Shartli belgilar
-§. Turkiyaning ijtimoiy-
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
32-§.
Turkiyaning ijtimoiy- iqtisodiy ahvoli 113 Og‘ir iqtisodiy ahvol bora-bora Turkiyani chet el davlatlarining yarimmustamlakasiga aylantirdi. Yevropa davlatlari imperiyaning mustamlakalarini tortib ola boshladilar. Faqat Germaniya impe- riyadan ulush ololmagan davlat edi. Shuning uchun ham Turkiya hukumati XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Germaniya bilan yaqinlashdi. Germaniya kapitali katta muvaffaqiyatni qo‘lga kiritdi. 1888-yili bo‘lajak Bag‘dod temiryo‘li loyihasining Izmir — Anqara qismini qurish ularga tegdi. 1903-yili nemislar bu loyihani (Bag‘dod orqali Fors qo‘ltig‘igacha temiryo‘l qurish) to‘la qo‘lga kiritdi. Turkiya 1875-yilda qarzlar uchun yiliga 570 mln. frankdan ortiq foiz to‘lashi lozim edi. Davlatning daromadi esa 380 mln. frankni tashkil etdi. Turkiya qarzni to‘lash u yoqda tursin, ishlovchilarning ish haqini to‘lashga ham qodir bo‘lmay qoldi. Oqibatda, xalq ommasining turmush darajasi nihoyatda yomonlashdi. Shunday sharoitda „Yangi usmonlilar harakati“ vujudga keldi. Bu harakat a’zolari sulton hokimiyatini tugatish g‘oyasini ilgari surdilar. Harakatning „Ibrat“ gazetasi ilg‘or demokratik g‘oyalar tar- g‘ibotchisiga aylandi. Millatparvar ziyolilar, ilg‘or fikrli amaldorlar va zobitlar ham bu harakatga qo‘shildilar. Mamlakatda sulton hokimiyatini tugatish g‘oyasi shakllandi. 1876-yilda xalq qo‘zg‘oloni boshlandi. Xalq qo‘zg‘oloni hukm- ron tabaqalarni qo‘rqitib yubordi. Oqibatda, 1876-yilning 22- mayida Abdulaziz, Shayx ul-Islom fatvosi bilan taxtdan tushirildi. Bir qancha vaqtdan so‘ng taxtni Abdulhamid II egalladi. 1876-yil 23-dekabrda Turkiyada konstitutsiya e’lon qilindi. Unga ko‘ra, mamlakatda ikki palatali parlament joriy etildi. Quyi palata Deputatlar palatasi deb, yuqori palata esa Senat deb ataldi. Konstitutsiya sultonga katta vakolatlar berdi. Fuqarolarning juda oz qismigina saylov huquqiga ega bo‘ldi. Abdulhamid II davri Turkiya tarixida „zulm davri“ nomini oldi. Sulton tez orada parla- mentni tarqatib yubordi. Konstitutsiya ta- rafdorlarini quvg‘in qildi. Ularning ko‘pi o‘limga hukm qilindi. Mamlakat jaholat zulmatida qoldi. 1889-yili Istanbulda harbiy-tibbiy bilim yurti kursantlari yashirin „Birlik va taraqqiyot“ tashkilotini tuzdilar. Tashkilotning sho‘balari butun Turkiyaga tarqaldi va mamlakatda konstitutsiyaviy tartib o‘rnatish Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|