Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Ürəyin vətən sarıdan nigarançılıqla döyünür, amma heç kəs bu döyüntünü eşitmir. Amma bax, mən vətənpərvərliyimi təbil sədaları altında bəyan edirəm, hamı eşidir, hamı əl çalır. *** Sınaqsız zamanların alçaqları və qorxaqları ağır zamanların namuslu adamlarından daha qoçaq görünür. Axı zaman onları sınağa çəkməyib. *** Dövr kitablarda qalacaq. Dövr necəydisə, o cür də, özünü 678 necə görmək istəyirdisə, o cür də. Kitabı – hər hansı kitabı – sevin, o, vaxtın şahididir.
Aygün ad var. Gərək BUGÜN adlı da insan olsun. Dünəni və Sabahı olmayan insan.
Xalq çörəklə tam təmin olunmayınca "İnsan tək çörəklə doymur" ifadəsi yaxşı səslənmir. Əvvəl-əvvəl insanların qarnını doydur, sonra yüksək mətləblərdən dəm vur. Amma aclığın özü də təsirli sənət əsərləri yarada bilər - Amerika yazıçısı Perl Bakın Çində aclıq haqqında "Torpaq" romanı (romanın qəhrəmanları sözün hərfi mənasında aclıqdan torpaq yeməyə məcburdurlar). Bir də üç yazıçının – norveçli Knut Qamsunun, Hindistanlı Bxabani Bxattaçariyanın və tatar Qalimcan İbrahimovun eyni "Aclıq" adlı üç romanı. *** Ağrılı düşüncələrim Rusiya haqqındadır. Mən müstəqil, suveren, dünya cameəsi tərəfindən tanınmış, BMT-nin və onlarla başqa beynəlxalq təşkilatın üzvü olan Azərbaycanın vətəndaşıyam. Rusiyayla bu dəfə bəlkə də həmişəlik boşanmışıq (18-ci ilin boşanması müvəqqəti oldu). Hər halda altı ildir ki, ayrı yaşayırıq. Bəs nədən Rusiyanın ağrıları məni bu qədər incidir? Doğrudanmı, bu böyük ölkə, bu böyük xalq əsrdən-əsrə yalnız üç düstura uyğun yaşamalıdır. Birincisi, "Gücün var, ağıl cərək deyil". İkincisi, "Ağılla Rusiyanı anlamaq olmaz". Üçüncüsü, "Ağıldan bəla". Doğrudanmı, ağıl Rusiyadan artıq bir şey kimi qovulub, doğrudanmı, bu ölkənin bəlası – ağıldır. Yəni Rusiyada ağıllı adam qalmayıb? Əlbəttə, qalıb. Rusiyada ağıllı insanlar hər hansı ölkədəkindən az deyil ki, bəlkə çoxdur. Amma hamısı ağıllarının əziyyətini çəkir. Onlara qarşı duran isə nəhəng, sürüşkən bir kütlədir – ona ağıl gərək deyil, sayına, çoxluğuna arxalanan gücü var, bəsidir. "Kərəm əhlini" qovmağa, əzməyə, ömrünü çürütməyə yetər bu güc.
679
Hər xalq özü haqqında düşünür ki, o, seçilmişdir, xüsusidir, başqalarına bənzəmir, hamıdan üstündür və dünyada başqalarından fərqli məqsədi var. Bu kiçik xalqın iddiası olanda onun öz işidir, qoy özü özüyçün lovğalansın, qürrələnsin, desin ki, mənim millətim ən cəsur millətdir, qadınlarımız dünyada ən gözəl qadınlardır, ədəbiyyatımız ən zəngin ədəbiyyatdır, bunun kimə nə zərəri var? Amma bu meyl böyük xalqlara hakim kəsiləndə – artıq bütün dünyanın taleyi təhlükə qarşısında qalır.
