Soliq akademiyasi


Jarima summasini hisoblash uchun jarima solish to’g’risida qaror chiqarilgan sanadagi eng kam oylik ish haqi miqdori asos qilib olinadi



Yüklə 1,4 Mb.
səhifə6/32
tarix14.01.2020
ölçüsü1,4 Mb.
#30154
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32
O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi o

Jarima summasini hisoblash uchun jarima solish to’g’risida qaror chiqarilgan sanadagi eng kam oylik ish haqi miqdori asos qilib olinadi.

Byudjetdan tashqari va xayriya jamg’armalarining amaldagi tushumlari (a’zolik badallarini ham qo’shgan holda) jarima hisoblashda asos bo’ladigan yalpi tushum hisoblanadi.


Хo’jalik yurituvchi sub’ektlar jarima solish to’g’risidagi qaror ustidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shikoyat qilishlari mumkin.
2. Тashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvi.

«Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunning 11-moddasiga muvofiq: «Тashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi xo’jalik yurituvchi sub’ektning yoki boshqa auditorlik tekshiruvi buyurtmachilarining qaroriga binoan, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda o’tkazilishi mumkin. Тashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining predmeti, muddatlari va boshqa shartlari auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi bilan auditorlik tashkilotlari o’rtasida tuziladigan auditorlik tekshiruvini o’tkazish to’g’risidagi shartnomada belgilab qo’yiladi».

Тashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvi odatda xo’jalik yurituvchi sub’ektning qaroriga ko’ra o’tkaziladi. Тashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi o’tkazishda xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’z oldiga asosan quyidagilarni maqsad qilib qo’yishi mumkin:


  • buxgalteriya hisobini tashkil etishning amaldagi qonunchilikka muvofiqligini aniqlash;

  • butun buxgalteriya hisobi tizimini yoki uning ayrim bo’limlarining ahvolini nazorat va tahlil qilish;

  • buxgalteriya hisobi bo’yicha ish yuritishni tashkil etish;

  • buxgalteriya hisobini tashkil etish, yuritish va hisobot tuzish ishlarining me’yoriy ta’minlanganligini aniqlash;

  • hisobni kompyuterlashtirishda qo’llaniladigan vosita va uslublarni baholash;

  • soliq qonunchiligiga rioya qilinishi va soliqqa tortishga doir hisob-kitoblar ahvolini tekshirish.

Тashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi har xil sabablarga ko’ra o’tkazilishi mumkin. Birinchidan, bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabati bilan xususiylashtirilgan va aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirilgan ko’plab sobiq dav-lat korxonalari maxsus idoraviy davlat nazorat organlari tomonidan tekshirilishi barham topdi. shuningdek, mulkchilik va munosabatlarning yangi turlari hisob obe’ktlariga aylandi. Ikkinchidan, mulk egalari, investorlar va aksiyadorlarning korxona moliya-xo’jalik faoliyatining ahvoli to’g’risidagi xolis axborotlarni talab qilishlari. shuningdek, buxgalter xodimlarining beqarorligi ya’ni o’zgarib (almashlanib) turishi, ular malakasining pastligi va boshqalar. Uchinchidan, iqtisodiyotning erkinlashtirilishi va islohotlarning chu-qurlashtirilishi munosabati bilan me’yoriy hujjatlarning tez-tez o’zgarib turishi va yangilarining qabul qilinishi va h. k. Bunday muammolar bilan to’qnashayotgan korxonalarda malakali auditorlik xizmatlariga ehtiyoj kuchayib, ularning rahbarlari mustaqil auditorlik tashkilotlariga yordam so’rab murojaat qilmoqdalar. Yuqorida ta’kidlanganidek, majburiy auditorlik tekshiruvi to’liq (kompleks) o’tkaziladi. Тashabbus tarzidagi ya’ni ixtiyoriy audit esa to’liq yoki qisman o’tkazilishi mumkin. shuningdek, tashabbus tarzidagi auditda tekshiruvlar chuqurligi ham har xil bo’lishi mumkin. Masalan: hisob ma’lumotlarini dastlabki hujjatlardan boshlab to’la va yoppasiga tekshirish; dastlabki hisob ma’lumotlarini yoki faqat hisob registrlari va hisobotlardagi ma’lumotlarni tanlab tekshirish.
3. Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tashabbusiga ko’ra audit o’tkazish xususiyatlari.

«Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunning 15-moddasiga muvofiq auditorlik tekshiruvi nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga ko’ra auditorlik tashkiloti tomonidan, ular o’rtasida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo’jalik faoliyatini auditorlik tekshiruvidan o’tkazish yuzasidan tuzilgan shartnomaga asosan o’tkaziladi (3).

shuningdek, auditorlik tekshiruvini o’tkazish bo’yicha ishlarga haq to’lash auditorlik tekshiruvini belgilagan organ hisobidan amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasi protsessual qonunchiligiga muvofiq huquqni muhofaza qilish organlari (tergov organlari, sud va arbitraj sudi) xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazishga topshiriq berishlari mumkin. Bunday topshiriq huquqni muhofaza qilish organlarida quyidagi shart-sharoitlar mavjud bo’lganida beriladi:



  • qo’zg’atilgan ( qayta ko’rilayotgan) jinoiy ishlar;

  • fuqarolik ishini qabul qilish (qayta ko’rish);

  • arbitraj sudining idoraviy tasarrufidagi ishlar.

Huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan beriladigan bunday topshiriqlar mazmuni jinoiy ish qo’zg’atish (qayta ko’rish), fuqarolik ishini qabul qilish (qayta ko’rish), arbitraj sudining idoraviy tasarrufidagi ishlar uchun asos bo’lgan holatlarga mos kelishi lozim. Bunday topshiriqlarga muvofiq o’tkaziladigan auditorlik tekshiruvlar muddati auditorlik tashkiloti bilan kelishilgan holda aniqlanib, odatda 1 oydan oshmasligi lozim.

Auditorlik tekshiruvi o’tkazishga topshiriq bergan hu-quqni muhofaza qilish yoki nazorat qiluvchi organlar tekshiruv o’tkazish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishlari, zarur hollarda auditorlar va ular oila a’zolarining shaxsiy xavfsizliklarini ham ta’minlashi lozim. shuningdek, oldin tekshirilgan xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati aynan bir xil asoslarga ko’ra oldingi tekshiruvni o’tkazgan auditorlik tashkiloti tomonidan qayta tekshirishga ruxsat etilmaydi.

Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga ko’ra o’tkazilgan auditorlik tekshiruvlar jarayonida olingan ma’lumotlar faqat mazkur organlar ruxsati bilan va ular ruxsat qilgan hajmda oshkor qilinishi mumkin.

Huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga ko’ra o’tkazilgan tekshiruvlar natijalari bo’yicha tuzilgan au-ditorlik xulosasi O’zbekiston Respublikasi jinoyat-protses-sual kodeksiga muvofiq taynlangan sud-buxgalteriya ekspertizasi xulosasiga tenglashtiriladi.

Sud-buxgalteriya ekspertizasi ayrim o’ziga xos xususiyatlari bilan auditorlik tekshiruvlaridan tubdan farq qiladi. Ko’p hollarda ekspertiza ekspert muassasalarining maxsus xonalarida o’tkaziladi. Zarur hollarda ekspertiza o’tkazish joyi ekspert tomonidan, ekspertizani tayinlagan organ bilan kelishilgan holda aniqlanadi.

Хulosa tuzish uchun zarur bo’lgan dastlabki va yig’ma buxgalteriya hujjatlari, hisob registrlari va hisobot shakllari ekspertiza obektlari bo’lib hisoblanadi. shuningdek, ekspertiza o’tkazish jarayonida taftish dalolatnomasi, ekspert xulosalari, ayblanuvchilar, jabrlanuvchilar va guvohlarning ko’rsatmalari va ishdagi boshqa materiallarda keltirilgan ma’lumotlardan ham foydalanish mumkin.

