Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Qan dənizlərindən başqa, neçə-neçə nəsillərin mənəvi axtalanması, hər şeydən əvvəl ziyalıların bu kökə salınması Stalin "mərhəmətinin" böyüklüyünə inanmağa qoymur. Axı bu günün ağır gerçəkliyindən səmimi şəkildə narazı olan adamlar nostaljiyə vararaq təkcə Stalin dövrünü xatırlamırlar, bir az da irəli gedərək o dövrün qayıtmasını arzulayırlar. Hər kəs ürəyində düşünür ki, buna yeni qurbanlar, repressiyalar, dəhşətli zülmlər bahasına nail olmaq mümkündürsə, onun özünün, ailəsinin və ən yaxın adamlarının canı və qanı bahasına olmayacaq. Aman Allah, bu sözlər necə də tanışdan tanışdır, tarix bizə – kəsilib elə hey bir sinifdə qalan adamlara – eyni dərsi nə qədər keçəcək.
Mənim fikrimcə, bir çox rəylərə rəğmən Stalin termidora yol verməmişdi. Ancaq onun əl-qolu açılanda, yəni inqilabın ilkin mərhələsinə aid olan, cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən şəxslər, məsələn, Leninə yaxın olan təkcə Trotski, Zinovyev, Kamenev, Buxarin yox, həm də Qorki və Krupskaya, hətta Kirov kimi potensial rəqiblər, potensial təhlükə mənbəyi olan generalitet və milli ideyanın daşıyıcıları olan şəxslər (Sultan Galiyev, Nərimanov, B.Mdivani) ictimai və siyasi arenadan götürüldükdən sonra o, əvvəlcədən düşündüyü, ancaq ona məxsus siyasi səbrlə uzun müddət gizli saxlanılan niyyətini
540 yeritməyə başladı. Parlaq təhsilə malik olan, bir neçə Avropa dillərini bilən, Avropanın özü ilə çox yaxşı tanış olan, nəzəri baxımdan savadlı, iti ağıllı, həm də sərrast natiqlik qabiliyyətinə malik publisistlərlə əhatə olunmuş, rus dilində çətinliklə danışan Koba içinin bütün hirs və hikkəsini çox primitiv qanqster oyununa – silahdaşlarını, kin saxladığı şəxsləri onların öz əlləri ilə, bir-birinin əli ilə aradan götürməyə sərf etdi. Yalan və alçaqlıq, xəyanət və satqınlıq, arxadan vurma (qoy lap Smolnı dəhlizinin gizlin bir yerində olsun), qorxu və yaltaqlıq, kimisə təhdidetmə, kimininsə qılığına girmək. Bu gün aşkar edilən çoxsaylı sənədlər, ən müxtəlif tədqiqat və kitablar - həm SSRİ-də, həm də xaricdə çap edilən materiallar meydana çıxdıqdan sonra – Stalin obrazının əsas cizgiləri az və ya çox dərəcədə aşkarlanır. Eyni zamanda Stalin fenomeni heç kəsin aça bilmədiyi bir bilməcəyə çevrilir. Təsadüfi deyil ki, çoxsaylı şahidlərin yanında baş verən ölümü ilə birlikdə həyatı da çeşidli suallar dumanına bürünmüşdür. Onun fiziki baxımdan ölümü də çox çəkdi, amma öləndən sonra belə hadisələrin gedişinə təsiri bitmədi. Bu adam ölsə də, canı çıxmayan, tarixin, necə deyərlər, ən "uzunölümlü" tiranıdır. Rasputin kimi, Stalin də ölüm yatağında özünün aşkar və qeyri-aşkar qatillərinin gözündə qorxulu idi. Belə bir tragikomik əhvalat xatırlanır ki, Stalinin ölümünün şahidi olan Beriya guya deyib ki, tiran öldü. Bu zaman Stalin gözlərini açaraq hamıya dəhşətli nəzər salır və Beriya onun ayaqlarına düşür. Bu əhvalatdakı fantastika açıq-aşkar görünsə də, əsas olan onun mifoloji konturlarıdır və bu, Stalinin yenilməyən dəhşətli qüvvəsinin simvolik ifadəsinə çevrilir.