Rus xalqı əbədi bir suala cavab verməlidir: Hansı qonşularının olmasını istəyir – ona hörmət edən qonşuları, ya ondan qorxan qonşuları? Əgər balaca xalqlar arxayın olsalar ki, Rusiyanın yüksəlməsi, dirçəlməsi, güclənməsi onlara təhlükə törətmir, onları əzməyəcəklər, alçaltmayacaqlar, istismar etməyəçəklər, onlarçün nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu Moskva yox, özləri həll edəcəklər, əlbəttə, o zaman Rusiyanın əzəmətli və qüdrətli olmasını niyə istəməsinlər? Amma axı indiyəcən bir təhlükə mövcuddur. Bu təhlükənin əlaməti yalnız Limonov səviyyəsində deyil, hətta Berdyayev və Soljenitsin səviyyəsində rus düşüncəsinə hakimdir – yazıçılar, mütəfəkkirlər, siyasətçilər bunu müxtəlif şəkillərdə durmadan ifadə edirlər: "Vaxtilə Rus, sonra Sovet imperiyasına daxil olan bütün xalqlar, indi müstəqil dövlətlər olan ölkələr yenidən bizim himayəmiz altında olmalıdır". Bu məqsədlə hər xalqın öz taleyi olması fikriylə razılaşmırlar və süni bir anologiyaya əl atırlar: müstəqilliyini qazanmış keçmiş sovet respublikaları ABŞ ştatlarına uyğundur və Amerikada millət anlayışı olmadığı kimi Rusiyada da olmamalıdır (başqa sözlə, hamı özünü rus saymalıdır). Amma axı Amerika ştatlarından heç birinin açıq etnik sifəti yoxdur, hətta zəncilərin, hinduların, latınamerikalılarının çoxluq təşkil etdiyi ştatları belə onların
680 milli əraziləri saymaq olmaz. Amerika qazanında hamı çoxdan qaynayıb qarışıb. ABŞ unikal milli struktura malik ölkədir və amerikan xalqına universal kosmopolitizm xasdır ki, çeşidli etnik elementləri öz içinə alıb əridir. Bu cəhət rus mentalitetinə tamamilə yad olan bir keyfiyyətdir. Rus mentalitetinə görə Rusiyanın dünyada ancaq özünəməxsus yolu var. Ortodoksluq (Pravoslaviya) yeganə həqiqətdir. ABŞ çoxmillətliliyi – keçmiş etnik elementlərin qorunub saxlanmasıyla ümumamerika mentalitetinin qəbul olunması Rusiyanın etno-milli quruluşundan tamamilə fərqlidir. Amerika – mühacirlər ölkəsidir, könüllü şəkildə əzəli torpaqlarını tərk edib Yeni Dünyanı vətən sayanların və onların nəsillərinin ölkəsidir. Bu yeni dünya müxtəlif xasiyyətli, müxtəlif məqsədli, müxtəlif niyyətli insanları nəylə cəlb edir, nəylə özünə bağlayırdı? Azadlıq arzusuyla, xilas olmaq imkanıyla, özünütəsdiq, təşəbbüskarlıq keyfiyyətləriylə. Bu cəhətdən Rusiya – "xalqlar zindanı" – tarix boyu heç vaxt, heç kəsi cəlb etməyib. O ki qaldı guya hansı xalqınsa Rusiya tərkibinə könüllü qatılmasına, ağ Padşahdan himayədarlıq istəməsinə, bu da ayrı-ayrı irili- xırdalı feodalların öz hakimiyyətlərini saxlamaq ehtiyacından doğan xahişlər idi. Başqa, daha amansız qüvvələrin şikarı olmamaq üçün bu yola əl atırdılar. Balaca xanlıqlar özləri kimi kiçik qonşu xanlıqlarla çəkişərkən Rus çarının qoltuğuna sığınmağı daha üstün tuturdular. Bu tarixi süjetləri bütöv xalqların istəyi kimi qələmə vermək SSRİ-nin saxlanması haqqında yalançı referendumun nəticələrinə inanmaq kimi bir şeydir. SSRİ-nin saxlanması üçün keçirilən bu referendum Stalin-Brejnev sosialist demokratiyasının – "dünyada ən kamil demokratiyanın" ən qabarıq cəhətlərini nümayiş etdirdi. Yaxşı, əgər Rus xalqının öz müstəqil dövləti olmalıdırsa, nəyə görə estonların, ya çeçenlərin də eyni arzuları ruslar tərəfindən nankorluq kimi qəbul edilir? Əgər balaca xalqları böyük İmperiyanın kiçik övladları, ya rusların kiçik qardaşları kimi saysaq belə, gün gəlir bu balaca qardaşlar və böyümüş