Sud-buxgalteriya ekspertizasini amalga oshirishda quyidagilarni aniqlashga doir masalalar hal etiladi:


  • tovar-moddiy zahiralar, pul mablag’larining kamomadi yoki oshiqcha chiqishi va moddiy zarar summalari bilan bog’liq ma’lumotlarning haqqoniyligi;

  • tovar-moddiy zahiralarni qabul qilish, saqlash, sotish va pul mablag’larining harakatiga doir muomalalarni rasmiylashtirishning to’g’riligini;

  • moliya-xo’jalik faoliyatiga doir muomalalarni hujjatlarda aks ettirishning buxgalteriya hisobi xalqaro va milliy standartlari hamda boshqa tegishli me’yoriy hujjatlarga muvofiqligi;

  • tergov olib borilayotgan ishga aloqador shaxslar ko’rsatmalarining buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga muvofiqligi;

  • materiallar, tayyor mahsulotlar, tovarlar va pul mablag’larini kirimi, chiqimi hamda hisobdan o’chirilishining hujjatlar bilin asoslanganligi; hisobga olinmay qolgan mahsulotlar hajmi va qiymatini texnologlar, tovarshunoslar va boshqa mutaxassislar xulosalarini hisobga olgan holda aniqlash;

  • fuqarolik sudlov ishlari tartibida hal etiladigan da’volarga doir summalar miqdorining hujjatlar bilan asoslanganligi;

  • tovar-moddiy zahiralar va pul mablag’lari kamomadi yoki oshiqcha chiqishi vujudga kelgan davrda moddiy javobgar hisoblangan shaxslar, hamda ekspertiza jarayonida buxgalteriya hisobi va nazorat talablariga rioya qilinma-ganligi aniqlanganda, buning uchun mas’ul shaxslar;

  • moddiy zarar yetkazilishiga olib kelgan yoki uning o’z vaqtida aniqlanishiga to’sqinlik qilgan, buxgalteriya hisobi va nazorat tizimining kamchiliklari.


4. Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari

Auditorlik tashkilotlari majburiy va tashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvlaridan tashqari, O’zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonuni va N 90-«Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari» nomli auditorlik faoliyati milliy standarti(AFMS)da ko’rsatilgan, istalgan professional xizmatlarni ko’rsatishlari mumkin. Bunday xizmatlarga quyidagilar kiradi:

a) buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish, qayta tiklash va yuritish

b) moliyaviy hisobotni tuzish;

v) milliy moliyaviy hisobotni buxgalteriya hisobi xalqaro standartlariga o’tkazish;

g) xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo’jalik faoliyatini tahlil qilish;

d) buxgalteriya hisobi, soliq solish, rejalashtirish, menedjment va moliya-xo’jalik faoliyatining boshqa masalalari yuzasidan konsalting xizmati;

ye) soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar va deklaratsiyalarni tuzish;

j) auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyatining milliy standartlarida nazarda tutilgan boshqa professional xizmatlarni ham ko’rsatishlari mumkin.

Ushbu keltirilgan professional xizmatlar ro’yxati kengaytirilishi va to’ldirilishi mumkin, ammo hozirgi ko’rinishda ham auditorlik tashkilotlari tomonidan taklif qilinadigan xizmatlarning qanchalik xilma-xil ekanligini ko’rsatmoqda.

Auditorlik tashkiloti yuqori sifatli professional xizmat ko’rsatishga erishishi uchun o’z faoliyatini shunday tashkil etishi kerak-ki, uning ish bajarish yoki xizmat ko’rsatishda qatnashayotgan xodimlari quyidagi talablarga javob berishi lozim:


  • halollik va haqqoniylik;

  • professional kompetentlilik va zarur tajriba hamda malakaga egalik;

  • professional axloq normalariga rioya qilish va belgilangan standartlar (shu jumladan korxonadagi ham) talablarini bajarish;

  • o’z professional majburiyatlarini bajarish chog’ida xodimlarga ma’lum bo’lgan axborotlarni maxfiy (sir) tutish prinsipiga rioya qilish va hokazo.

