Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

4. Soʻzlashuv nutqini (dialogik) shakllantirish
. Bolalarga bilim va
tarbiya berishda soʻzlashuv nutqiga (dialogik) oʻrgatish katta
ahamiyatga egadir. Kichik yoshdagi bolalar bilan soʻzlashish ularning 
kundalik faoliyatlari va turli voqea - hodisalarni kuzatish
natijasida hosil boʻlgan tushunchalarni aniqlash va uni bir tizimga

---

110 
solishda eng zaruriy ish vazifasi hisoblanadi. Bolada soʻzlashuv
nutqini shakllantirish - bu boshqalarning nutqini tinglash va
tushunish, soʻzlashishni quvvatlash, savollarga javob berish va
soʻrashdir (savollar berish). Bola soʻzlashuv nutqining
rivojlanganlik darajasi uning lugʻat boyligiga, tilning grammatik
tomonini egallaganligiga bogʻliqdir. Bolani soʻzlashuv nutqiga
oʻrgatish uning madaniy nutqni egallaganlik darajasiga ham 
bogʻliqdir.
5.
Hikoya qilishga (monologik nutqqa) oʻrgatish
. Monologik
nutq boladan oʻz fikrini tushunarli va izchil bayon qilishni talab
etadi, bunday nutq turini esa bola 6 - 7 yoshda egallay
boshlaydi. Chunki bu yoshda mantiqiy tafakkur rivojlana boshlaydi, 
bolada katta soʻz boyligi toʻplanadi, tilning grammatik qurilishini 
egallab oladi.
 
4.5.1-rasm. Hikoya qilishga (monologik nutqqa)
oʻrgatishda rasmli ketma-ketlikdan foydalanish tartibi 

---

111 
Nutqning monologik shakli bolalarga koʻrgan narsalari haqida 
batafsil va izchil soʻzlab berishga, oʻz fikrlarini toʻgʻri tuzilgan 
jumlalar orqali bayon qilishga imkon beradi. Bogʻlangan nutq
(monologik nutq) bolada boshqalarning hikoyasini tinglashga va
uni tushunishga, qisqa, oʻzlariga tanish boʻmagan voqeani qayta
hikoya qilib berishga, ertakda ishtirok etuvchi qahramonlarning 
gaplarini ifodali aytib bera olish malakasining shakllanishiga yordam
beradi. Bolalar rasmda tasvirlangan narsalar, oʻz hayotiga doir
voqealar haqida oddiy hikoyalar tuzishga, koʻrgazmali qurolsiz,
mustaqil tarzda hikoya toʻqishga oʻrgatiladi. Bolalarni hikoya
qilishga oʻrgatish ularning aqliy rivojlanishiga yordam beradi, fikr
yuritish doirasi kengayadi, diqqat, tafakkur kabi psixologik
jarayonlar rivojlanadi, nutqi ifodali boyib boradi, bolada oʻzini 
tutish va jamoa oldida soʻzlay olish malakasi hosil boʻladi.