681 övladlar ayrı yaşamaq haqqında düşünürlər. Bunu niyə faciə kimi qəbul etmək lazımdır? İmperiya iddialarını nə vaxta qədər guya ki, təhlükəsizliklə bağlamaq olar? Kimdir sizin təhlükəsizliyinizə qəsd edən? Volski "Moskovski Novosti" qəzetində (4. X. 92) yazır: "Biz (yəni Rusiya) Zaqafqaziyadan gedə bilmərik, çünki o Şimali Qafqaza yaxındır, Stavropolun lap böyründədir". Bu məntiqlə demək olar ki, Rusiyanın cənub sərhədlərinin təhlukəsizliyi naminə yaxındakı ölkələri – Türkiyəni, İranı da tutmaq lazımdır. Məhz elə bu fikri – son niyyətlərini gizlətmədən – açıq-aşkar şəkildə Jirinovski bəyan edir. *** Hər hansı hakimiyyət açıq, ya gizli şəkildə Sənətkara nifrət bəsləyir. Çünki ən küt hökmdarlar belə anlayırlar -onların hakimiyyəti yalnız müəyyən vaxt kəsiyinə aiddir. Həqiqi sənətkarlar isə əsrlər boyu şüurlara hakim kəsilir. Hakimiyyətlərinin qısa müddətli olmasının heyfini hökmdarlar sənətkarlardan çıxır. Sənətkarın tarix müstəvisində müstəqilliyi onlara xatırladır ki, özləri vaxtdan asılıdırlar və zaman baxımından da fanidirlər.
Günəş qüruba ğoğru dığırlandıqca, göy boyu aşağı endikcə buludlar daha qəmli görünür və belə yanlış təsəvvür yaranır ki, buludlar günəşdən ucadır, günəş onları göydə atıb yerin altına gedir. İbtidai insanları anlamaq olar – onlar şüurlarının deduktiv qabiliyyətinə, həndəsi ya astronomik hesablamalara deyil, gözləriylə gördüklərinə inanırdılar. İbtidai insanın dərk edə bilmədiyi əsl dünya – mücərrəd hesablamalarda, şüurun gəldiyi mücərrəd nəticələrdədir. Sivil insanın ziddiyyətləri də bundan doğur – gözüylə gördükləri və gözlə görünməyən, mücərrəd, amma həqiqət olan bildikləri. Nədir belə fəlsəfi mətləblərə girişdim? Bəlkə bu elə Yunanstanın havasıdır, adamı dənizin dayaz yerində "dərin" düşüncələrə qərq edir. Əslində mən dayazda yox, dənizin dərinlikləri üzərində üzən 682 gəmidəyəm. Ətraf Yunan sahilləri, yunan adaları. Doğrudan da, qədim Elladanın – çağdaş Yunanstanın ab-havası adamı sanki fəlsəfi düşüncələrə və mücərrəd fikirlərə sövq edir. Necə ki, Parisin ab-havası insanı bədii yaradıcılığa, məhəbbətə kökləyir. Bəlkə də bu ənənədən gəlir. Haçansa oxuduğun kitabların, gördüyün filmlərin və rəsm əsərlərinin təsirindən yaddaşında ilişib qalanlar sənin bu ovqatını yaradır. Günəşin dairəsi qeyb oldu – indi günəş, daha doğrusu, onun işığı göyə qayğanaq kimi yayılıb. Tava – günəş özü artıq görünmür, amma yumurtanın ağı-sarısı buludların arasına dağılıb. Gəminin göyərtəsində oturub bu ölkə haqqında düşünürəm, bu torpağın bəşəriyyətə bəxş etdiyi demokratiyanın mahiyyəti haqqında düşünürəm. İnsanların bu yerlərdə, bu açıq səma altında 2500-2700 il qabaq düşündükləri metofizik problemləri yada salıram. Nə