Nazorat savollari:
1.
Dasturiy konstruktorlarning amaliy tahlili.
2.
Elektron kitobning afzalliklari.
3.
Bepul eBooks boʻlgan saytlar.
4.
Elektron kitobning xususiyatlari.
5.
eBook yaratish texnologiyasi.
6.
Document Site ning afzalliklari.
7.
Teach Book Lite ning afzalligi va kamchiligi.
8.
NeoBook haqida umumiy nazariya.
4.6.
Elektron dasrlik yaratish uchun instrumental vositalarni tanlash.
Adobe Flash, Adobe Director, Adobe Dreamweaver, MS SharePoint
Designer, CourseLab, AutoPlay Media Studio instrumental vositalari
Flash texnologiyasiga - ShockWave Flash (SWF) formatli vektorli
grafikdan foydalanishga asoslangan texnologiyadir. Bu format eng samarali
grafik formatlardan boʻlmasada, SWF formati foydalanuvchilarga grafik
imkoniyatlari cheklanmagan grafiklar bilan ishlovchi vositalar va natijani Web-
brauzerlarda, kerakli muxarrirlarda foydalanish imkoniyatilari mavjud. Flash
texnologiyasining imkoniyatlardan yana biri - bu uning moslashuvchanligidir,
yaʻni bu format barcha platformalarda (MacOS tizimli Macintosh kompyuterlari
yoki Windows tizimli kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. Yana bir qulay
imkoniyati uning yordamida yaratilgan tasvirlar nafaqat animatsiyali boʻlishi,
balki interfaol elementlar va tovush bilan boyitilishi hamda dasturlash orqali
boshqarilishi mumkin. Flash texnologiyasining mosalashuvchanlik va interfaol
157
multimediya dasturlar yaratish imkoniyati koʻpchilik Web-dizaynerlar
oʻrtasidagi bahslarga sabab boʻlib, uni mashhurligini oshishiga imkoniyat berdi.
Shuning uchun bu texnologiyaning yaratilishi bilan bir vaqtda Adobe
kompaniyasi tomonidan ikki asosiy web-brauzerlari, Internet Explorer va
Netscape Communicatorlar uchun elementlar Plug-In yaratildi. Bu esa, oʻz
navbatida Flash texnologiyasini Internetda yana ham keng tarqalishiga olib
keldi. Natijada ushbu web-brauzerlar yaratuvchilari swf formatini oʻz
dasturlarini asosiy formatlar bazasiga qabul qildi. Bunday usulni boshqa yirik
dasturiy taʻminot yaratuvchilar (masalan, Adobe firmasi) ham qoʻllay boshladi.
Adobe kompaniyasi swf formatini juda oddiy va qulay uskunalar bilan
taʻminlaganligi bu formatdan koʻp muxlislarning foydalanishiga olib keldi.
Shuni aytish kerakki, hozirgi vaqtda ushbu uskunalarni bir qancha toʻliq
toʻplamlari ham mavjud.