Əlbəttə, Stalinin şəxsiyyətinə, onun xarakterinə Freyd təlimi ilə yanaşmaq mümkündür, hətta zəruridir. Psixoanalizin predmeti kimi Stalinin öz valideynlərinə münasibəti, onun atası barədə əzabverici şübhə kompleksini (doğrudanmı, o, Stalinin atası idi?), anasına yadlaşma, ona qarşı sırf ritual münasibəti və 541 s. götürmək olar. Oğlanlarına laqeyd münasibət və nəhayət, ikinci arvadına - Alliluyevaya münasibəti. Stalin heç zaman ona intiharını bağışlamamışdı, bu qadının gülləni ürəyinin başına sıxmasını Stalin məhz onun özünə – İosifə xəyanət kimi qəbul etmişdi. Onun anormal ağlı təlqin edirdi ki, düşmənləri ona bu oyunu qura biliblər, arvadını Stalindən intiqam almaq üçün öz həyatına qəsd etməyə məcbur ediblər. Və artıq həyatdan getmiş Alliluyevanın ölümünün hayıfını hər kəsdən – onu bu addımı atmağa məcbur edən adamlardan almağa başladı, Stalin öz silahdaşlarının arvadlarını (səciyyəvidir ki, məsələn, Orjenikidzeni, Molotovu, Kalinini, Poskerbışevi yox, məhz onların arvadlarını) zindana saldı. Buxarinə, qəribə yaxınlıq və mehribançılıq duyğusu ilə və xüsusi qısqanclıqla (Stalin Buxarini cavan arvadı ilə görəndə demişdi: "Bu məsələdə də sən məni ötüb keçmisən") yanaşdığı bu şəxsə münasibətdə o, necə deyərlər, ürəyinin ən dərin guşələrindən gələn TmərhəmətU hissini əsirgəməmişdi – ərini güllələtmiş, arvadını sürgünə yollamışdı. İş yoldaşlarının arvadlarına qarşı bu nifrət və ümumən, onun qadınlara münasibəti Freyd psixoanalizinin çox dərin və mürəkkəb predmetini təşkil edə bilər. Birinci nikahdan olan oğlu Yakova heç cürə anlaşılmayan qısqanclıq hissi bəsləmiş və faktiki olaraq onu Hitlerin baltasının altına itələmişdi. Və Stalinin oğlunun müharibədə ölməsindən sonra Siyasi Büronun üzvləri və Respublikaların rəhbərləri üçün oğullarının döyüşdə ölməsi bir növ TdəbəU çevrilmişdi. Bu, rəhbərə qarşı özünəməxsus loyallığın könüllü və ya məcburi əlamətlərindən biriydi – arvadını itirib, biz də dul qalmışıq, oğlu müharibədə həlak olub, bu "bəla" bizdən də yan ötüşməyib. Yeri gəlmişkən, "bəla" sözündən dırnaqları atardım – kim olmağından asılı olmayaraq övlad itirən valideynlərin əzab çəkməsinə şübhə etmək günahdır.
Ancaq Stalinin çəkdiyi dərdin səmimiliyinə necə 542 şübhələnməyəsən ki, sevimli arvadının intihar etməsindən sonra, görünür, onun TxətrinəU Alilluyevanın ən yaxın qohumlarını qırıb çatdı, müharibədə ölən oğlu Yakovun arvadını sürgünə göndərdi, bacanağı və gənclik dostu Svanidzeni güllələtdirdi.
Stalinin xarakterindəki patoloji zülmkarlıqla yanaşı, ikiüzlülük də əsas cəhətdirmi? Özünün əsl və ya xəstə təxəyyülü ilə uydurduğu düşmənlərinə - rəqiblərinə qarşı göstərdiyi cəlladlıq və amansızlıq elə onlara - dostlarına və silahdaşlarına, onların ailə üzvlərinə qarşı büruzə verdiyi dəhşətli riyakarlıqla qəribə şəkildə birləşir. O, öz fotosunu M.Tomskiyə bağışlarkən fotosunun arxasında ürək titrədən sözlər yazır - "dostum Mişa Tomskiyə", bu sözləri onu intihara məcbur elədiyi zaman və "dostu Mişanın" bütün ailə üzvlərinin öldürməsi ərəfəsində yazır. Eyni üslubla vaxtilə gənc Kobanı, sözün əsl mənasında, ölümün cəngindən alan Məmməd Əmin Rəsulzadənin qoca anasını, arvadını sürgünə yollayır, cavan oğlunu güllələtdirir. Mənə deyirlər ki, Stalinin Rəsulzadənin ailə üzvlərinin başına gətirilənlərdən xəbəri olmaya da bilərdi, yaxşı, Tomskinin, Orjenikidzenin, Svanidzenin, Yenunidzenin, ona şəxsən yaxın olan bir çox şəxslərin ailə üzvlərinin başına gətirilənlərdən ki, xəbərdar idi. *** Təkrar edirəm, barəsində ölüm hökmü kəsilən ailə üzvləri, azyaşlı uşaqları haqqında o, hər şeyi bilirdi. Təsəvvür eləsək ki, doğrudan da, ataların günahı yüzdə-yüz sübut olunmuşdu, bəs onların arvadlarının, azyaşlı uşaqlarının günahı nə idi?