deyirsiz deyin, çox şeyi məhz iqlim həll edir. Bu ölkə, demək olar ki, heç vaxt qış görməyən bir diyardır, günəş və dəniz ölkəsidir, yarıçılpaq Allahların və yarılüt insanların – siyasətçilərin, filosofların, natiqlərin, heykəltaraşların, söz ustalarının vətənidir. O insanların ki, özləri kimi yarıçılpaq Allahları uydurub bütün problemlərini onların çiyninə yükləyiblər. Amma üç min il bundan qabaq da varlığın ən əsas suallarına cavab yox idi – həyatın mənası nədir? Kainatn əvvəli-axırı varmıdır? Vaxt haçandan başlanır və haçan, necə bitəcək? Kainatın böyüklüyü haqqında çoxlu bənzətmələr tapmaq olar. Əgər bizim planet kəhkəşanda bir qum dənəsi boydadırsa, kəhkəşanın özü kainat dəryasında bir damladır – Sakit okeanın bir damlası kimi. Amma bütün bu çətin təsəvvür olunan mənzərələr belə kəmiyyət ölçüləridir, onları keyfiyyət baxımından dərk edə bilmirik. Yaxşı, kainat nə qədər təsəvvürolunmaz dərəcədə böyük olur-olsun, axır ki, hardasa qurtarırmı? Deməli, hardansa başlanır? Bəs bitdiyi yerin ardında nə var? Əgər bir şey yoxdursa, bu yoxluğun özü nə
683 deməkdir? Eləcə də Vaxt, Zaman anlayışı. Vaxt, Zaman haçan başlanıb, haçan sona yetəcək. Bu sualların cavabsızlığı öz- özlüyündə sonsuzluq deyil, bizim şüurumuzun müəyyən sərhədlərlə məhdudlaşmasıdır. İnsan şüuru sonsuzluğu sonsuzluq kimi qavramaqda acizdir – bu artıq beynimizin xüsusiyyətidir. Məkan sonsuzdur, amma bu sonsuzluğu dərk etmək istəyən insan zəkasının imkanlarının sonu var. Din elə hesab edir ki, belə sualların cavabını bircə Allah özü bilir. Razıyam. Ona da razıyam ki, insan beynindəki bu məhdudiyyəti də o görünməz ulu Varlıq müəyyənləşdirib. İnsan bunu bilməməlidir. Mənim Allaha inanmağımın çoxlu səbəblərindən biri də elə budur. Gəncliyimdən qəbul etdiyim düstura ömrüm boyu sadiq qalmışam: "Allaha inanıram, Dinə hörmət edirəm, Xurafata, Mövhumata nifrət bəsləyirəm". Allah mənimçün həm də Ədalətin son və ən yüksək qoruyucusudur. Amma bu artıq etik anlayışlar aləmindəndir, yəni yalnız insan münasibətlərinin, ictimai əlaqələrin əhatə etdiyi sahəyə aiddir. Bəs metofizik sahədə? Cavabı bilməsək də, sual vermək haqqımız ki var? Hər halda, insan beyninə "nə barədəsə heç düşünmə, sual vermə" yasağını qoymaq olmaz. Dünyanı Allah yaradıb, əstəğfürullah, bəs Allahı kim yaradıb? Dindarlar dərhal Tküfr danışmaU deyəcək. Amma axı bu cavab deyil. Din, Allah əbədidir deyirik. Bəs əbədilik nədir? – yenə, yenə bu sualı verirəm. Özüm cavab verirəm: Əbədilik – vaxtın yoxluğudur. Amma axı biz – düşünən məxluqlar Vaxtın içində yaşayırıq – doğuluruq, böyüyürük, ölürük. Deməli, Vaxt hər halda mövcüddur. Yunanların təfəkküründə Xronosa (Vaxta) qədər Xaos varmış. Bəs Xaosdan əvvəl? Din cavab verir, daha doğrusu, dinin iki cavabı var: birincisi; Allah (ya Allahlar) varmış Xaosdan qabaq. Amma onda ikinci sual açıq qalır – Allahı (ya Allahları) kim yaradıb, onlardan qabaq nə varmış? Din Tbu küfrdürU – deyir. Yəni İlk haqqında düşünməyin özü günahmış. Bu barədə düşünmək belə yasaqdır. Yəni cavab yoxdur, yasaq var. Amma yasaq – cavab deyil.
