Sh. Sodiqova
Yüklə 140,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
E stetik tarbiyaning
.. , , u . . . estetik tapbiya ham o 'z diqqat-e tibo nn i alohi- m azm uni va m ohiyati , , . . . . , ... da shaxsga va ijtim oiy guruhga qaratadi. b ste- tik tarbiya ham um um insoniy va m illiy qadriyatlarni qaror toptirishga xizm at qiladi. Ayonki, tarbiya inson ongiga, his-tuyg‘ulariga, tasavvuriga, e ’tiqodiga, dunyoqarashiga, xatti-harakatlariga, xulq-atvoriga ta ’sir o'tkazishni o ‘z oldiga m aqsad va vazifa qilib qo'yadi. Estetik tarbiya ham ana shu umum iy m aqsad v a vazifaning tarkibiy qismi sifatida amal qilib, tarixiy-ijtimoiy jihatdan ahamiyatga m olik hodi- sani anglatadi. Shuni ta ’kidlash joizki, Qadimgi dunyoda um um an tarbiya maqsadi estetik asosda namoyon boTgan. Masalan, qadimgi yunonlarda estetik tarbiya maqsadi fuqarolam ing har tom onlama rivojlanishiga, "ruh va badan" hamohangligini qaror toptirishga y o ‘naltirilgan edi. Aflotun va Arastu kabi zabardast mutafakkirlar ta ’limotlarida estetik tarbiya tizimining bir-biridan farqli tomonlari bo’lgani holda um umiylik ham m avjud boTib, u yagona estetik orzuni qaror toptirishga, yagona axloqiy xulq-atvor va fuqarolik xislat-fazilatlarini shakllantirishga xizm at qilgan edi. Avvallari estetik tarbiya o ‘ta tor v a bir tom onlam a talqin qilinar. y a’ni uni san’at asarlarini to ‘g ‘ri idrok etish, bu bilan alohida lazzatlanish yoki biror san’at turini bilib olib, m uayyan badiiy ko ‘nikm alarga ega boTish doirasida in ’ikos etilar edi. B a'z an estetik tarbiyaga odam larda yuksak estetik did-farosatni shakllantirish sifatida qaraiar edi. B ulam ing barchasi badiiy-estetik tarbiyaning vazifa v a m aqsadlari doirasiga kiradi. Badiiy tarbiya estetik tarbiyaning tarkibiy qism i boTib, u estetik tarbiyaning asosiy m azm unini va m aqsad y o ‘nalishlarini toTa ifoda- lamaydi. Badiiy tarbiyaning asosiy m aqsadi - m unosabatlam i san ’at vosi talari yordam ida shakllantirishdir29. Estetik tarbiya bilan badiiy tarbiyani bir-biriga tenglashtirish ham. qorishtirish ham, qaram a-qarshi q o ‘yish ham xato boTardi. Shuni nazarda tutish lozim ki, estetik tarbiya san ’at bilan chegaralanib qolmaydi, balki uning asosiy m azm uni insonning voqelikka estetik m unosabatini faollashtirish v a rivoj lantirishdan iboratdir. Voqelikka estetik m unosabat o ‘z xususiyatlariga ega boTgan holda nisbiy m ustaqillikka ham ega boTib, foydali-am aliy, ilm iy-nazariy mu- 29. Педагогический энцклопедический словар - М.: Болишая Российская энцкло- п4дия. 2002. - С.313. 136 nosabatlam i ham o ‘z ichiga oladi. Binobarin, voqelikka b o ‘lgan inson m unosabatining xar qanday ko'rinishi estetik m azm undan ajralib qolsa, u asl insoniy m ohiyatini y o ‘qotib q o ‘yadi. Estetik tarbiyaning estetik ongni shakllantirish m aqsadi va vazifasi ko'proq yosh avlodga taalluqli estetik ongni shakllantirish demakdir. Estetik tom onsiz dunyoqarash chala, biryoqlam a b o ‘lib qolishi turgan gap, estetik dunyoqarash falsafiy, axloqiy va boshqa dunyoqarash soha- laridan bahram and b o ‘lib, o ‘z navbatida ularni ham boyitib turadi. Estetik tarbiya, eng avvalo, odam lam ing estetik didlari shakllanishiga katta ta ’sir o ‘tkazadi. Shaxs o ‘zligi uning estetik didi orqali nam oyon bo‘ladi. Estetik didda inson aqliy va hissiy dunyosi, orzu-umidlari, talab- ehtiyojlari, maqsad-manfaatlari ro ‘yobga chiqishi ifodalanadi. Did faqat kayfiyat baholarigina emas, balki inson faoliyati samaralari vositasida ham ifoda topadi. Inson faoliyatining barcha samaralarida uning didi aks etadi. Estetik tarbiya o ‘z diqqat-e’tiborini shaxs estetik ehtiyojlarini shakl- lantirishga qaratadi, xilm a-xil o 