"Oğul ataya cavabdeh deyil" - bunu Stalin bəyan etmişdi və uşaqları kiminsə övladları olduğu üçün güllələtdirirdi. Burada hansı cəhət özünü daha çox büruzə verir – ifrat amansızlıq, yoxsa tayı-bərabəri olmayan ikiüzlülük?
Güman etmək lazım deyil ki, terror maşını öz-özünə 543 işləyirdi, onu hərəkətə gətirən Stalin idi. Poskerbışevin arvadını, onun icazəsi olmadan həbs edə bilərdilərmi? Poskerbışevin arvadı həbs edildikdən sonra Stalin demişdi: "Bu nədi belə, qaş-qabağın yernən gedir, sənə başqa arvad taparıq" – bu sözləri Xruşşovun memuarlarından Stalindən gətirdiyi başqa bir cümlə ilə tutuşdurmaq olar. Stalin çoxdan nifrət bəslədiyi, narazı qaldığı və görəndə əsəbiləşdiyi Krupskaya haqqında, Nikita Sergeyeviçin şəhadətinə görə, bir dəfə belə deyib: "Axı kim deyib ki, Leninin dul arvadıdır? Biz Leninə başqa dul taparıq". Bu cümlə Qoqol qələminə layiq sözlərdir. Amma Qoqolun da ağlına belə bir şey gələ bilərdimi? Və əsl həqiqətdə Leninin ölümündən 6-7 il keçəndən sonra Nadejda Konstantinovnanın əvəzinə Stasovanı, ya da Zemlyaniçkanı onun dul arvadı elan etmək istəyirdilər. Yeri gəlmişkən, Leninin dəhşətli (güllələmək, öldürmək, asmaq), yaxud sırf işlə bağlı sərəncamlarının içində belə bir incə qeyd - sual da vardır: "Mossovetin adından İnessa Armandın qəbrinin üzərinə gül dəstəsi qoymaq olarmı?" Görünür, məşuqəsinin məzarına öz hesabına pul qoymağa xəsislik edib. *** Beləliklə, Stalinin qadınlara və dul arvadlara münasibətinə qayıdaraq demək olar ki, onun ölçüsündən yanaşdıqda, təkcə arvadların yox, həm də dul arvadların dəyiş-düyüş edilməsi çox normal bir hadisədir. Bu, belə demək olarsa, Stalinin insanlara, onların hisslərinə, həyati seçimlərinə və talelərinə sayqısız münasibətinin kvintessensiyası idi. Bu kvintessensiya Stalinin dünyaya antiəxlaqi münasibətinin düsturuna çevrilmişdi: insanlar vintciklərdir, arvad, dul arvad, uşaqlar - vaxtaşırı olaraq dəyişdirilə bilən vintciklərdən başqa bir şey deyildir. *** Stalinin riyakarlığı həm də ondadır ki, ağıllı adam kimi (şübhəsiz ki, o, ağıllı adam idi) hərəkətlərindən xəbəri olmamış deyildi. O, necə inana bilərdi, yaxud özünü inandıra bilərdi ki, Buxarin Lenini öldürmək istəyirmiş, yaxud Qorkini öldürüb.