Hozirgi vaqtda Web-sahifalarni yaratishda birinchi oʻrinlardan birini
rastrli grafika egallaydi. Rastrli formatlardan GIF (Graphics Interchange Format
- maʻlumotlar almashuvi uchun grafik format), JPEG (Join Photographic Experts
Group – tasvir boʻyicha mutaxassislar birlashgan guruhi) va PNG (Portable
Network Graphics- koʻchirma grafik format) va boshqa formatlarni keltirish
mumkin. Rastrli grafikani ishlatishda tasvir nuqtalar majmuasi (piksellar –
inglizca pixels) dan iborat boʻladi. Bu nuqtalar bir - biri bilan bogʻliq
boʻlmaganligi uchun ushbu nuqtalarni har birga rangi va koordinatasi berilishi
kerak. Oddiy holda, agar ikki xil rangli tasvir ishlatilsa (masalan, oq-qora), u
holda har bir pikselni taʻriflash uchun bitta ikkili razryad (0- qora, 1- oq)
taʻriflash etarli boʻladi. 256 - rangli rasm uchun har bir pikselga bunday
razryadlardan 8 ta kerak boʻladi (256=2 8 ). Juda ham murakkab fotorealistik
rangli tasvirlar 1 pikselga 24 razryad talab qiladi. Natijada rastr tasvirli fayllar
oʻlchami tasvirni rang chuqurligi oʻsgani sari oshib boradi. Rastrli tasvirlarni
yana bir kamchiligi shundan iboratki, tasvir sifati piksel oʻlchamiga bogʻliq, u
esa oʻz navbatida monitorni imkoniyati bilan belgilanadi. Shuning uchun bir xil
rasm turli monitorlarda har xil koʻrinishga ega boʻlishi mumkin. Rastrli tasvir
158
oʻlchamini oʻzgartirish juda ham murakkab ishdir. Chunki bunday tasvirni
kattalashtirish piksellar sonini oʻsishiga olib keladi. Kompyuter grafikasi
sohasidagi mutaxassislar tomonidan juda murakkab rastrli tasvirlar piksellar
«koʻ naytirish» yoki “oʻchirish (agar tavirni kichraytirish kerak boʻlsa)”
algoritmlari ishlab chiqilgan, lekin ular doim ham ushbu masalani oqilona bajara
olmaydi. Web-sahifalarni yaratishda birinchi oʻrinlardan birini vektorli grafika
ham egallaydi. Bu tasvirni rasmdagi joylashuvi matematik formulalar bilan
berilgan egri chiziqlar majmuasi yordamida namoyish etish usulidir. Masalan,
istalgan doirani tasvirlash uchun uch-toʻrt raqam kerak boʻladi: radius, markaz
koordinatalari va chiziq qalinligi. Shuning uchun, vektorli grafika rastrli
grafikaga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega: · vektorli tasvirlarni belgilovchi
matematik formulalar kompyuter xotirasida rastrli tasvir piksellariga qaraganda
kamroq joy egallaydi; · tasvir (yoki uning ayrim qismlarini) sifatini
yuqotmasdan chegaralanmagan kattalashtirish imkoniyati mavjudligi; · tasvirni
bir platformadan ikkinchisiga koʻchirishning qulayligi. Albatta, vektorli
tasvirlarni oʻz kamchiliklari ham mavjud. Masalan, fotorealistik tasvirni vektorli
formatda namoyish qilish murakkabroq. Flash yaratuvchilari bunga echimni
tonishgan. Flash yordamida Web – sahifalar tuzishda siz nafaqat vektorli balki
rastrli tasvirlarni ishlatishingiz ham mumkin.
Interfeys deganda informatikada dasturdagi turli komponentlar va
foydalanuvchi oʻrtasidagi oʻzaro aloqani taminlovchi vositalar va qoidalar
yigʻindisi tushuniladi. Dreamweaver paketi taklif etadigan muomala usuli
zamonaviy foydalanuvchi uchun odatiy boʻlib qolgan grafik oynali interfeys
printsiplariga asoslanadi. Dreamweaver paketi oʻsha sinfdagi boshqa dasturlar
bilan taqqoslaganda ancha aniq, moslashuvchan va shu bilan bir paytda kuchli
interfeys hisoblanadi. Palitralar, koʻp sonli klaviatura kombinatsiyalari va
menyu qatori uning asosiy «tashuvchi loyihalari» hisoblanadi. Barcha
operatsiyalar toʻxtatilgach ekranda qoladigan oynalarni palitralari (Palette)
yoki panellar (panel) deb atash qabul qilingan. Ekranning maxsus ajratilgan
pozitsiyalarida emas, balki ixtiyoriy joyida joylasha oladigan oynalar koʻchib
159
yuruvchi palitralar (floating plette) deb ataladi. Dteamweavet dasturi muloqot
oynalarining koʻpchiligi koʻchib yuruvchi palitralar koʻrinishida ishlaydi.
Palitralar va panellar orasidagi kichik farqlar dasturni tavsiflash uchun
sezilarli ahamiyatga ega emas. SHuning uchun kelgusida bu atamalarni
sinonimlar sifatida qoʻllaymiz.
