Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 30,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Şərh‐xülasə
Beləliklə, yuxarıda təqdim olunmuş məlu ‐ mat lara görə, qlobal istiləşmə probleminə elmi nöqteyi‐nəzərdən yanaş dıq da sual çıxır: doğrudanmı, istiləşmə baş verir? Nə qədər təəccüblü olsa da, bu adi suala bir mənalı şəkildə cavab vermək olmur. Şübhəsiz, qlobal istiləşmənin xeyrinə olan çoxlu sayda sanballı faktlar mövcuddur, ancaq onların heç biri yüz faiz inandırıcı deyildir, hər birinin bir «əmması» vardır. Әn vacib fakt son 150 ildə temperaturun 0,7 0 C artma sıdır, hansı ki, iqlim normalarına görə az kəmiy yət deyildir. Bu‐ radaca həmin artımın daimi (davamlı) olmadı ‐ ğını qeyd etmək lazım dır: yəni göstərilən müddətdə iki isti ləş mə və sonra soyuma sikli müşahidə olunmuş, üçüncü istiləşmə 1970‐ci ildə baş lamış və hələ davam edir. Belə tempera ‐ tur dalğalarının mövcudluğu bizi bir qədər ehti yatlı olmağa çağırır, ona görə ki, sənaye tullantılarının həcmi fasiləsiz (daimi) artmış ‐ dır və bunu məşhur «xokkey klyuşkası» (yuxa ‐ rıdakı qra fikə bax), İngiltərədə «sənaye inqi labı» döv ründə atmosferdə karbon qazının konsen ‐ trasiyasının sıçrayışla artması təsdiq edir. İqlimin istiləşmənin xeyrinə olan əlamət ‐ lərindən biri buzların əriməsidir. Hazırda ən çox əriyən dağlardakı buzlaqlardır, ancaq planetar miqyasda dağ buzlaqlarında buzlar elə də çox deyildir. Әn sanballı fakt Yer örtüyü buzlarının səkkiz faizini təşkil edən Qren‐ landiya buzlağının əriməsidir, son yarım əsrdə onun qalınlığı on dörd metr azalmışdır! Ark‐ tika dəniz buzları da son əsrin axırıncı iyirmi ilində öz sahəsinin iyirmi faizini itirmişdir. Antarktidanın şelf buzlaqları da hiss olunacaq dərəcədə əriyir. Amma vacib odur ki, Antark‐ tida şelf buzları təkcə ərimirlər, belə görünür ki, hə a artırlar (akademik Dobret sov). Hələlik biz bilmirik, o nə qədər intensiv artır, ancaq mümkündür ki, bu artım bütün yer kürəsindəki istiləşməni kompensasiya edə bilər. Beləliklə, yuxarıda sadalanan faktlardan heç biri birmənalı şəkildə Yerin bu və ya digər regionunda müşahidə olunan istinin, həqiqə ‐ tən, qlobal və həqiqətən, davamlı olmasını, lokal və müvəqqəti olmadığını təsdiq etmir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, müasir iqlimşünaslıqda qlobal istiləşmə probleminə bir neçə yanaşma vardır və onlardan əksəriy ‐ yəti həlledici rolu karbon qazına, onun texno‐ gen mənşəyinə verirlər. Karbon qazının rolu nun olmadığını deyib, üstünlüyü günəş və aerozol nəzəriyyələrinə çevirənlər də vardır. Bəzi nü‐ fuzlu alimlər iqlimin dəyişmə sinin əsas səbəbini okean‐atmosfer siste min dəki avto ‐ rəqs lərdə görürlər. Nəhayət, qlobal istiləş mə ‐ nin olmadığına inandırmaq istəyən orijinallar da vardır və o maraqlıdır ki, onların da ciddi arqumentləri mövcuddur. Әn çox diskussiya obyekti olduğundan, sonda atmosfer qazlarının yaratdığı istilik effektinə bir də baxaq. Özlüyündə istilik qaz ‐ ları Yer üçün çox böyük müsbət əhəmiyyət kəsb edir: onsuz Yerin orta temperaturu müs ‐ bət on beş dərəcə yox, mənfi on səkkiz dərəcə olardı. İstixana effektindən danışanda əsas is‐ tixana qazının karbon qazı deyil, su buxarı olduğu az yada salınır və ya heç qeyd olun‐ mur. Su buxarının istixana effekti o biri qaz ‐ ların hamısının payından xeyli çoxdur, o bütün istixana effektinin altmış faizini verir. Bəzi tədqiqatçılar bu faizi səksənə qaldırır. Karbon qazı bu prosesdə xeyli geridə qalır və ikinci yerdə durur. Bu qaz həmişə dövran ‐ dadır: fotosintez prosesində su və yerüstü bitki örtüyü tərəfindən udulur, bitki qalıqları çürüdükdə isə atmosferə qayıdır. Və yanacaq
Yüklə 30,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|