544 Yaxud Kirovun ölümünü təşkil edib. O, bilirdi ki, əvvəl-axır tarix bu prosesin əsl mahiyyətini üzə çıxaracaq (amma günü bu gün də həmin o Tsəmimi etiraflarınU sirri və səbəbi açılmayıbdır, görünür, Stalin bu mənada, doğrudan da, uzaqgörən imiş). Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, ölümdən sonra şüurlu, yaxud qeyri-şüuri cinayətləri üçün mənəvi bəraət barədə düşünən Stalin nəsillər qarşısında özünü safa çıxarmağa cəhd göstərərək, xüsusən qocalıq illərində özünün imicini – humanist, xeyirxah, qayğıkeş rəhbər, böyük Sovet ailəsinin atası imicini yaratmaqla məşğul idi. Bu gün biz onun cinayətləri haqqında müəyyən məlumatlara malik olduğumuza görə onun uşaqlarla çəkdirdiyi şəkillər bizdə dəhşətli ikrah hissi oyadır. Bu şəkillərin birində Stalin atasını öldürdüyü qızı qucaqlayıb. Totalitar dövlətdə tiran onunla əlbir olan şəxslər üçün modelə çevrilir. Yejov – qanlı Stalin cəlladı öz əli ilə öldürdüyü Tomskinin oğluna məhəbbət izhar edir. Beynəlxalq müsabiqədə qalib gələn skripkaçıya böyük məbləğdə pul mükafatı verilir və Stalin bu zaman zarafatından qalmır – sən əsl varlı adama çevrildin, küçədə görsən məni tanımazsan, heç salam da verməzsən – deyir. Ətrafdakı adamlar gülməkdən az qalır tumanlarını batırsınlar: gör bu adam necə sadə, geniş ürəkli insandır ki, uşaqlarla belə zarafatlar eləyir.
Bax, Stalin mifi də həmin bu portret cizgiləri və əhvalatlardan hörülmüşdür - bu, XX əsrin ən böyük mifidir. Bu dərindən-dərinə yalanla süstlənən mifdə ən qorxulu şey odur ki, o, günü bu gün də yaşarıdır. O, bu qeydlərin əvvəlində mənim xatırlatdığım anlayışa – mənfi yapışıqlığa – Stalin xarizmasının özülünə uyğun gəlir. Çoxları üçün sirri-xudadır ki, insan necə bu dərəcədə amansız, təsəvvür olunmayan dərəcədə qana susayan, insan əzablarından doymayan şəxsə çevrilə bilər. Ancaq tapmaca deyilmi ki, bu gün hamısı olmasa da, Stalinin cinayətlərinin çoxu açılsa belə, milyonlarla insanların qətlə yetirilməsində onun şəxsi günahı sübut olunsa 545 belə, bir çox insanlar üçün Stalin şəxsiyyət kimi öz parlaqlığını saxlamışdır, əvvəllər olduğu kimi, yenə də onların kumiridir. Məsələ təkcə qoca təqaüdçülərin öz gənclik illərinə bəslədiyi nostaljidə deyildir. Məsələ demokratiya qarşısında özünü itirən insanların dəmir ələ ehtiyac duymalarında da deyildir. Məsələ heç də qul psixologiyasında, azad mənəvi seçim etməkdən, müstəqillikdən qorxan, yuxarıdan necə yaşamaq, duymaq, sevmək və nifrət etmək, nədən danışmaq və susmaq barədə göstərişlər gözləyən insanların psixologiyasında da deyildir. Məsələ ondadır ki, Stalinin törətdiyi cinayətlərin açılması onun şəxsi mənfi yapışıqlığını zərrə qədər də azaltmamışdır. *** Bu mənfi yapışıqlıq hələ də işindədir, onun şəxsiyyəti, sifəti, sarımtıl bığları və sarımtıl kinli gözləri haqqında nə qədər yazılsa da, bir çoxları üçün o, yenə də xeyirxah, kövrək ürəkli qoca, mavzoleyin tribunasında sarışın qız uşağını qucaqlayaraq, ona heyran kəsilən və onun heyran kəsildiyi xalqı salamlayan bir insandır.