Deyarli barcha palitralar birlashish xususiyatiga ega. Bu har xil
palitralarni bitta muloqot oynasida joylashtirish mumkinligini bildiradi.
Birlashtirish amali turli mavzu yoki buyruqlarga tegishli boshqaruv vositalariga
ega boʻlgan koʻp funktsiyali terma palitralarni olish imkoniyatini beradi.
Birlashish xususiyatiga ega boʻlgan palitralarni (ular dasturda koʻpchilikni
tashqil etadi) modulli (dockable) palitralar deb ataymiz. Bir necha alohida
modullardan iborat murakkab palitralar terma (tabbed) palitralar deb ataladi.
4.6.1-rasmda toʻrtta ochiq muloqot oynali dasturning tashqi koʻrinishi
koʻrsatilgan. Boshqaruvning eng talab qilinuvchi vositasi soʻzsiz, Ptopetties
inspectot (xossalar inspektori) palitrasi hisoblanadi. Uning yordamida HTML
sahifalarida obektlarni formatlash va HTML sahifasidagi obektlarni tahrirlash
boʻyicha koʻplab amallar bajariladi. Behavietos (rejimlar) palitrasi – bu moduli
koʻchib yuruvchi palitraga misol boʻladi. Dreamweaver dasturi turli loyiha
masalalarini hal qilishga moʻljallangan unga yaqin shunga oʻxshash obektlarga
ega.
160
4.6.9.-rasm. Dastur oynasining tashqi koʻrinishi
Rasmda ikkita oddiy modulli Layets va Histoty palitralardan iborat
boʻlgan terma palitraga misol keltirilgan. Objekts palitrasi tashqi obektlar:
rasmlar, jadvallar, qatlamlar freymlar va boshqa obektlarni qoʻyish uchun
moʻljallangan. Rasmda koʻrsatilgan boshqa barcha boshqaruv elementlari
hujjat oynasining ajralmas tashkil etuvchi qismi hisoblanadi. Texnik
tizimlarning ishonchli ishlashi, dasturiy mahsulotlari interfeyslarining qulayligi
asosida toʻgʻri tashkil qilingan. Dteamweavet paketi formatlash va
tahrirlashning deyarli barcha asosiy buyruqlari uchun amalga oshirishning bir
necha xil usullarini taklif etadi. Keng formatli ekranlarning omadli egalari
ularni palitralar va panellar yordamida bajarishlari mumkin. Bundan mahrum
foydalanuvchilarga esa dastur menyu qatori buyruqlarini va klaviatura
tugmalari kombinatsiyalaridan foydalaniladi.
"SharePoint" yoki "Microsoft SharePoint mahsulotlari va
texnologiyalari" bu dasturiy mahsulotlar quydagi komponentlarni oʻz ichiga
oladi:
-
hamkorlikni tashkil etish uchun web-ilovalar toʻplami;
-
web-portallarni yaratish uchun funktsional imkoniyatlar;
161
-
hujjatlar va axborot tizimlarida maʻlumotlarni qidirish uchun
modul;
-
ish oqimini boshqarish funktsional imkoniyatlari va butun korxona
tarkibini boshqarish tizimi;
-
maʻlumotlarni kiritish uchun shakllarni yaratish uchun modul;
-
biznesni tahlil qilish uchun funksionallik.
SharePointdan foydalanuvchilarga hamkorlik qilish imkoniyatini
beradigan saytlarni yaratish uchun foydalanish mumkin. SharePoint
platformasida yaratilgan saytlardan maʻlumotlar, bilimlar va hujjatlar ombori
sifatida foydalanish mumkin, shuningdek, wikilar va bloglar kabi oʻzaro
aloqalarni osonlashtiradigan web-asosli dasturlarni amalga oshirish uchun
foydalanish mumkin. Foydalanuvchilar Web Parts (SharePoint WebParts) deb
nomlangan boshqaruv vositalaridan foydalanib, roʻyxatlar va hujjatlar
kutubxonalaridagi maʻlumotlarni boshqarish va oʻzaro aloqada boʻlishlari
mumkin.
Dostları ilə paylaş: |