684 Daha aşağı səviyyəli problemlərə – cəmiyyət problemlərinə enəndə, mənimçün cavabsız suallardan biri də demokratiyanın mahiyyəti məsələsidir. Mən qüsurlu antik demokratiyanı demirəm. Qulları bərabərlik cəmiyyətindən çıxdaş edən demokratiya, təbii ki, tam demokratiya sayıla bilməz. Və qulların cəmiyyətdən kənar edilməsi hansı mənadasa xristianlığı – insanların bərabərliyi haqqında ilk təlimi yaratdı. Amma söhbət bundan getmir. Antik demokratiya yox, demokratiyanın ən kamil formaları da bir sadə suala cavab verə bilmir: əgər demokratiya xalqın istəyidirsə, xalqın hakimiyyətidirsə, daha doğrusu, hakimiyyət olmazdan qabaq xalqın seçimidirsə və xalqın əksəriyyəti də demokratiyanı istəmirsə, seçmirsə, bu müəmmanın cavabı necə olmalıdır? Əksəriyyətin rəyinə xilaf olan əksəriyyətin hakimiyyəti – yəni demokratik üsul-idarə. Onda bunun nəyi demokratik seçim oldu? O biri seçim – xalqın əksəriyyətinin istəyiylə tiranik, müstəbid, diktator rejiminin yaranması da, təbii ki, demokratiyanın təntənəsi sayıla bilməz. (Çoxluğun rəyiylə, seçimiylə, səsiylə bərqərar olsa da). Bu abstrakt, mücərrəd məsələlər deyil, hər birimizin qarşısına hər gün çıxan konkret problemlərdir. O cümlədən bizim – öz rejimini və ideologiyasını müəyyənləşdirmək istəyən məmləkətin vətədanşları qarşısında da durur. Daha bir zarafatyana paradoks. Əgər əcnəbinin: - Sizin ölkənizdə demokratiya varmı? – sualına sən tamamilə sakitcə: – Yoxdur, – deyə cavab verə bilirsənsə, – deməli, hər halda ölkəndə demokratiya var. Olmasaydı, qorxundan TvarU cavabını verməyə məcbur idin.
Bəs niyə mən, özünü ziyalı sayan adam (ziyalı sözü indi söyüş kimi səslənsə də) öz ölkəmdəki avtoritar rejimi qəbul edirəm? Onun bütün naqisliklərini, traybalizmi, şəxsi itaətkarlıq prinsipini, korrupsiyanı və sairəni görə-görə bu rejimə etiraz etmirəm? Belə rejim mənim insanlıq ləyaqətimi 685 alçaldırmı? Şübhəsiz. Onda səbəb nədi? Başını girləmək cəhdi? Bəlkə də. Sakit və stabil həyat tərzinə meşşan aludəçiliyi? Ola bilər. Ya əsas məqsəd – mətnlər yarada bilmək imkanı üçün özünü qoruyub saxlamaq ehtiyacı? Yəqin bu da var, çünki mən həyatda vəzifəmi də, xalqım qarşısında əsas borcumu da mətnlər yaratmaqda görürəm ki, onlar, güman edirəm, məndən sonra da yaşayacaq və kiməsə gərək olacaq. Bəli, bunlar hamısı belədir. Amma bir mühüm, bəlkə də ən mühüm cəhət də var. Biz qısa ömürlü demokratiya təcrübəsindən keçdik. Bu çiy demokratiya idi, kor, aciz, üzmək bilmədən suya atılmış uşaq kimi çabalayan demokratiya idi, başlıcası isə ölkəni idarə edənlərin nə özlərini, nə də idarə etdikləri ölkəni qoruya bilməyən demokratiya idi. Bəla bir də ondadır ki, bu adamlar, liderlər, onları qələmləriylə dəstəkləyənlər, onların ardıcılları məğlubiyyətlərindlən heç bir nəticə çıxarda bilmədilər. (Əslində kim tarixdən, lap elə öz taleyindən ibrət dərsi ala bilir ki?) Bunlara üstün gələnlər həm də ölkəni dağılmaqdan, parçalanmaqdan, müxtəlif istiqamətlərdən gözlənilən işğaldan xilas etdilər. Mənim də bu rejimi qəbul etməyimin əsas səbəbi bax budur. Bəli, bizdə müxalifət olmalıdır, mən istəyirəm ki, müxalifət olsun, hətta indiki qışqırıqçı – karikatur şəklində meydana çıxırsa da. Amma mən istəmirəm ki, bu müxalifət, hər halda indiki şəklində və indiki tərkibdə bir daha hakimiyyətə gəlib hər şeyi yenidən bərbad eləsin. Əgər onlarla xırda partiyalara bölünmüş, çeşidli maraqlara, liderlərə, onların iddialarına xidmət edən qruplar birləşə bilmirsə, hətta ən nüfuzlu və ciddi partiyalar belə buna qabil deyilsə, onda bəs bunlardan hər hansı biri min bir siyasi, iqtisadi, ideoloji ziddiyyətlərin toqquşduğu, xarici maraqların üz-üzə durduğu ölkəni necə birləşdirib bütövləşdirə biləcək? Ona görə də avtoritar rejimin indiki nisbətən yumşaq variantı – onun bütün qüsurlarını unutmadan – mənimçün daha üstündür. Heydər Əliyev ikinci dəfə 686 hakimiyyətə gələndə dedim ki, bu bizim son şansımızdır. Mən indi də fikrimi dəyişməmişəm. Amma o zaman düşün-müşdüm ki, Heydər Əliyev Azərbaycanın birinci şansıdır, onun yetmiş yaşında olması isə ikinci şansı.
