Siyasi. İDeolojiler

İleri Okumalar
Alter, P., 
Nationalism.
(Londra: Edward Arnold, 1989). Milliyetçi fikirlerin kökleri ve gelişimi ile farklı milliyet­
çilik şekilleri için iyi ve anlaşılır bir giriş.
Brown, D., 
Contemporary Nationalism: Civic, Ethnocultural and Multicultural Politics.
(Londra: Routledge: 
2000). Milliyetçiliğe yönelik farklı yaklaşımlar ile modern milliyetçi siyasetin birbirine zıt şekilleri hak­
kında anlaşılır ve sürükleyici bir değerlendirme.
Hobsbawm, E. J., 
Nations and Nationalism since 1780.
(Cambridge ve New York: Cambridge University Pres 
1990). Milliyetçiliğe iyi ve anlaşılabilir bir giriş.
Hutchinson, J. ve Smith, A. D. (eds.), 
Nationalism.
(Oxford ve New York: Oxford University Press, 1994). Mil­
liyetçiliğin doğası, gelişimi ve önemi üzerine yapılmış tartışmaları inceleyen okumalarla ilgili geniş 
kapsamlı ve faydalı bir derleme.
Kedourie, E., 
Nationalism.,
revised edition (Londra: Hutchinson, 1985). Kendi kendini yönetmenin önemini 
vurgulayan eleştirel bir perspektiften milliyetçilikle ilgili klasik bir değerlendirme.
Smith, A. D., 
Nationalism: Theory, Ideology, History.
(Cambridge ve Madlen, MA: Polity Press 2001). Milliyetçilik 
konusuna ve onun değişik dışavurumlarına açık/anlaşılır ve zekice yazılmış bir giriş.
Spencer, P. ve Wollman, H., 
N ationalism s Critical Introduction.
(Londra ve Thousand Oaks, CA: Sage, 2002). 
Bütün sorunlara teorilere ve tartışmalara değinen milliyetçiliğe yönelik klasik ve modern yaklaşımlarla 
ilgili çok faydalı bir araştırma.

---

ANARŞİZM

---

KÖKLERİ VE GELİŞİMİ
Anarşi sözcüğünün kökeni Yunancadan gelmektedir ve kelime anlamı “ kuralsızlık” demektir. Anar­
şizm kavramı eleştirel ve negatif biçimde medenî veya kurumsallaşmış düzenin yıkılması anlamında 
Fransız Devrimi’nden beri kullanılmaktadır. Aynı zamanda kavrama pejoratif (küçümseyici, aşa­
ğılayıcı) anlamlar yüklenmeye devam edilmektedir. Gündelik dilde anarşi, kargaşa ve düzensizlik 
anlamlarında kullanılmaktadır; popüler anlayışta anarşistler bombalı intihar eylemcisi bombalı te­
röristlerden ayrı görülmemektedirler. Anarşistlerin bu tür yakıştırmalara şiddetle karşı çıktıklarını 
belirtmeye gerek yoktur. Pierre-Joseph Proudhon’un (bkz. s. 200) Qu'est-ce que la propriété? (Mül­
kiyet Nedir?,
[ 1840] 1970) adlı eserinde gururla “Ben bir anarşistim” demesine kadar kavram politik 
düşüncelerin pozitif ve sistematik bütünü olarak değerlendirilmemekteydi. Anarşistler kanun ve 
yönetimin ilgasıyla, doğal, kendiliğinden bir düzenin gelişeceğini savunmaktadırlar. Proudhon’un 
(bkz. s. 200) önerdiği gibi “toplum anarşideki düzenin peşinden koşar.” Şiddet ile olan bağlantı 
da yanıltıcıdır. Bazı dönemlerde anarşistler bombalamaları ve terörizmi (bkz. s. 290) açıkça hatta 
gururla desteklemişlerdir. Hâlbuki anarşistlerin çoğunluğu şiddeti bir yanılgı ve karşı tepki olarak 
görürken, pek çoğu da ahlâkî olarak kabul edilemez bulur.
Anarşist düşüncelerin kökeni, bazen Taoist veya Budist düşüncelere dayandırılırken, bazen 
Antik Yunan’ın Siniklerine ya da İngiliz İç Savaşındaki Kazıcılar’a (Diggers), dayandırılır. Esasen 
anarşist düzenin kuralları ilk olarak William Godwin’in (bkz. s. 196) Enquiry Concerning Political 
Justice
( Siyasal A dalet Üzerine İnceleme, [1793] 1971) adlı eserinde belirtilmiştir, gerçi Godwin 
kendisini hiçbir zaman anarşist olarak tanımlamamıştır. 19. Yüzyıl boyunca Anarşizm, yayılan ve 
büyüyen sosyalist hareketin önemli bir parçası idi. Proudhon’un takipçileri 1864 yılında Uluslara­
rası İşçi Birliğini (Birinci Enternasyonel) kurmak için Marksistlere katılmıştır. Michael Bakunin’in 
(bkz. s. 198) liderliğini yaptığı anarşistlerle Marksistler arasında büyüyen zıtlıktan dolayı 1871 
yılında Enternasyonel çöktü. 19. Yüzyıl’ın sonlarında anarşistler, Rusya ve Güney Avrupa’daki top­
raksız köylülerden, anarko-sendikacılarla endüstri çalışanlarından geniş bir destek buldular.
Anarşizmin 20. Yüzyıl’ın ilk yıllarında gerçek bir kitle hareketine dönüşmesine sebep olan 
sendikacılık, Fransa, İtalya, İspanyada popüler olan devrimci bir meslekî birlik formuydu. Fran­
sa’daki güçlü C G T sendikası 1914’ten önce anarşistler tarafından yönetiliyordu, İspanya’daki 
C N T ’nin yönetimi de anarşistlerdeydi ve İç Savaş döneminde iki milyon üyelerinin olduğunu 
iddia ediyorlardı. Anarko-sendikacılarla hareketler 20. Yüzyıl’ın ilk yıllarında Lâtin Amerika’da, 
özellikle de Arjantin ve Uruguay’da ortaya çıktı ve sendikalci düşünceler Emiliano Zapata önder­
liğindeki Meksika Devrimi’ni etkiledi. Otoriteryanizmin (bkz. s. 96) ve politik baskının artışı 
Avrupa ve Lâtin Amerika’da anarşizmi baltaladı. İspanyol İç Savaşının (1 9 3 6 -1 9 3 9 ) sonucunda 
General Franco’nun zaferi, kitle hareketi olan anarşizme son verdi. C N T ’nin faaliyetleri durdu­
ruldu ve sol kanat savunucuları ile anarşistler baskıya mâruz kaldılar. Lenin (bkz. s. 140) ve Bol- 
şeviklerin 1917’deki başarıları neticesinde komünizmin ve devrimci, sosyalist hareketlerin artan 
saygınlığı anarşizmin yayılmasını engelledi.

