyük bir his- s əsini əhatə etdi. Avqustun 8-d ə Rusiyanın və Gürüstanın təklifləri ilə BMT- nin T əhlükəsizlik Şurasının iclasları keçirilsə də, hər hansı bir s ənədin qəbuluna nail olunmadı. Çünki Gürcüstan Rusiya t ərəfindən işğal olunduğunu bəyan edirdi. Rusiya is ə Gürcüstanın hərbi müdaxiləsini Cənubi Osetin xalqının soyqırımı kimi qələmə verir və öz diplomatiyasında bu amild ən geniş istifadə edirdi. 242 ABŞ və bir çox Avropa dövlətləri Rusiyadan Gürcüstan əra- zisind əki qoşunlarının çıxarlmasını tələb etdilər. Fransanın vasitə- çiliyi il ə avqustun 12-də Rusiya ilə Gürcüstan arasında gücdən istifad ə etməmək, qəti olaraq bütün hərbi əməliyyatları dayan- dırmaq, humanitar yardım üçün azad çıxışın təmin edilməsi, Gür- cüstan h ərbi qüvvələrinin daimi diskolasiya olunduqları yerə qayıt- ması, Rusiya hərbi qüvvələrinin əvvəlki xəttə qaytarılması, Res- publi kaların təhlükəsizliyi üçün beynəlxalq zəmanətin yaradılması m əsələləri öz əksini tapan sənəd imzalandı. Bu müharib ə Rusiyanın təkrar olaraq Gürcüstana hərbi və siyasi t əsirini gücləndirdi. Rusiya Cənubi Osetiyaya və Abxaziyaya qoşun yeridərək Gürcüstana hərbi zərbələr endirməklə, əslində Q ərbə, xüsusilə də ABŞ-a öz hərbi və siyasi gücünü göstərmiş olduğunu nümayiş etdirdi. Rusiya həmçinin Qərbə göstərdi ki, Rusiyadan yan keçm əklə Mərkəzi Asiyanın enerjisinin Qərbə inteqarsiyasında layihələrin qarşısını almaq üçün tranzit rolunu oynayan Gürcüstana h ər zaman təzyiq göstərə bilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|