SəRBƏst iŞ №5 Müəllim: Hüseynova Gülnarə Fakültə

_{ =} ^P1 _ ^{P1 }  ^P _{ 1 }  ^P

(1.54)

P₁ P₁ P₁

Burada

P_em =E_a İ_a ; P₂ =U_a İ_a ; P_a =İ_a ² R_a

Onda (1.52) ifadəsinə görə

U_a İ_a =E_a İ_a - İ_a ² R_a (1.55)
Güclərin müvazinət tənliyi olan (1.55) ifadəsinin hər bir həddini İ_a -ya bölsək generator üçün gərginliklərin müvazinət tənliyini alarıq:
U_a = E_a - İ_a R_a (1.56)

GENERATORLARIN XARAKTERİSTİKALARI

Xarakteristika generatorun iki rejim kəmiyyəti arasındakı asılılığa deyilir.

U_a , E_a , İ_a , İ₁ və n- kəmiyyətlərinin hər hansı ikisinin arasındakı asılılıq qurularkən qalanları sabit qəbul olunur. Əsas xarakteristikalar:

1. 
   Yüksüz işləmə;
   
2. 
   Qısa qapanma;
   
3. 
   Yük;
   
4. 
   Xarici;
   

5. 
   Tənzim.
   

Bütün bu xarakteristikalar hesablama yolu ilə, qrafiki üsulla, və ya təcrübə yolu ilə qurula bilər.

1. Kənardan təsirlənən generatorlar.

Yüuküz işləmə (y.i.) xarakteristikası E_a =f(İ₁).

Lövbər dövrəsinin açıq halında yəni İ_a =0 və n=const olanda lövbər e.h.q.-sinin təsirlənmə cərəyanından asılılığına yüksüz işləmə xarakteristikası deyilir.

Bu xarakteristikanı təcrübə yolu ilə almaqdan ötrü şəkil 1.39.-da göstərilən sxemdən istifadə etmək olar.

Lövbər dövrəsinin sıxaclarına voltmetr qoşulur və təsirlənmə cərəyanını 0-dan başlayaraq E_a =1,25U_n alınana qədər artırıb, sonra da 0-a qədər azaldaraq i_t -nin istiqamətini dəyişdirir və əks istiqamətdə həmin əməliyyatı yenə də icra edərək, y.i. xarakteristikanı tam ilgək şəklində ala bilərik (şəkil 1.40).

Xarakteristikanın simmetrik alına bilməsi üçün başlanğıc halda maşının qalıq maqnitizmi yox edilir. Hesablama aparmaq üçün xarakteristikanın koordinat başlanğıcından keçən orta (qırıq-qırıq) xəttindən istifadə edirlər.

Orta xətt müəyyən miqyasda generatorun maqnit xarakteristikasını verir və bu əyri üzrə maşının doyma əmsalını təyin etmək olur. Şəkil 1.39

Histerezis ilgəyindən görünür ki, İ₁ =0 qiymətində e.h.q. müəyyən qiymətə malik olur. Bu qiymət qalıq maqnitizmi hesabına alınır və qalıq e.h.q.-si adlanır.

Qısa qapanma xarakteristikası İ_a =f (İ₁). Lövbər dolağının qısa qapanmış halında, yəni U_a =0 və n=const şəraitində lövbər cərəyanının təsirldənmə cərəyanından asılılığına qısa qapanma xarakteristikası deyilir.

Bu xarakteristikanı təcrübə yolu ilə almaq üçün əvvəlki sxemdə (şəkil 1.39) voltmetr yerinə ampermetr qoşmaq kifayətdir.

Təsirlənmə cərəyanının bir neçə kiçik qiymətləri üçün lövbər cərəyanı qeyd edilir və xarakteristika qurulur (şəkil 1.41).

İ₁ -nin 0 qiymətində lövbər cərəyanı müəyyən qiymətə malik olur. Bu, qalıq e.h.q.-nin təsiri ilə alınan cərəyandır.

Şəkil 1.40
Gərginliklərin müvazinət tənliyi olan U_a = E_a - İ_a R_a ifadəsində U_a =0 yazsaq E_a = İ_a R_a alarıq. Onda İ_a = E_a /R_a olar.

Məlumdur ki, lövbər dolağının müqaviməti R_a çox kiçikdir. Odur ki, İ_a -nın çox böyük alınmaması üçün E_a -da çox kiçik olmalıdır, yəni təsirlənmə cərəyanı çox kiçik olmalıdır. İ₁ -nin kiçik qiymətində maqnit dövrəsi doymamış olduğundan xarakteristika xətti alınır.

Şəkil 1.41

Xarici xarakteristika U_a =f (İ_a ) . İ₁ =const şəraitində generatorun sıxaclarındakı gərginliyin lövbər cərəyanından asılılığına xarici xarakteristika deyilir. Təcrübə yolu ilə bu xarakteristikanı almaqdan ötrü lövbər dövrəsi xarici yük müqavimətinə qoşulmalıdır.

Təsirlənmə cərəyanının sabitliyi şəraitində xarici yük müqavimətini dəyişməklə lövbər dövrəsindəki cihazlar vasitəsilə lövbər cərəyanının və lövbər gərginliyinin bir neçə qiyməti qeyd olunur və alınmış cədvələ əsasən xarici xarakteristika qurulur (şəkil 1.44).

Xarici yük müqavimətinin 0 qiymətində, yəni lövbər dövrəsi qısa qapanmış olarsa, lövbər cərəyanı İ_a =İ_k çox böyük qiymət alar və belə kənardan təsirlənən generatorlarda İ_k =15-20İ_n ola bilər. Bu, dolaqlar üçün təhlükəlidir. Maşını qısa qapanmadan mühafizə etmək üçün lövbər dövrəsində qlouyucular qoyulur.

Qrafikdən görünür ki, lövbər cərəyanı 0-dan İ_n -ə qədər artdıqda lövbər gərginliyi U₀ -dan U_n -a qədər azalır. Bunların fərqinin faizlə ifadə olunmuş qiyməti:

U% = ^{U 0  U n} 100%