Bəli, Stalin, heç şübhəsiz ki, tarixdə ən uzunölümlü tirandır. 1953-cü ilin mart ayının əvvəlində onun xəstəliyi haqqında rəsmi xəbər yayılanda, hamı güman edirdi ki, günləri sanılıdır. Və bu qədər həyəcanlı gözləmələrdən sonra martın 5-də elan edildi ki, o, ölmüşdür. Ancaq ölümündən sonra da canlıların bədəninə vicvicə salan qorxu gücünə Stalin uzun müddət canlı olaraq qaldı. Onun canlı surətini əbədi hifz etmək üçün bədənini balzamlayıb Leninlə yanaşı uzatdılar. Xruşşovun Stalini ifşasından sonra onu mavzoleydən kürüyüb atdılarsa da, o, təkcə XX deyil, XXII qurultaya qədər də yaşadı. O, bundan sonrakı bir çox qurultaylarda da sağ idi. O, Xruşşovu devirərək hakimiyyətə Brejnevi gətirdi və Brejnev onun soyadını dilinə gətirəndə, yüksək partiya - dövlət xadimləri ilə ağzına qədər dolmuş Qurultaylar Sarayı alqışlardan lərzəyə gəldi. O, bugünkü döyüşlərdə də sağdır və S.Alliluyeva doğru demişdi 546 ki, TQorbaçov hədər yerə atamın kölgəsini qılınclayır, Qorbaçov onun öhdəsindən gələ bilməzU. Əksinə! Bunu isə mən özümdən əlavə edirəm.
Stalin haqqında uzun illərin düşüncələrinin məhsulu olan bu qeydlərmi bir gecənin içində - 23 oktyabr 1988-ci ildə kağıza köçürdüm. Zaman mənim bu sonuncu gümanımı doğrultdu. Ölməyən Stalin Qorbaçovu da devirdi. Gələcəkdə daha nələr baş verəcəkdir? Bəlkə onu "uzunölümlü" tiran yox, Tölməyən tiranU adlandıraq?
*** Tarixin gedişatında obyektiv və subyektiv faktorlar, şəxsiyyətin rolu və real şərait haqqında danışmalı olsaq, ən parlaq nümunə kimi Xruşşov götürülməlidir. Stalin dövründə bir müstəqil şəxsiyyət kimi o, bir elə dəyərə malik deyildi, mövcud şəraitdə funksional olaraq fəaliyyət göstərən adamlardan biri idi. Belə çıxır ki, şərait şəxsiyyətdən güclüdür. Ancaq Stalindən sonrakı dövrdə də o, əvvəlki iş yoldaşlarının öhdəsindən gələ bilmədiyi bir işi gördü – destalinizasiyanın əsasını qoydu. Görünür, hər halda şəxsiyyətdən də nəsə asılıdır. Müəyyən qeyd-istisnalarla bərabər, bunu Qorbaçov haqqında da demək olar. Məlumdur ki, "yenidənqurma" ideyaları onun beynində hələ "yenidənqurmayaqədərki" dövrdə yetişmişdi. Yadıma gəlir ki, "Drujba narodov" jurnalının əməkdaşı, Moskvanın siyasi məkanında kifayət qədər məlumata malik olan şəxs, hələ Andropovun dövründə (yaxud Çernenkonun dövründə, indi dəqiq xatırlamıram), hər halda Brejnev dövrü qurtardıqdan sonra mənə demişdi ki, Moskva ziyalılarının bütün ümidi Qorbaçovadır, o, hakimiyyətə gəlsə, çox şey
547 dəyişəcək. *** 1985-ci ilin mart ayında Qorbaçov hakimiyyətə gəldiyi zaman Moskvada mən tbilisili erməni, rusdilli yazıçı, vaxtilə ssenari kurslarında bir yerdə oxuduğumuz Armen Zurabovla rastlaşdım, erməni yazıçılarının bir çoxundan fərqli olaraq, mənə elə gəlir ki, o, şovinizmdən uzaq bir adamdır, sonrakı illərdə də antiazərbaycan kompaniyalarının heç birinə qoşulmadı. Bəli, həmin zaman, Qorbaçovun hakimiyyətə gəldiyi ilk ayda hələ Tbilisi ilə əməllicə vidalaşmayan Armen vaxtının çoxunu Moskvada keçirirdi, Moskvada tanınmış evlərə gedib-gəlirdi, bir sözlə, paytaxtın siyasi iqlimi ilə kifayət qədər tanış idi. Mərkəzi Ədəbiyyat Evində nahar süfrəsi arxasında