'ta m urakkab talab-ehtiyojlarni birlash- tiradi, u y g ‘unlashtiradi va ham ohang tarzda am al qilishi uchun shart-sha- roitlar yaratib beradi. Estetik tarbiyaning inson talab-ehtiyojlari m adaniyatini shakllan- tirishdagi o ‘rni ham beqiyosdir, zero insonning talab-ehtiyojlari mada- niyatida m uayyan m ezon tuyg‘usi ham m avjud b o ‘lishini, bu m ezon tu y g 'u si shaxsiy ehtiyojni jam iyat ehtiyoji bilan m utanosib tarzda olib borishni taqozo etadi. A na shu m ezon tuyg 'u sid a yetuklikka erishish este tik tarbiyaning eng m uhim vazifalaridan biridir. Estetik ehtiyoj faqat m oddiy va m a ’naviy g o ‘zalliklardan lazzatlanish- gina emas, balki har qanday am aliyot sohasida narsalarni nafosat qonun- lariga rioya qilgan holda yaratishni, faoliyatga g o ‘zallikni tatbiq qilishni ham bildiradi. Shu bois estetik tarbiya hayot jabhalarining ham m asiga: o ‘qish, m ehnat qilish, ilmiy va texnik izlanish, jam oaviy faoliyatga tatbiq etilishi lozim b o ‘ladi. Bolalarni estetik tarbiyalash va rivojlantirish estetik tarbiya tizimi yordam ida am alga oshadi. Estetik tarbiyani tashkil etish tizim ida qator tam oyillar yotadi30. Estetik tarbiya va badiiy t a ’limning hamma uchun umumiyligi shundaki, kattalar va bolalar m a’naviy hayotda, kundalik mehnat, san’at va tabiat bilan m uloqotda, turm ushda va shaxslararo mu- 30 . Estetik tarbiya tizimining vazku tamoyillarini yoritishda B.T. Lixachevning qarashlaridan foydalanildi. Qarang: B.T. Lixachev. Pedagogika - М .: «YuRAYT», 2003-395-397-b 137 nosabatda estetik hodisalar bilan doimiy ravishda o ‘zaro m unosabatda bo'ladi. Ana shu jarayonda ularning go'zalligi va xunukligi, fojiali va ku lgilijihatlari nam oyon bo 'lib boradi. B undan m a’lum bo'ladiki. estetik savodlilik, ideallar, estetik rivoj lanishva badiiy ta ’limsiz, ishdam ahsulotni estetik takom ilga yetkaza olmasdan, shaxsning har tom onlam a barkamol bo'lib rivojlanishi m um kin emas. Estetik tarbiyani tashkil etish tizimi yana barcha tarbiyaviy ishlarga yaxlit yondashuv tam oyiliga asoslanadi. B olalarning estetik tarbiyasida san’atning barcha turlari o ‘z-o'zidan birga harakatlanadi, bolaga yaxlit ta ’sir k o ‘rsatadi. Bunday o ‘zaro harakat badiiy asarlar, tasviriy san’at, m usiqiy savodxonlikni oshirishda m ustahkam aloqadorlik natijasida am alga oshadi. B undan tashqari estetik tarbiya fan, mehnat, jism oniy m adaniyat, estetik m unosabat va turm ush g o ‘zalliklarini ochish hisobiga ham am alga oshadi. Estetik tarbiya tizim i bolalarning butun badiiy-estetikfaoliyatini hayot, jamiyatning amaliy taraqqiyoti, bolalarda dunyoqarash va axloqiylikni shakllantirish jarayoni bilan o'zaro aloqadorlik tam oyiliga tayanadi. Jam iyatning dem okratlashuvi - g o'zallik va axloqiylik manbayidir. B ola shaxsining estetik va um um iy shakllanishi o ‘zaro aloqadorligi bolaning badiiy va umumiy psixik rivojlanishi birligi tam oyilini taqozo etadi. B olalarning badiiy-estetik faoliyati ularda his etish, emotsiya, obrazli va m antiqiy xotira, nutq, fikrlashning jadal rivojlanishini ta ’m in laydi. Estetik tarbiyaning am aliyligi to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri bolalarning badiiy- ijodiy va mustaqil faoliyati tam oyiliga amal qilinishiga bog'liqdir. M illiy xalq o'yinlari, xalq qo ‘shiqlari, she’rlar, hikoyalar, ocherklar tadqiqotchilik ko'nikm alarini hosil qiladi, bolalarning badiiy rivojlanishi, alohida v a jam oaviy ijodkorligi vositasida m a’naviy hayot m azm uni shakllanadi. Bolalarning butun hayotini estetiklashtirish tam oyili m unosabat, faoliyat, bolalarning m unosabatlarini g o ‘zallik qonunlari, ulardan quvonish hissini uyg‘otish asosida tashkil etishni talab etadi. 138 139 |