Sharq mutafakkirlarining oila xususida qarashlari Ibn Sinoning oilaviy munosabatlar haqida qarashlari Islomda oilaviy munosabatlar masalalari



Yüklə 26,97 Kb.
səhifə6/9
tarix20.09.2023
ölçüsü26,97 Kb.
#145859
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Oila va oilaviy munosabatlar borasidagi qarashlar (4)

Husayn Voiz Koshifiy (1440-1505) o’zining hayotdan olgan saboqlari, tajribalari asosida insonparvarlik, ijtimoiy hayot, oilaviy odob, adolat, halollik, sofdillik, to’g’rilik, rostgo’ylik haqidagi fikrlarini qiziqarli hikoyalar, rivoyatlar, pandu-nasihatlar yordamida bayon etgan. U salbiy axloqiy xislatlarni qoralaydi va ularning inson hayoti va jamiyat uchun katta zarar olib kelishini qator ibratli rivoyatlar bilan ko’rsatadi. Koshifiy jamiyatda, odamlar o’rtasida va oiladagi o’zaro munosabatlarda axloq me’yorlari bo’lib, bu me’yorlar insonlarning xulq, fe’l-atvorlarini tartibga solib turadigan axloqiy talablardir, deb baholaydi. U ijobiy xislatlarning kishilarda bo’lishi shart bo’lgan insoniy fazilat deb tushunadi. Insoniy fazilatlar; sabr, hayo, iffat, pokizalik, sobitqadamlik, saxiylik, rostgo’ylik, shijoat, kamtarlik, xushyorlik, oliyhimmatlilik, diyonatlilik, ahdiga vafolik, andishalilik, izzat-hurmatni bilish, sir yashira olish kabi fazilatlarni birma-bir ta’riflab, ularning ahamiyati va oqibatlarini aytib o’tadi. O’z davrining yetuk ulamosi Rizouddin ibn Faxruddin er-xotin munosabatlarining sofligi naqadar muhim ahamiyat kasb etishini e’tirof etgan holda bu masalaga shunday yondashadi.
"Go’zal muomalali bo’lmoq islom shariatining birinchi qoidalaridandir. Go’zal muomalaning eng lozim qismi xotin bilan bo’lajak muomaladir. Qur’oni Karim xotinlar bilan go’zal mushoirat etishga buyo’rgandir. Bunday muomala etuvchi erning dunyosi tuzuk, oxirati rohat bo’lur. Xotinga go’zal muomala qiluvchi oliy tabiatli erlar shariatu aql tarafidan man etilgan narsalarga xotinlarini yo’llamaydilar va eng aziz bolasiga bo’lgan mehru-shafqati darajasida oqibat ko’rsatib, xotinlarini barcha mashaqqatdan saqlaydilar, qurbilari yetmagan xizmatga buyurmaydilar".
Oilaviy hayot va undagi munosabatlar bobida Ahmad Donishning qarashlari alohida e’tiborga loyiqdir. U o’zining "Nodir voqealar" asarida oilaviy hayotning turli jabhalari nikoh odoblari, uylanish shartlari, ishq-muhabbat va sevishganlarning odobi, qaynona-kelin nizolari, farzandlarga vasiyat, kasb-hunarlarning foydasi haqida qimmatli fikrlarni bayon etgan. Uning fikricha, har bir inson muayyan yoshga yetgandan keyingina unda uylanish va oila qurishga zarurat hosil bo’ladi. Bu davrga kelib inson oila nikoh munosabatlari, oilaviy hayot quvonchlari va tashvishlaridan boxabar, oilaviy baxt, farzand tarbiyasi, er-xotinlik va ota-onalik burchlarini tushunib yetgandirlar.
Ahmad Donish uylanish shartlariga o’sha davr uchun xos bo’lgan xislatli turmush quruvchilarning biron-bir kasb sohibi ekanligini, uy-joy sohibi bo’lishini, oila va oilaviy hayot masalalarini egallab olganliklarini nazarda tutadi. O’sha davrga xos uylanish shartlari (qiz tomonidan qo’yilgan) yangi oilaning farovonligi, to’kisligini ta’minlaydigan omillardan hisoblangan. Ahmad Donish o’sha davrdagi uylanishning maqsadi va motivi o’ziga xosligi, shunga qaramay, xotinlarning ham erkaklarday izzat nafsi borligi, ular o’zlarini erkaklardan kam tutmasligi, shuning uchun ularning haq-huquqlarini himoya qilish zarurligini aytib o’tadi. Ahmad Donishning qarashlarida ham oilaning baxti, oila farovonligi uning mustahkam va barqarorligi xotinga, uning axloqiy va ma’naviy kamolotiga bog’liqdir.
XX asr Turkiston jadidchiligining ulkan namoyandalaridan biri Abdurauf Fitrat "Oila" nomli asarida farzandlar tarbiyasi, qizlar ham ilm olish kerakligi va bu sohada ota-onaning vazifalari, uylanish va uylanmaslik, uylanishda qanday xotin tanlash lozim, bo’lajak er-xotin birinchi marta nimalarga e’tibor berishi lozimligi, er-xotinning qanday yashamoqlari xususida oilaning maishati va idorasi, er xotinga xos sifat va fazilatlar to’g’risida hayotiy ma’lumotlarga tayanib ilg’or g’oyalarni ilgari suradi. U "millat taqdiri mana shu millat vakillari yashagan oilaning holatiga bog’liqdir, qaerda oila munosabati kuchli intizomga tayansa, mamlakat va millat ham shuncha kuchli va tartibli bo’ladi", deb yozadi (10; 8).
Fitrat mazkur asarining uylanishda qanday xotin tanlash lozim mavzusida "er xotin mushkulotdan iborat bo’lgan hayot safarida birga bo’lib, jismoniy va ruhiy osoyishtalikka sherik, insoniy vazifalarni bajarishda dastyor, qayg’u va umidsizlik damlarida g’amxo’r, saodat va baxtiyorlik chog’lari bir-birlariga hamdam bo’lishlari lozim. Shunday ekan, ular albatta, eng avvalo, bir-birlarini kamoli diqqat va tajriba yuzasidan imtihon qilishlari zarur. Xotin erkak holidan va yigit qiz ahvolidan yaxshigina xabardor bo’lib, keyin turmush qurishlari lozim" deb ogohlantiradi. Fitratning fikricha, uylanish uchun yana to’rt narsaga alohida e’tibor berish lozim: mol, nasab, husn va imonu-e’tiqod. "Uylanish orzusida bo’lgan er bilan xotinning mol (boylik)lari va nasablari taqriban bir xil bo’lishi lozim. Aks holda er bilan xotin bir-birlariga teng bo’lmay, hayotini mudom azobga qo’yadi".
Sharq mutafakkirlarining ma’naviy merosidan bunday misollarni adoqsiz davom ettirish mumkin. Ko’rinib turibdiki, oila barqarorligiga shaxslararo munosabatlar ta’siri masalasiga Sharq mutafakkirlari va ma’rifatparvar ziyolilari alohida e’tibor bilan qaraganlar.Ularning asarlarida oilaning muqaddasligi, uning jamiyat hayotida tutgan o’rni, oila muqaddasligini belgilovchi muhim milliy-madaniy va milliy-psixologik omillar ko’rsatib o’tilgan. Ayniqsa, oilaning asosini tashkil etuvchi er va xotinga xos sifat va fazilatlarning shakllangan bo’lishi, ular oilaviy burch va vazifalarini sadoqat bilan ado etishlari, bir-biriga mehribon va kechirimliligi eng muhim qadriyat sifatida e’zozlanadi.

Yüklə 26,97 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin