Soibjon begmatov bastakorlar

Amaliy mashg‘ulot: Buxoro bastakorlik maktabi namoyandalari. 
Ota Jalol Nosirovning ijodiy faoliyati. Hoji Abdulaziz Abdurasulov 
sozanda, xonanda va bastakor. Ijodiy uslubi xususiyatlari. Ashula 
ijodiyotiga maqomlarda qo‘llanilgan ko‘chma avjlarning kiritilishi 
va h.k. Yaratgan asarlaridan namunalar («Gullar bog‘i», «Bebokcha», 
«Bozurgoniy», «Guluzorim», «Samarqand Ushshog‘i», «Baxt 
yallasi», «Gilos», «Ofarin», «Ishqida», «O‘ynab o‘ting shabbodalar», 
«Sallamno», «Bil, o‘sha menman») tinglash va tahlil etish, uning 
musiqa san’ati rivojidagi o‘rni. 
Nazorat savollari
1. Buxoro va Samarqand bastakorlik maktabi haqida nimalarni bilasiz?
2. Ota Jalol Nosirovning maqom san’ati rivojiga qo‘shgan hissasi 
xususida aytib bering.
4. Hoji Abdulaziz Abdurasulov va Ota Jalol Nosirovlarning bastakorlik 
uslubi xususida fikr yuriting. Asarlarini tahlil qiling.
5. «Guluzorim» ashulasini kuylab bering va unda qo‘llanilgan avjlar 
haqida tushuncha bering.
2.2. TOSHKENT-FARG‘ONA BASTAKORLIK MAKTABI
Imomjon Ikromov
 (1891 – 1980) 
Taniqli sozanda va bastakor Imomjon 
Ikromov Toshkentning Beshyog‘och dahasida 
1981-yilning 29-aprelida tavallud topgan. Yoshlik 
chog‘laridan musiqaga mehr qo‘yib tanbur, dutor 
va g‘ijjak cholg‘ularida ijro etishni o‘rganadi. Ilk 
ustozi g‘ijjakchi sozanda Solixon Hoji bo‘lgan. 
U boshlang‘ich ta’limni maktab va madrasada 

---

41
oladi. 1918-yili Turkiston xalq konservatoriyasida o‘qib, 
zamonasining mashhur san’atkorlari Mulla To‘ychi Toshmuhamedov 
va Shorahim Shoumarovlarning ta’limini oladi. 
1923-yili o‘qishni bitirib Yunus Rajabiy, Rizxi Rajabiylar 
bilan birga Samarqand pedagogika bilim yurti qoshidagi musiqa 
maktabida ishlaydi. Muallimlik qilish bilan birga, mashhur sozanda 
va xonanda Hoji Abdulaziz Abdurasulovdan saboq oladi. Ota Jalol 
Nosirov, Halim Ibodov ijro an’analarini o‘zlashtiradi, kompozitor, 
musiqashunos olimlar N.Mironov, V.Uspenskiy, E.Romanovskayalar 
bilan tanishadi.
Imomjon Ikromovning bastakorlik faoliyati aynan Samarqandda 
boshlanadi
1
. U spektakllarni musiqali bezash orqali musiqa ijodiga 
kirib keladi. 1927-yildan boshlab uzoq yillar davomida Toshkentda 
o‘zbek radio qoshidagi o‘zbek xalq cholg‘u ansamblida sozanda va 
musiqali eshittirishlar muharriri lavozimida ishlaydi. Bastakorlik 
sohasida ham vatan, tinchlik, sadoqat mavzularida bir qator kuy 
va qo‘shiqlar yaratadi. 1933-yili yaratgan «So‘lim» ashulasi uning 
bastakor sifatida tanilishiga sabab bo‘ladi. «So‘lim» ashulasi shoir 
G‘iyos Soatiy g‘azaliga yozilgan bo‘lib, mumtoz musiqa an’analariga 
asoslangan va lirik yo‘nalishda yaratilgan asarlardan edi. 
Imomjon Ikromov bastakorlikda tinmay izlanadi. Ozod vatan 
madhi, mehnat va mehnatkashlarni ulug‘lash kabi mavzularda bir 
qator kuy va qo‘shiqlar yaratadi. «Paxtakorlarga», «Davri davronim 
go‘zal, «Vatan mehri» «Aziz Vatan», «Olqish», «Sadoqat» kabi 
asarlar shular jumlasidandir. Bastakor o‘z ijodida mumtoz shoirlardan 
Navoiy, Bobur, Mashrab, Furqat va Muqimiylarning betakror ijodlari 
bilan birga, zamonaviy shoirlarning ijodida tez-tez murojaat etadi. 
Ustozlar an’analaridan ilhomlangan Imomjon Ikromov musiqiy 
merosimizning betakror durdonalarini mukammal o‘zlashtiradi. 
Musiqaga nisbatan ijodiy yondashib bir qator kuylarning ashula 
1
H. Ikromov. Bastakorning murodi. // I. Ikromov. Sarvi gulro‘ kelmadi. 
1-kitob. – T., 1986. 5–12-betlar.

---

42
variantlari ustida ijod qiladi. Natijada «Munojot», «Cho‘li Iroq» 
va «Ajam» kuylarining ashula variantlarini yaratadi. Aslida o‘zbek 
cholg‘u musiqa merosining yetuk asarlari hisoblangan ushbu 
namunalar xalqimizning milliy ma’naviyati, dardi, g‘ururi, shodligi 
va ichki kechinmalarining ohanglaridagi ifodasidir. U xalq ijrochilik 
an’analarini teran idroklagan, cholg‘u musiqasining an’analarini 
yaxshi bilganligi ushbu asarlarni ashula yo‘lida yanada boyitishga 
undaydi. U Alisher Navoiy ijodiga murojaat etib, aynan kuyning 
xususiyatlariga mos g‘azallarni tanlaydi va bu asarlarni ashula 
yo‘liga soladi. Alisher Navoiyning «Sarvi gulro‘ kelmadi» radifli 
g‘azalini «Munojot» kuyiga soladi. 3-misol:
«Kecha kelgumdir debon, ul sarvi gulro‘ kelmadi,
Ko‘zlarimga kecha tong, otguncha uyqu kelmadi».
A. Navoiyning «Diloromimga ayt» g‘azalini xalqimizning 
sevimli kuylaridan biri «Cho‘li Iroq» kuyiga soladi. 

---

43
Ey nasimiy subh, ahvolim diloromimg‘a ayt,
Zulfi sumbul, yuz gul, sarvi gulandonimg‘a ayt.
Qayd etish joizki, bastakor bu holatda «Cho‘li Iroq» kuyining 
asosiy mavzusidan kelib chiqqan va o‘zining bastakorlik iste’dodi 
asosida o‘ziga xos yo‘lni yaratgan. 4-misol:
Bir pari-paykar g‘ami oshufta hol etmish meni,
Elga ahvolim demaktin gungu lol etmish meni
so‘zlari bilan bitilgan «Bir pari» g‘azalini «Ajam» kuyiga solib,
ashula variantlarini yaratadi. Ushbu ashulalar cholg‘u kuylar asosida 
ishlangan bo‘lsa-da, har birining o‘ziga xos yondashuvini anglash 
qiyin emas. Ohang rivojining ashula shakliga moslashgani asarlarga 
yangitdan ko‘rinish, o‘zgacha munosabat va mazmun baxsh etgan. 
Ushbu asarlar o‘zbek cholg‘u ijrochiligining eng sara namunalari 
sifatida nay, tanbur, dutor, g‘ijjak, rubob, chang cholg‘ularida 
betakror ijrolarda talqin etilib kelingan. Imomjon Ikromovning 
qayta ishlagan ashula namunalari ham 40-yillardan boshlab 

---

44
o‘zbek xonandalik san’atini bezab, zamonasining yetuk hofiz va 
xonandalari tomonidan talqin etilgan. Shu bois bo‘lsa kerak, bu 
asarlar xalqimizning ijro amaliyotida shoh asarlar, musiqiy merosida 
betakror namunalar sifatida e’zozlanib kelinadi. 
Bastakor ushbu asarlari bilan, Alisher Navoiy o‘z asarlarida 
qayta-qayta keltirgan bastakorlik san’atining «nag‘mapardozlik» 
jihatlarini bizning tasavvurimizga yorqin misol sifatida namoyon 
etib beradi. Imomjon Ikromov o‘zbek bastakorlik ijodiyotining 
o‘ziga xos 4 yo‘nalishida asarlar yaratib, noyob asarlarni meros 
qilib qoldiradi. Mumtoz musiqalarini qayta ishlab hayot baxsh etish, 
ya’ni nag‘mapardozlik bir yo‘l bo‘lsa, mumtoz yo‘lidagi asarlarni 
yaratish ikkinchisi, kuy va qo‘shiqlar bastalash uchinchisi bo‘lib, 
to‘rtichidan, kompozitorlik amallariga xos asarlarni yaratishga ham 
munosib qo‘l uradi.
Mumtoz asarlar namunalarida uning lirik ashulalari alohida o‘rin 
egallaydi. Navoiy, Bobur, Mashrab, Furqat, Muqimiy kabi mumtoz 
she’riyatimiz namoyandalarining baytlariga bitilgan «Ul qaro ko‘z», 
«Aylay desam», «Topilmas», «Bir kelsangiz», «Qoldimu», «Aylay 
desam», «Qosh-u qarosini ko‘ring», «Kim desun» kabi ashulalar 
ijro amaliyotida o‘z o‘rnini topib, xonandalar tomonidan yuksak 
darajada ijro etilib kelinmoqda. Bastakorning zamonaviy shoirlar 
bilan hamkorligi, davrining ilg‘or san’atkorlari bilan olib borgan 
ijodiy ishlari, davr talabiga mos yangidan yangi qo‘shiqlar yaratishga 
asos bo‘lgan. Uning «O‘zbekiston», «Yali-yali», «Mirzacho‘l 
qahramonlariga», «Onam derman», «E’zoz qiling», «Do‘st bilan», 
«Uzma do‘stlik torini», «Indamadi», «Takasaltang», «Uchradim», 
«Qo‘lda ra’nosi bilan», «Jon bo‘libdi, jonon bo‘libdi», «Gul teraman 
saralab», «Zeboga xos» kabi o‘nlab qo‘shiqlari ijro amaliyotida o‘z 
o‘rnini topib xonandalarning ijro repertuarini boyitdi.
To‘rtinchi yo‘nalish o‘zbek musiqa ijodiyotining yangi bosqichi 
bo‘lib, Yevropa ijodiy an’analariga xos asrlar bilan izohlanadi. XX 
asarning 30-yillaridan boshlab bastakorlik bilan shug‘ullangan har 

---

45
bir ijodkor professional ta’lim olgan va turli janrlarda musiqiy 
asarlar ijod etgan. Imomjon Ikromov ham bu borada bir qator 
asarlar bilan o‘zining ijodiy faoliyatini boyitadi. Xususan, bastakor 
tomonidan yaratilgan «Farhod», «Ohangaron», «O‘zbekiston» 
cholg‘u syuitalarini aynan kompozitorlik uslubida yaratishga 
muvaffaq bo‘ladi. 
Imomjon Ikromov o‘z ijodi bilan o‘zbek bastakorlik san’atini 
o‘tmish an’analariga xos, zamonga mos rivojlanishini ta’minlovchi 
va avlodlarni tarbiyalovchi asarlari yaratib musiqiy merosimizga 
bir qator asarlarni meros qilib qoldirishga muyassar bo‘lgan. 
Uning xizmatlari davlatimiz tomonidan munosib taqdirlandi. 
Yaratgan asarlari xalqimiz tomonidan ardoqlanib, yoshlarimiz ijro 
repertuaridan munosib o‘rin egallab kelmoqda.