Estetik tarbiya - shaxsda tabiat, mehnat,
ijtimoiy m unosabatlardagi
go'zallikrti estetik
ideal nuqtayi
nazaridan
idrok etish va baholash, shuning
dek, voqelikni go'zallik qonunlariga k o 'ra o ‘zgartirish ehtiyojini his etish
qobiliyatini shakllantirishga y o ‘naltirilgan m untazam ta ’sir jarayonidir32.
Estetik tarbiya - bolani tarbiyalashning m uhim jihatini o ‘zida aks et-
tirib, u hissiy tajriba, shaxs em otsional sohasini boyitishga imkon beradi,
borliqni axloqiy jihatdan anglashga ta ’sir k o ‘rsatadi, bilish faolligini oshi
radi, hatto jism oniy rivojlanishga ham ko'm aklashadi. Estetik tarbiya nati-
jalari estetik rivojlanishda o ‘z aksini topadi.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarni estetik tarbiyalashning vazi-
falarini ikki katta guruhga ajratish mumkin:
1. Bolalarda tevarak-atrofga estetik munosabatni shakllantirish: tabi
atdagi, san’atdagi go ‘zallikni k o ‘ra olish va his etish, g o ‘zallikni tushuna
olish; badiiy didni, go‘zallikni anglashga ehtiyojni tarbiyalash.
2. Xilm a-xil san’at turlariga oid badiiy ko’nikmalarni shakllantirish:
bolalam i rasm chizish,
turli buyum lam i yasash; qo'shiq kuylash, m usiqa-
ga mos harakatlanishga o ‘rgatish; so 'z boyligini oshirish.
M aktabgacha ta ’lim yoshining turli davrlari bilan bog'liqlikda estetik
tarbiyani amalga oshirishning o 'z ig a xosliklari ham aniq nam oyon b o ‘ladi.
Ilk yoshli bolalarda
hali ularning estetik tarbiyasi to ’g'risida emas,
balki ularning hissiy va sensor rivojlanishi to ‘g'risid a o‘ylash kerak. B ola
yaltiroq bo‘yoqdan xursand bo' ladi, bir maromdagi tovush va harakatlardan
huzur qiladi. Bola hayotining birinchi yilida ularning sensor-hissiy qabul
qiluvchanligi takom illashib boradi. Bu yoshdagi bolalarda hissiy kechin-
m alam ing shakllanishida kattalar muhim rol o'ynaydi. K attalam ing ochiq
yuz bilan jo 'sh q in ohangda gapirishlari
bolaga buyum larning u yoki
bu xususiyatlariga ijobiy m unosabatda bo'lishiga yordam beradi. Va,
aksincha, kattalarning ogohlantiruvchi ovozi, ular yuzidagi tundlik alo-
mati yoki h o ‘m rayib qarashlari, jerkib, siltab tashlashlari bolalarda shu
buyum gayoki uning sifatiga salbiy m unosabatni shakllantiradi.
Bola hayotining ikkinchi yilida uning idroki asta-sekin takom illasha bo
radi. Bolalar endi faqat borliq xususiyatlarini emas, shu bilan birga san'at
asarlaridagi ayrim estetik ifoda vositalarini ham idrok eta boshlaydilar. Bu
yoshdagi bolalarda m usiqaning quvnoq va g'am gin kuylariga, ulam ing
qattiq va sokin ohangiga, ohista va tezligiga javob ta ’siri paydo b o ‘ladi.
32. Valixo‘jayeva F.B. Talabalarni maktabgacha ta ’lam muassasalarida bolalarga estetik
’narbiya berishga tayyorlash. Ped.fan.nom .... dis. avt. 2005. — 7-b.
142
О
‘rta yosh guruhi
davrida bolalar estetik idrokining rivojlanishida
m uhim o'zgarishlar yuz beradi. Ularning estetik idroki ancha aniq va
tabaqalashgan b o ‘lib qoladi. Ammo u qisqa-qisqa bo'lib, bolaning shaxsiy
tajribasi va qiziqishiga b o g 'liq b o 'lib qoladi. Bu yoshdagi bolalar badiiy
obrazni eng oddiy estetik baholay oladilar, ba'zi bir estetik vositalarni
to ‘g ‘ri anglaydigan, tasvir m ohiyatini tushunadigan b o 'lib qoladilar.
Bolalarda go'zallikni idrok etish
jarayoni aniq ifodalangan, ta ’sirli.
faol tusda bo'ladi. Bu ayniqsa, ular q o ‘g ‘irchoq teatri, kino, multfilm,
telespektakllarni tom osha qilganlarida aniq nam oyon bo'ladi. B olalar
asar qahram onlari harakatiga qo'shilib bem alol harakat qiladilar, ularning
m uayyan vaziyatda o'zlarini qanday tutishlarini aytib turadilar, go'yo
o'zlarini ular bilan birga o'ynavotgandek his etadilar. Bu yoshdagi bolalar
tanish bo'lgan san ’at asarlarini yangi asarlar bilan solishtiradilar va ba'zi
bir xulosalar chiqaradilar. Bolalarni sh e’rni hikoyadan, badiiy asarning
b a ’zi bir janrlarini, tasviriy san ’at va m usiqaning ayrim turlarini (ertakni
hikoyadan, m arshni raqsdan, allani o 'yind an va boshqalar)
bir-biridan
ajrata boshlaydilar.
Katta[yosh guruhimng
oxiriga kelgandaularm usiqani, badiiy asarlami
diqqat bilan tinglaydilar, tasviriy san 'at asarlarini sinchiklab kuzatadilar,
ulardagi ijobiy qahram onlar xatti-harakatlardan quvonadilar, yom onlikni
qoralaydilar. B oiada m usiqaviy va shoironatinglash qobiliyati rivoj lanadi.
Ularda ayrim m usiqa janrlariga, adabiy va tasviriy san ’at asarlariga
nisbatan barqaror qiziqish paydo bo'ladi. B olalarda badiiy ijodiy qobiliyat
rivojlana boshlaydi, ular m ustaqil ravishda topishmoqlar, ashulalar,
ertaklar, she’rlar to'qiydilar, applikatsiya va rasm lar ishlaydilar. Endi ular
o'zlarining va o'rtoqlarining ishlarini baholaydigan b o 'lib qoladilar.
Kuzatayotgan
san ’at
asarlari,
eshitayotgan
m usiqa
asarlari,
o'qilayotgan sh e’rlarning eng nozik tom onlarini k o 'ra
biladilar, seza
boshlaydilar. Badiiy asarlardagi ba’zi she’riy obrazlam i eslab qoladilar
va o 'z nutqlarida ishlatadilar. Tevarak atrofdagi go'zallikka, san’atga,
badiiy va o 'y in faoliyatining xilma-xil turlariga nisbatan ularda qiziqish
shakllana boshlaydi.
Dostları ilə paylaş: