Sirtqi va maxsus sirtqi talabalari uchun O`slubiv qo`llanma Samarqand – 2019 kirish

Jonli tabiat burchagidagi ishlar planining taxminiy shakli.

Mavzu va ishning mazmuni	Mavzu bo’yicha soatlar	Ishning boshlanishi va oxiri	Amaliy ko’nikmalar	Bajarilishi uchun mas’uliyatli shaxs.

Ish planining bajarilishini maxsus jurnalda qayd qilib borish zarur. Jurnal sifatida umumiy daftar xizmat qilishi mumkin, unda o’qituvchi o’quvchilar bajargan ishning hajmi va olingan natijalar ko’rsatiladi. O’quvchilarning kuzatishlar kundaliklari hisobga olishning shaklidir, unda kuzatishlar qisqacha yozib boriladi, rasmlar chiziladi, quritilgan o’simliklar yopishtiriladi.
O’lkashunoslik burchagi. 1-sinfdan boshlab o’quvchilar o’z o’lkalari, o’z joylarini o’rganadilar, tabiat ustida kuzatishlar olib boradilar, ekskursiyalar o’tkazadilar. Boshlang’ich maktabda o’qish vaqtida ularda boy faktik material to’planadi, bu material o’lkashunoslik burchagida joylashtiriladi. Vaqt o’tishi bilan o’lkashunoslik burchagida boshlang’ich maktabni ilgarigi bitiruvchilari yiqqan eng qimmatli materiallar to’planib boradi, undan tabiatshunoslikni o’qitishda sistemali ravishda foydalaniladi.
O’lkashunoslik burchagi tabiatshunoslik kabinetida yoki alohida sinfda barpo etiladi. Material uch bo’limga ajratiladi: bizning o’lka, ob-havo kalendari va tabiat belgilari.
«Bizning o’lka» stendida quyidagilar joylashtiriladi:

1. 
   O’z aholi punktining nomi ko’rsatilgan yoki (agar u xaritada bo’lmasa) uning turgan joyi taxminan ifodalangan xaritasi.
   
2. 
   O’z joyini nomi ko’rsatilgan O’zbekiston tabiiy xaritasi.
   
3. 
   Maktab joylashgan joy ifodalangan o’z aholi punktining plani.
   
4. 
   O’z joyining yuzasi shakllarining fotosuratlari.
   
5. 
   O’z o’lkasi sanoat ishlab chiqarishni yorituvchi materiallar. Mahalliy sanoat mahsulotlaridan namunalar.
   
6. 
   O’lka qishloq xo’jaligini aks ettiruvchi materiallar (shu joyda o’stirilayotgan qishloq xo’jaligi o’simliklari har xil turlarining fotorasmlari va gerbariylari).
   
7. 
   Turgan joyining daryosi, ning quyilish hamda boshlanishi va hokazolar ko’rsatilgan suv boyliklari to’g’risidagi ma’lumotlar.
   
8. 
   Joy tuprog’i to’g’risida ma’lumotlar (shu rayonning tuproq tiplari ko’rsatiladi).
   
9. 
   O’lkaning o’simlklari to’g’risida ma’lumotlar (madaniy va yovvoyi o’simliklar gerbariylari va fotosuratlari).
   
10. 
    Hayvonlar to’g’risida ma’lumotlar. Jonajon o’lka uchun tipik bo’lgan hayvonlarning fotosuratlari va rasmlari joylashtiriladi.
    
11. 
    Tabiatga va ishlab chiqarishga o’tkazilgan ekskursiyalardan olib kelingan materiallardan tayyorlangan kollekisyalar. Kartondan kesilgan shartli belgilar bo’lgan o’lka xaritasida foydali qazilmalarning joyi ko’rsatiladi.
    