---

Anarşizm, politik ideoloji olarak ulusal düzeyde dahi başarı kazanamamıştır. Herhangi bir 
toplum veya millet anarşist kurallara göre oluşturulmuş bir modelde hayatamıştır. Fakat bu du­
rum anarşizmi liberalizm, sosyalizm, muhafazakârlık veya faşizm gibi iktidarı harekete geçirebilen, 
toplumu şekillendirebilen ideolojilerden daha önemsiz kılmaz. Anarşistlerin iktidara en yakın ol­
duğu dönem İspanyol İç Savaşında İspanyanın batısında bazı bölgeleri ele geçirdikleri ve Kata- 
lonyada işçi ve köylü kolektifleri kurdukları dönemdir. Bu nedenle anarşistler kendi düzenlerini 
ifade edebilmek için Antik Yunan veya OrtaÇağ a ait tarihi toplumları veya Rusya’daki mir (Çarlık 
Rusyası’nda toprağa ortak sahip olan toplum) gibi geleneksel komünleri örnek verirler. Anarşistler, 
geleneksel toplumların hiyerarşik olmayan, eşitlikçi düzenlerini -Afrika’daki Nuer gibi- vurgular­
lar ve Batı toplumlarındaki küçük ölçekli komünal hayat deneyimlerini desteklerler.
Bir politik hareket olarak anarşizmin etkisi, sonuçları ve yöntemleri tarafından daraltılmıştır. 
Devleti çökertmek ve politik otoritenin tüm biçimlerini parçalamak anarşizmin hedefidir ve bu he­
defler imkânsız olmasa bile gerçekdışı olarak kabul edilmektedir. Ekonomik ve sosyal gelişmenin 
devletin küçülmesi ya da ortadan kalkması ile değil devletin rolünün artmasıyla ortaya çıktığı modern 
dünya tarihine bakıldığında görülmektedir. Bunun ötesinde devletsiz/idaresiz bir toplum mefhumu, 
en iyi tabirle ütopik bir hayâldir. Anarşistler siyasî parti kurmak, seçim kampanyaları düzenlemek, 
koltuk kapmak gibi geleneksel politik nüfuz kullanma araçlarını yozlaşmış ve yıkıcı diyerek reddeder­
ler. Sonuç olarak anarşistler kitlesel kendiliğindenliğe ve halkın özgürlük arzusuna inanarak siyasal 
örgütlenme ve stratejik planlamanın avantajlarından kendilerini mahrum bıraktılar. Tüm bunlara rağ­
men anarşizm ölmeyi reddeder. Anarşizmin politik otorite ve eylemcilikle, aktivizmle uzlaşmaz tavrı 
nedeniyle özellikle gençler nezdinde uzun süreli çekiciliğe sahiptir. Kapitalizm ve küreselleşme karşıtı 
hareketlerin ortaya çıkışında anarşist fikirler, sloganlar ve grupların önemi görülebilir.