Siyasi. İDeolojiler

Yeni-Düzeltimcilik ve "Üçüncü Yol"
1980’lerden sonra dünyadaki reformcu sosyalistler, bazen yeni-düzeltimcilik olarak ifade edilen, 
düzeltimciliğin daha ileri bir aşamasına geçmişler; bu aşamada, az veya çok, kendilerini gelenek­
sel sosyal demokrasinin ilke ve bağlılıklarından uzaklaştırmışlardır. Ortaya çıkan ideolojik duruş, 
“modernleştirilmiş” sosyal demokrasi, “üçüncü yol” “radikal merkez” “aktif merkez” ve “yeni o rta ­
yı içeren değişik adlarla ifade edilmiştir. Ancak yeni düzeltimciliğin ideolojik önemi ve özel olarak 
geleneksel sosyal demokrasiyle ve genel olarak sosyalizmle ilişkisi, tartışma ve keşmekeş ortamında 
gizlenir. Bunun sebebi, kısmen, yeni-düzeltimciliğin, farklı ülkelerde farklı şekiller almış olmasıdır. 
Bu yüzden, Almanya, Hollanda, İtalya ve Yeni Zelanda gibi devletlerde ortaya çıkmış olanların yanı 
sıra A BD deki Bili Clinton ve “yeni” Demokratlar ile Birleşik Krallıktaki Tony Blair ve “yeni” İşçi 
Partisi arasındakiler de dâhil birbirine zıt çok sayıda yeni-düzeltimci proje vardır. Bazı durumlarda 
bu projeler nitelik itibariyle sosyalist veya post-sosyalist değildirler; buna karşın diğerlerinde sosya­
list veya en azından sosyal demokrat değerleri kurtarmak için açık bir çaba gösterilmiştir. Ayrıca, ye­
ni-düzeltimcilik, değişik ideolojik gelenekleri bir araya getirmektedir. Sosyal demokrasiye ek olarak, 
İktisadî liberalizm, sosyal liberalizm, kömüniteryenizm ve sosyal muhafazakârlıktan etkilenmiştir. 
Bu yüzden, kendi hâlinde tek, tutarlı bir ideolojik gelenekten daha çok, rekabet hâlindeki gelenekle­
ri bir araya getirmeye ve açık bir biçimde birbiriyle çatışan fikir ve değerleri bağdaştırmaya yönelik 
bir çabadır. Sonuç olarak, yeni-düzeltimcilik, açık bir ideolojik önyargıyla malûldür. Yeni bir ideo­
lojik sistem geliştirmek isteğinden çok, çalışabilir politika çözümleri arayışı ve seçmenin gönlünü 
tekrar kazanmaya dönük bir çabayla meşhur olmuştur. Hakikaten, yeni-düzeltimcilik bazen ideo­
lojik sistemleri rijit/aşırı ve modası geçmiş şekilde değerlendirmesi bakımından post-modernizme 
(bkz. s. 306) benzemektedir.
Yeni-düzeltimciliğin asıl hamulesi, sözde bir “üçüncü yol” geliştirmeye yönelik çabası olmuş­
tur. Üçüncü yol, genel olarak, hem kapitalizme hem de sosyalizme alternatif bir fikri ifade etmek­
tedir. Bu terim, ilk olarak, faşistler tarafından kullanıldı ve çok makûl bir biçimde, geleneksel sosyal