Xalqın dünyaduyumunun formalaşması üçün geosiyasi iqlim və meteoroloji şərait çox vacibdir. Cənub dənizlərinin – Xəzərin, Qara dənizin çimərliklərində günəşdən bol-bol faydalanan, isti sulardan ləzzət alan, kəhrəba qumlara səpələnən rusları görəndə bu xalqın əsrlər boyu sürən siyasətini – isti cənub dənizlərinə can atmasını yaxşı başa düşürsən. Bu isti həsrəti daima üşüyən və daima günəşə boylanan şimal xalqının genetik yaddaşındadır.
Çoxmu düşmənim var? Xalqımın düşmənlərinin sayı qədər. Nə bir nəfər çox, nə bir nəfər az.
Gənc nasir özundən əvvəl yazanlar haqqında elə yekə-yekə danışırdı ki, elə lovğalıqla onlara qiymət verirdi ki, mən hətta bir az qorxdum. Daha doğrusu, utandım ki, mən də bir vaxt nə isə yazmışam. Gör bu cavan ədəbiyyata necə yüksək tələblərlə yanaşır ki, bizim bütün yazdıqlarımızı bəyənmir. Sonra qorxa- qorxa onun öz yazılarını oxumağa başladm və … sakit oldum. Demə, bütün sələflərini bəyənməyən ən adi qrafoman imiş. Adicə süjet belə qura bilməyən, bir salamat cümlə yazmağa qadir olmayan cızma-qaraçı. Yazıları yalnız yüz dəfə deyilmişlərin, yazılmışların zəif və savadsız təkrarıdır. Təkəbbüründən başqa heç nəyi yoxmuş. Odur ki, hələ yaşamaq olar. Yazmaq da…
Bəxtlərinə nisbətən sərbəst zamanlarda yaşamaq şansı düşən Vaxt ərköyünləri gərək ağıllarına nə gəldi danışarkən özlərindən əvvəlkiləri çətin zamanlarda yalan danışmaqdansa susmaqda suçlamasınlar, sözlərini dolayı yolla deməkdə, Ezop
687 dilində ifadə etməkdə gunahlandırmasınlar. Eynən o cür, azad ölkələrin vətəndaşlarının repressiv rejimlərdə yaşayanları fəaliyyətsizlikdə, passivlikdə günahlandırmağa haqları yoxdur. Məlum deyil ki, bu ərköyünlər başqa vaxtda və başqa ölkədə yaşasaydılar, özlərini necə aparardılar. *** Bazar dövrüdür, hər şeylə alver edirlər. O cümlədən guya ki, keçən dövrlərdə qoçaq olmalarını, cəsarətli hərəkət etmələrini də bazara çıxarıblar. Hamısı da qəlp mallardır. Olmayanları olan kimi sırımaq cəhdidir.
Qocalıqla gəncliyin bir təfavütü də ondadır ki, gənclikdə dost qazanırsan, qocalıqda itirirsən. Bəzi dostlarımızı əlimizdən ölüm alır, bəzilərini həyat. *** Həyat qoyur ki, yaşayaq? Elmirayla Tofiqin Erika Erikovna adlı bir tanışları vardı, hansısa Baltik respublikasındandı. Onlara ev işlərində kömək edirdi. Bir dəfə kimsə ondan xəbər aldı: Pribaltikadan ölümdən qurtulmaq üçün qaçdınız? Qadın: – Yox, – dedi, – həyatdan qurtulmaq üçün. Şekspirə layiq replikadır.