yenidənqurma və aşkarlıq haqqında fikirlərimizi bölüşürdük. Mən dedim ki, 56-cı ildən, XX qurultaydan sonra olduğu kimi siyasətdə bir çox dəyişikliklər gözlənilir. Armen: – Yox, – dedi, – çox böyük kardinal dəyişikliklər baş verəcəkdir. Bu dəyişikliklər 1917-ci il oktyabr inqilabı hadisələrinə bərabər olacaqdır. Hər şey kökündən dəyişəcək. Çox sonralar anladım ki, Armen yalnız proqnoz vermirmiş, sadəcə qabaqdan gələn illərdə hansı hadisələrin baş verə biləcəyi barədə dəqiq məlumata malik imiş. Dolayısı ilə bu məni bir daha inandırdı ki, ermənilər, hətta fəal ictimai axından bir az kənarda qalan ermənilər belə siyasi proseslər barədə mükəmməl məlumata malikdirlər. *** Yenə də şəxsiyyətin tarixdəki roluna qayıdaq. Şəxsi motivlərin gücünə revanş arzusuna düşərək, inqitam arzusu ilə yanan Yeltsini xatırlamaq lazımdır. Bəlkə də bütün bunların gücünə o, böyük tarixi kataklizmlərin içində önəmli bir fiqura çevrildi. Ümumiyyətlə, Sovet imperiyasının çökməsində təbii ki, obyektiv tarixi səbəblərlə yanaşı, bir çox konkret şəxsiyyətlər də əhəmiyyətli rol oynadılar. Xaricdə olanlardan Roma papasını, Bzejinskini, Reyqanı və Tetçeri misal çəkmək
548 olar. Bzejinski və Voytilaya gəlincə, onlar üçün stimul rolunu damarlarından axan polyak qanı, etnik vətənləri olan Polşanı Sovet hegemonluğunun buxovlarından qurtarmaq arzusu oynadı. Reyqan və Tetçer öz aqressiv hərəkətləri ilə həmişə gözlənilməz olan (Berlin divarı və Berlin blokadası, Macarıstan, Çexoslavakiya, Əfqanıstan, Kuba böhranı, ölkədaxili repressiyalar, Saxarovun sürgün edilməsi, Soljenitsinin ölkədən qovulması və s. və i.a.) əbədi təhlükə mənbəyini, Şər imperiyasını məhv etmək istəyirdilər. Ölkənin daxilində digər disidentlərlə yanaşı, mənim fikrimcə, dörd şəxs – Soljenitscn, Saxarov, Qorbaçov və Yeltsin həlledici rol oynadı. Və yenə də, obyektiv tarixi faktorlarla yanaşı, şəxsi motivlər də əhəmiyyətli sambala və gücə malik idi. Əgər Soljenitsin öz vaxtında təqdim edildiyi Lenin mükafatını alsaydı, görəsən, Sovet ədəbi isteblişmentinə qatılmazdımı? Hökumətin səfeh siyasəti, burnundan uzağı görməyən məmurların təhdidləri Saxarovu da radikallaşdırdı. *** Yeltsin və Qorbaçovun qarşılıqlı münasibətlərinə gəlincə, mənə belə gəlir ki, Yeltsin vaxtında Siyasi Büronun üzvü seçilsə idi, Sovet tarixi tamam başqa yolla addımlayardı. *** Ola bilsin ki, mən problemi bir balaca sadələşdirirəm; Sovet imperiyası gec-tez çökəcəkdi. Ancaq bu subyektiv faktorlar olmasaydı, mənim fikrimcə, imperiya belə tez yox, daha gec çökəcəkdi. Yeri gəlmişkən, kommunist rejimində SSRİ-ni imperiya adlandırmaq Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi, antisovet hərəkəti olardı. Ancaq sistem və ölkə özülündən laxlayan kimi, ilkin olaraq rusların özü (təbii ki, rus yazıçıları) minillik tarixə malik imperiyanın, rus, məhz rus dövlətinin məhvi barədə haray qaldırmağa başladılar. Eynihüquqlu xalqların birliyindən ibarət Sovet dövlətinin məhvindən yox, yalnız dominant xalqın məhvindən danışdılar. Beləliklə, hər şey öz yerini aldı. Məlum