---

Komüniteryanizm /Toplulukçuluk/Cemaatçilik [Communitarianism]
a
Komüniteryanizm, benliğin veya kişinin topluluk sayesinde kurulduğu inancıdır; bu inanca göre bireyler, ait ol­
dukları topluluklarca şekillendirilirler ve bu yüzden onlara bir saygı ve hürmet borcu içindedirler"yükümsüz ben­
likler" yoktur. Liberal bireycilikle açık bir biçimde çatışmasına rağmen komüniteryanizm, yine de, çeşitli siyasî şe­
killere sahiptir. Sol-kanat komüniteryanizm, topluluğun (anarşizmde olduğu gibi) sınırlandırılmamış özgürlük ile 
sosyal eşitliği talep ettiğini kabul eder. Ilımlı komüniteryanizm, topluluğun (sosyal demokraside/Torylerin babaca 
yönetiminde olduğu gibi) karşılıklı haklar ile sorumlulukların kabul edilmesinde kök saldığını düşünür. Sağ-kanat 
komüniteryanizm, topluluğun (Yeni Sağ'da olduğu gibi) otorite ve yerleşik değerlere saygıyı gerekli kıldığını be­
nimser.
demokrasiyi betimlemek için kullanılabilirdi. Ancak modern şekilde üçüncü yol, eski usûl sosyal 
demokrasi ile neo-liberalizme alternatif bir mefhumu temsil etmektedir. Üçüncü yol, (belki içsel 
olarak) kesin olmaktan uzak ve çok sayıda yoruma açık da olsa, yine de üçüncü yolun belli başlı 
ayırt edici özelliklerinden söz edilebilir. Bunlardan birincisi -e n azından “yukarında aşağıya” devlet 
sosyalizmi şeklindeki- sosyalizmin öldüğü inancıdır. 1995’te yeniden yazılan İngiltere İşçi Partisi 
Tüzüğünün IV. Maddesinin piyasa ekonomisi olarak atıf yaptığı şeyin bir alternatifi yoktur. Bunun 
devamı olarak üçüncü yol, küreselleşmeyi genel olarak kabul etmekte ve kapitalizmin bilgi teknolo­
jisini, bireysel yetenekleri ve hem emeği hem de işin esnekliğini her şeyin üzerinde tutan bir “bilgi 
toplumu ’na dönüşerek mutasyon geçirmiş olduğuna inanmaktadır. Genel olarak piyasanın dev­
lete tercih edilmesi, ve iş-girişimci yanlısı bir tutumun benimsenmesi, üçüncü yolun, 1980’ler ve 
1 9 9 0 ’ların neo-liberal devrimini tersine çevirmekten daha çok, bu devrimin üzerinde yükselmeye 
çalıştığı anlamına gelir.
İkinci önemli “üçüncü yol” inancı, üçüncü yolun topluluk ve ahlâkî sorumluluk üzerindeki vur­
gusudur. Topluluk, doğal olarak, kardeşlik ve işbirliği gibi bir sosyal öz fikri üzerine kurulan uzun 
sosyalist mirasa sahiptir. Ancak üçüncü yol düşüncesini etkileyen komüniteryanizm (bkz. s. 155), 
liberal bireyciliğin (bkz. s. 4 5 ) bir eleştirisiyle alâkalıdır. Alasdair M aclntyre (1 9 8 1 ) ve Michael 
Sandel (1 9 8 2 ) gibi toplulukçu kuramcılar, bireyi mantıksal olarak toplumun üzerinde veya “dışın­
da” kabul ederek liberalizmin, kamusal iyiyle ilgili önemli bir fikrin değerini azaltarak bencil ve ego­
ist davranışı meşrulaştırmış olmaktan başka bir işe yaramadığını iddia ettiler. Bu yüzden üçüncü yol, 
neo-liberalizmin İktisadî teorisinin pek çoğunu kabul etmemesine rağmen felsefî temelini, ahlâkî ve 
sosyal yansımalarını tamamen reddeder. Piyasa köktenciliğinin tehlikesi, bu köktenciliğin, toplu­
mun ahlâkî temellerini sarsan her şeyi serbest bırakmasıdır. Yine de üçüncü yolun bazı versiyonları, 
özellikle Birleşik Krallık taki “Blair projesi” pek çok yönden 19. Yüzyıl’ın “neo-liberalizmi”ne benze­
yen bir toplulukçu liberalizm şekli yaratır. Komüniteryen liberalizmin temel inancına göre, haklar ve 
sorumluluklar hakikî anlamda birbirine bağlıdır: Tüm haklar, buna mukabil sorumluluklarla denge­
lenmelidir ya da tersi geçerli olmalıdır. Bu bakış açısı, özerkliği kabul eden ama bireylerin karşılıklı

---