Soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

6.1. Mulkdorlar o`rtasida huquqlarning taqsimlanishi
Respublikamizda o`tish davri islohotlari sharoitida resursga nisbatan
mulkchilik huquqini, odatda, alohida huquqlar egalari hisoblangan bir necha
mulkdorlar o`rtasida taqsimlash amaliyoti keng qo`llanildi. Ushbu taqsimlashda
qanday tamoyillar asosida tartibga solish va uning hamma vaqt ham mulkdan
samarali foydalanish uchun zamin yaratishi asosiy o`rin egalladi.
Mamlakatimizda davlat korxonalarini davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish, ayniqsa mulkchilik huquqlarini tafsirlash bo`yicha bosqichma-
bosqich amalga oshirilgan «o`zbek modeli»ga asos solindi. Yirik davlat

---

74
korxonalarini xususiylashtirish Davlat dasturiga muvofiq OAJ doirasida
mulkchilik huquqlarini taqsimlashning turli variantlari nazarda tutildi. Masalan,
mehnat jamoasining a’zolari aksiyalar umumiy summasida ma’lum (10) foiz
miqdorida, lekin har bir xodimga ko`pi bilan eng kam ish haqining belgilangan (20
yoki 25) baravari summasida imtiyozli (ovoz bermaydigan) aksiyalarni olish
huquqiga ega bo`lishdi. Natijada, mulkchilik sub’ektlari va huquqlarining
taqsimlanishi 5.1-jadvaldagi ko`rinishga ega bo`ldi.
Mulkchilik huquqlarining jadvaldagi taqsimlanishi birlamchi taqsimot
bosqichi hisoblanadi. Ushbu bosqichda, ya’ni huquqlarning har biri undan
samarali foydalanishdan manfaatdor bo`lgan mulkdorning qo`lida bo`lgan
vaziyatda mulkning optimal tarkibiga erishish muhim o`rin tutadi. U yoki bu
imkoniyatli mulkdorning mulkchilik huquqlaridan samarali foydalanishdan
manfaatdorlik darajasi haqida mulohaza yuritishda Kouz teoremasi asos bo`lib
xizmat qiladi.
6.1.-jadval
Mulkchilik subektlari bo`yicha huquqlarining taqsimlanishi
Huquqlarga ega bo`lish
Mulkchilik huquqi sub’ektlari
Aksiyador,
korxona xodimi
Aksiyadorlar
yig`ilishi
(mehnat
jamoasi)
Ijro etuvchi
organ, korxona
direksiyasi
Davlat
mulki
qo`mitasi
Egalik qilish huquqi
Q
Foydalanish huquqi
Q
Tasarruf etish huquqi
Q
Topshirish huquqi
Q
Q
Qoldiq qiymatni olish
huquqi
Q
Xavfsizlik huquqi
Q
Q
Meros bo`yicha ashyoning
o`tishi huquqi
Q
Muddatsizlik
Q
Zararli foydalanishni
taqiqlash huquqi
Q
O`ndirish ko`rinishidagi
javobgarlik
Q
Q
Qoldiq xususiyati
Q