Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

14-MAVZU. NIKOH VA OILANING AXLOQIY ASOSLARI, UNING YOSHLAR TARBIYASIDAGI 
O‘RNI 
212 
emas, balki eng oz e’tibor beradiganimiz, yo bo’lmasa hech bir zamon e’tibor bermasdan 
keladiganimiz bo’lmish oiladir. Oila nizomsiz bo’lsa, uning yomon oqibati butun millatga ta’sir 
etar va shu sababdan fazilat yeriga razolat, taraqqiyot o’rniga tubanlik negiz ko’rar. Xudoning 
o’zi asrasinku, agarda bir millatga bunday hol ro’baru kelsa, u millat kitobining so’nggi varag’i 
ochulg’usidir"
5
. 
Nikohning qonuniy va diniy jihatlari. 
Insoniylik nuqtai nazaridan qaralganda nikoh - muqaddas ishdir. CHunki u halollik asosida 
qo‘shilishni ma’qul deb biladi, nikohsiz qo‘shilish esa haromlik belgisidir. Haromlik ta’siri esa 
bo‘lajak farzandlarda, oilaning barakali bo‘lishida o‘z salbiy oqibatlarini ko‘rsatishi mumkin. 
Qonun tilida nikoh bola tug‘ilishini qonunlashtiradigan alohida turdagi xususiy shartnomani 
anglatadi. SHariat bo‘yicha nikoh shartnomaga o‘xshab ketsada, undan farq qilgan. U 
umurbodga tuziladi. SHariat muddatli shartlarga yo‘l qo‘ymagan. Agar nikoh ahdida muddatli 
shartlarga ma’lum hafta, oy yoki yilga yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa, bunday nikoh haqiqiy emas deb 
sanalgan. SHariat bo‘yicha nikohdan o‘tish uchun nikohdan o‘tuvchilardan bir qator shartlarga 
rioya qilish talab etilgan. Ular: birinchidan-nikohdan o‘tuvchilarning o‘zaro roziligi;
ikkinchidan-nikoh yoshiga to‘lish; uchinchidan-nikohni guvohlar ishtirokida tuzish;
to‘rtinchidan-kelin uchun qalin va mahr to‘lash; beshinchidan-diniy e’tiqod birligi; oltinchidan-
nikohdan o‘tadiganlar yaqin qon - qarindosh bo‘lmasligi; ettinchidan-tabaqa bo‘yicha tenglik;
sakkizinchidan-nikohdan o‘tivchilarning ruhiy jihatdan sog‘lom bo‘lishi lozim. Shariat bo‘yicha 
nikoh yoshi ug‘il bolalar uchun 12 yosh, qizlar uchun 9 yosh belgilangan. Shunda o‘g‘il bolalar 
jinsiy jihatdan voyaga etgan bo‘lishlari lozim. Amalda esa o‘g‘il bolalar-14, qizlar-12 yoshga 
to‘lganda nikoh tuzilgan. Shariat bo‘yicha nikoh ahdini tuzish vaqtida albatta ikki kishi 
guvohlikka o‘tishi lozim. Guvohlikka o‘tishga qo‘yilgan shaxslar nikoh ahdini tuzuvchilarning 
o‘zaro roziligini o‘zlari bir vaqtning o‘zida eshitgan bo‘lishlari lozim edi. Shariat bo‘yicha nikoh 
ahdini tuzishning navbatdagi sharti ajratilgan mahrni berishdan iborat bo‘lgan. Bu siz nikoh 
haqiqiy emas, deb sanalgan. Mahr kuyov tomonidan kelinga berilib, uy-joy va sepdan iborat 
bo‘lgan. Har bir hududda mahr, qalin hajmlari har-xil bo‘lgan. Shariat bo‘yicha, faqat islom 
diniga mansub bo‘lgan shaxslargina o‘zaro nikoh tuza olgan. Agar ayol boshqa dindan islom 
diniga o‘tsa, u bilan nikoh qurish mumkin edi. Qur’oni karimning “Niso” (4)-surasinin 22-24-
oyatlarida nikoh taqiqlangan hollar batafsil belgilab berilgan. Nikoh ahdini tuzishda talab 
qilinadigan shartlardan biri tabaqa bo‘yicha tenglikdir. Nikoh haqiqiy teng bo‘lishi uchun 
“kafalat” - nikohga kiruvchi shaxslar urug‘i, qarindoshligi bo‘yicha va unvonlarda teng bo‘lishi 
lozim edi. Shariat bo‘yicha nikoh ahdini tuzuvchi tomonlar ruhiy jihatdan sog‘lom bo‘lishi 
lozim. Aqldan ozgan shaxs bilan tuzilgan nikoh tuzilmaydi. SHariat bo‘yicha erkaklar bir 
vaqtning o‘zida bir qancha xotin olishlari, ammo ularning soni to‘rttadan oshmasligi lozim edi. 
Sababi agar bir erkak faqat bir ayolga uylanishi mumkin deyilsa, erkaklar sanog‘idan ortib 
qolgan ayollarga zulm qilingan bo‘lur edi. Ya’ni, bu ayollar o‘zlarining turmush qurish va ona 
bo‘lish huquqlaridan mahrum bo‘lib qolar edilar. Natijada jamiyatda nopoklik va maishiy 
buzuqliklar yuzaga kelar edi. Shuning uchun Islom moddiy imkoniyatlari bor erkaklarga ko‘p 
xotinlik bo‘lishga ruxsat beradi. Bunday holat Turkiston sharoitida ham mavjud bo‘lib, erkaklar 
ikki va undan ortiq xotinlarga uylanib, ular bilan bir umumiy xo‘jalikni vujudga keltirganlar. 
Musulmonalar nikoh tuzilishiga qadar bir qator diniy urfodatlarni bajarishlari lozim bo‘lgan. Bu 
5
Rizouddin ibn Faxruddin. Оila, -Т.: “Мehnat”, 1991, 7-bet 

---