549 oldu ki, ölkənin beynəlmiləl xarakteri haqqında bütün söhbətlər onun imperiya mahiyyətini pərdələməkdən ötrü ortaya atılan sözdən başqa bir şey deyilmiş. *** Yenə öz mövzumuza qayıdaq. Beləliklə, Qorbaçov Yeltsini Siyasi Büroya buraxmır, küsmüş Yeltsin özünün parlaq və iddialı xarakterinin gücünə inqitam almağa hazırlaşır. Bundan sonra, hökumət orqanları ona qarşı bütün yaramaz vasitələrdən – alçaltmadan tutmuş təhqirlərə qədər hər şeydən istifadə edirlər, bütün bunlar onun intiqam hissini, özünütəsdiq iradəsini daha da gücləndirir və o, Qorbaçovun bütün qüsurlarından, xüsusən onun təbliğat maşınının küt işindən yararlanaraq hamının rəğbətini qazanır, cəmiyyətin ən geniş təbəqələri arasında yüksək reytinqə malik olur. O, kütlənin gözündə ən yaxşı hökmdar obrazına çevrilir və bu dalğanın axarı ilə hələlik Rusiyada ən yüksək vəzifəni əldə edir. Elə bunun özü də kifayət qədər böyük nailiyyətdir, yerdə qalanlar, necə deyərlər, texniki məsələdir, ağıllı siyasi manevrlərdən asılıdır. Artıq laxlamış Qorbaçovu darmadağın etmək üçün (xüsusən, avqust ayında baş verən yalançı putçdan sonra) hər şeydən əvvəl çürümüş strukturu dağıtmaq, Qorbaçovun hələ ki formal şəkildə başçılıq etdiyi ölkədən yaxa qurtarmaq, yəni SSRİ adlanan məmləkəti dünya xəritəsindən silib-süpürmək lazım idi. SSRİ yoxdursa, demək, onun prezidenti də yoxdur. Ekzekusiya aktı Belovej meşəsində baş verdi. Əsrin bu hadisəsində subyektiv və obyektiv faktorların hansı nisbətə malik olmasını, şəxsi və ictimai amillərin hansı nisbətdə rol oynamasını müəyyənləşdirmək tarixə məxsusdur. Beləliklə, bütün bunlar XX əsrin ən böyük imperiyalarından birinin darmadağın olması ilə nəticələndi.
Bizim ölkəmizdə azadlıq probleminin açılmayan düyününün mahiyyəti hər şeydən əvvəl onda ifadə olunur ki, rus xalqı azad olmasa, say etibarilə azlıq təşkil edən digər xalqlar da azad 550 olmayacaqlar. Ancaq rus xalqı yalnız o zaman azad olacaq ki, digər xalqlar azad olsun. Yadıma gəlir, Portəgizin o zamankı prezidenti Suareş Bakıda "Gülüstan" sarayındakı qəbulda öz tostunda nə qədər sadə və elementar olsa da, çox dərin bir fikir söyləmişdi – Portəgiz totalitar rejimdən Salazarın çökdüyü zaman yox, öz müstəmləkələrindən imtina edəndə qurtuldu. İndi Marksı daha çox tarixi proqnozların qeyri-dəqiqliyi üstündə söymək moddadır, ancaq onun bir fikri tarixin bütün gedişi boyu özünü doğrultmuşdur – digər xalqları əsarət altında saxlayan xalq özü azad deyil. Mən dərhal etiraz eşidirəm - rus xalqını sistemlə qarışıq salmayın, rejimi rus xalqı ilə eyniləşdirməyin, bu rejim ona da, digər xalqlara da beləcə sırıdılıb. Mən nə dəyişik salıram, nə də eyniləşdirirəm. Doğrudur ki, rus xalqı daha acınacaqlı gündədir, ancaq o, digər xalqlardan fərqli olaraq çoxsaylıdır, buna müvafiq olaraq, demək, həm də güclüdür, o qədər güclüdür ki, indiyə kimi onu digərləri ilə bərabər sıxıb saxlayan zəncirləri ilkin olaraq qıra bilər. Mən hələ onu demirəm ki, hakimiyyətin mərkəz anlayışını ifadə edən, yəni rus dövlətinin ənənəvi paytaxtı olan Moskvada digər xalqların nümayəndələrinin iştirak payı ilə müqayisə olunmayan dərəcədə böyük xüsusi çəkiyə ruslar malikdir.
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|