Polad Bülbüloğlu bəzən zarafatla məni "Millət atası" adlandırır. Mən nə millət atası, nə xalqın başbiləni, ağsaqqalı olmaq istəyirəm. Mən yalnız xalqımın yaddaşı olmağa çalışıram.
Dünya vətənimi eşitmək istəmir, vətənim də məni… *** Orta Asiya rejimləriylə münasibətlər. Bir tərəfdən hər necə olsa soydaşlarımızdır, o biri təpəfdən o ölkələrin totalitar rejimlərinə dəstək verdikdə öz demokratik imicimizi itirmirikmi?
688 2 dekabr 1993 *** Türk jurnalisti İlhan Selcuk "Cümhuriyyət" qəzetində mənə irad tutur ki, bir müsahibəmdə "Qərb bizdən qorxur"-demişəm. Görünür, müsahibəni diqqətlə oxumayıb. Mən "Qərblilər bizdən (yəni İslam Şərqindən) qorxur" deyəndə hərbi gücümüzdən yox, "ağlımızdan" qorxduqlarını nəzərdə tuturdum. Əgər bir müsəlman ölkəsi terrorizmi rəsmi ideologiya kimi qəbul edirsə, başqa bir müsəlman ölkəsi kitabına görə yazıçının qətlinə fitva verirsə, üçüncü müsəlman ölkəsinin naziri deyirsə ki, mənim atom bombam var və onu rəqib ölkənin paytaxtına atacam, Qərb bizdən qorxub çəkinməsin, neyləsin? Təkrar edirəm, gücümüzdən yox, ağılsızlığımızdan qorxurlar, dövlətlərin və xalqların qəbul etdiyi ümumbəşəri anlaq və əxlaq normalarına riayət etməməyimizdən çəkinirlər.
*** Elə kitab var oxuculara mənəvi qida verir, elə kitab var anbarda siçanların qidasıdır.
Kiməsə bir qaşıq artıq tərif payı, kiməsə bir qaşıq az – bütün incikliklər bundan başlanır.
Əsl dostluq günəş, dəniz, ulduzlar kimidir. O mənada ki, illərlə dənizi görməyə bilərsən, amma qayıdıb onu yenə həmin yerində və həmin cür görəcəksən. *** Qəlblə ağıl yaşıd olmur. Ağlımın yüz yaşı var, qəlbim on səkkiz yaşındadır.
689 Ssenari kurslarında təhsil aldığım illərdə İosif Brodskinin məhkəməsinin protokollarını oxudum, onun özüylə isə bir, ya iki il sonra, Repinoda kino seminarı zamanı kurs yoldaşlarım və Brodskinin leninqradlı dostları İlya Averbax və Anatoli Naymanın vasitəsilə tanış oldum. Bu protokolda əks olunmuş ölçüsüz-biçisiz haqsızlıq, ədalətsizlik, insafsızlıq, açıq-aşkar antisemitizm məni elə sarsıtmışdı ki, rastıma çıxan hər yəhudidən üzr istəməyə hazır idim. Bu işə heç bir aidiyyatım və heç bir günahım olmasa da, bütün insanların adından üzr diləmək istəyirdim. Əlbəttə, pis xasiyyətli yəhudilərə də rast gəlmişəm, amma küll olaraq bu xalqın tarix boyu çəkdiyi əzablar qarşısında baş əyirəm. Həm də yəhudilər dərdlərini ağlayıb-sızlamaqla çəkmir, yeri gəldi-gəlmədi taleyindən şikayətlənmir, heç kəsi günahlandırmır, amma bütün sınaq- lardan çıxaraq işləyir, düşünür və qarşılarına qoyduğu məqsədlərə çatır. Bütün bəşəriyyəti yeni kəşflər, yeni ideyalarla zənginləşdirir. Bu xalqın cəsarətinə, ağlına, istedadına və ləyaqətinə hörmət bəsləməklə mən heç də öz millətimi alçaltmıram – başqa xalqın iztirablarına şərik olmaq hər bir xalqın özünün də başını ucaldır.
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|