12. 
    «Bu qiziq ...» sarlavhasi ostida qiziqarli savollar, tabiat to’g’risidagi asarlardan parchalar, topish uchun hayvonlar organlarini – tumshug’i, tirnog’i, qanotlari yoki ularning yon ko’rinishlari (siluetlari) tasvirlangan rasmlar, bolalarning ekskursiyalardagi kuzatishlari vaqtida chizilgan rasmlar joylashtiriladi.
    

O’lkashunoslik burchagiga o’quvchilar tayyorlagan, shahar, viloyat, nohiya tarixi aks ettirilgan albomlar qo’yish, unda mahalliy sanoat mahsulotlarini ko’rsatish ham mumkin. Bu bo’limda tabiat mu hofazasi masalalari (davlat muhofazasiga olingan o’simlik va hayvonlarning fotosuratlari yoki rasmlari va shu kabilar) aks ettirilishi, viloyat yoki o’lkada joylashgan qo’riqxona va zakazniklar nomlari ko’rsatilishi kerak.
Ob-havo kalendari stenddan iborat bo’lib, uning markazida chislo va oyi ko’rsatilgan, shu kungi ob-havo to’g’risida ma’lumotlar joylashtiriladi. Pastrog’ida termometr, mehnat darslarida o’quvchilar tayyorlagan flyuger joylashadi. Ob-havoni ta’riflash uchun kartondan qirqilgan shartli belgilardan foydalaniladi. Termometr modelida ko’chadagi gradusnik bo’yicha havo harorati ko’rsatiladi. Shu yerda keyingi bir necha yillarning ob-havo kalendari va harorat o’zgarishlari grafigi ham joylashtiriladi.
Stendning uchinchi bo’limida shu joyning ob-havosi va uning belgilari to’g’risidagi materiallari qo’yiladi. Bo’lim yorqin rasmlar bilan bezatiladi.
O’lkashunoslik burchagida shuningdek tabiatni muhofaza qilish va tiklashda, joy atroflarini ko’kalamzorlashtirishda va shu kabilarda g’atnashuvchi «Yashil patrullar»ning ish plani ham qo’yiladi.
O’lkashunoslik burchagining materiallari, tabiatshunoslik darslarida keng qo’llanilishi kerak, chunki ular faqat o’lka tabiati va xo’jaligi to’g’risidagi bilimlarni chuqurlashtiribgina qolmasdan, balki ilgari o’rganilganlarni mustahkamlashga ham yordam beradi. O’lkashunoslik materiallarini yig’ish maktabning hayoti bilan bog’lanishini mustahkamlaydi, o’quvchilarning tabiat muhofazasi bo’yicha ishlarda baholi-qudrat qatnashishlariga imkon beradi.
Joydagi amaliy ish va kuzatishlarning ancha qismi maktab oldi uchastkasida Jug’rofiya maydonchasi.jihozlangan jug’rofiya maydonchasida o’tkaziladi. Jumladan, bu yerda ob-havoni va quyoshning turishini sistemali kuzatib borish, joyda oriyentrlash, masofani o’lchash ishlarini o’tkazish, shuningdek tabiatshunoslik dasturi bilan bog’langan topshiriqlarni bajarish mumkin.
Jug’rofiya maydonchasini qurish uchun o’lchami taxminan 10 mX10 m keladigan ochiq joy shu hisobda tanlanadiki, unga katta daraxt va binolarning soyalari tushmasin. Maydoncha tekislanadi, qum sepiladi va atrofi o’raladi. Jug’rofiya maydonchasi o’quv-tajriba uchastkasining yonida joylashgani ma’qul.
Tabiatshunoslik darslarini o’tish uchun maydonchada ushbu jihozlar bo’lishi zarur.
1. O’lchovchi-devor. Buning uchun o’ramning (ihotaning) har bir metri oralab har xil bo’yoqlar bilan bo’yalgan bir tomonidan foydalaniladi. Devorning balandligi – 1m. O’lchovchi-devor bo’ylab yo’lcha qaziladi. Undan fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish uchun,jumladan «Plan va xarita» mavzusini o’tishda foydalaniladi.