Mijoz-korxona rahbariyati shartnoma asosida professional xizmatlar ko’rsatayotgan auditorlar faoliyati ustidan joriy nazorat o’rnatishi va ko’rsatiladigan xizmatlar sifatiga ta’sir etuvchi muammolar yuzaga kelganda ularga ma’lum qilishi mumkin.

Тa’kidlash, joizki odatda buyurtmachi auditorlik tashkilotiga murojat qilganida bitta emas, balki bir necha xizmatni olishni hohlaydi. shuning uchun ayrim xizmat turlarini alohida ko’rib chiqamiz.



a) buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish, qayta tiklash va yuritish. Buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish xizmati ko’plab tadbirlarni va avvalo uzoq muddatli hisob siyosatini aniqlash, buxgalterlik hisobining shaklini tanlash, texnik vositalar majmuini tanlash, buxgalterlik xizmatining tuzulmasini shakllantirish, hujjatlar aylanish grafigini va buxgalter xodimlarning xizmat vazifalarini ishlab chiqish va boshqalarni o’z ichiga oladi. Ushbu tadbirlarni o’tkazish natijasida buyurtmachi korxonada buxgalteriya hisobini tashkil etish to’g’risida qaror qabul qilinadi.

Mazkur xizmat turining o’zi bir martalik xususiyatga ega bo’lib, yangidan tashkil etilayotgan korxonalarda alohida auditorlik tashkilotlari tomonidan buxgalteriya (moliyaviy, boshqaruv) hisobini tashkil etish texnologiyasiga talab juda katta. Buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish bo’yicha ko’rsatiladigan professional xizmatning davomi sifatida auditorlik tashkiloti mijoz-korxona buxgalteriyasi uchun bo’lim buxgalterlaridan tortib to bosh buxgalter va moliya ishlari bo’yicha xodimlarni tanlashi va o’qitib berishi ham mumkin.

Buxgalteriya hisobini qayta tiklash xizmati ham ma’lum davr ichida bajariladi va bir martalik xususiyatga ega.

Hisobni qayta tiklash – ancha murakkab ish bo’lib, u auditorlik tashkilotining eng malakali mutaxassislari tomonidan amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida» gi qonunning 7- moddasiga muvofiq o’zining buxgalteriya xizmatiga ega bo’lmagan tashkilotda buxgalteriya hisobi shartnoma asosida ixtisoslashtirilgan buxgalteriya markazi yoki tarkibiga buxgalteriya sub’ekti ham kiradigan xo’jalik birlashmasining hisobga olish bo’limi tomonidan amalga oshiriladi. SHu munosabat bilan auditorlik tashkilotlari bunday ixtisoslashtirilgan tashkilot rolini muvaffaqiyat bilan bajarishlari mumkin.

Auditorlik tashkiloti o’z mijoziga hisob yuritishi uchun hisob siyosatini ishlab beradi, buxgalterlik hisobining ishchi schyotlar rejasini tuzadi, analitik schyotlar va hisob registrlarining tarkibini loyihalashtiradi, hisob yuritish shaklini tavsiya etadi.

Agar mijoz-korxona professional xizmatlar uchun shartnoma tuzilayotgan paytda zarur tashkiliy texnikalar – kompyuterlar, printerlar, aloqa vositalariga ega bo’lmasa, u holda auditorlik tashkiloti xodimlari o’z mijozi uchun qulay texnik vositalarni tanlash bo’yicha tavsiya berishi yoki tanlab, o’rnatib va dastur ta’minotini tuzib berishi, hamda ma’lumotlar bazasini to’ldirishga doir ishlarni bajarishi mumkin.

Auditorlik tashkilotining xodimi (xodimlari) mijoz hohishiga ko’ra bevosita buyurtmachining ish joyida ishlab, u (buyurtmachi) auditorlarni zarur uskunalar bilan ta’minlash, ish joyini tashkil etish va boshqa majburiyatlarni o’z zimmasiga oladi. Agar mijoz-korxona tashkiliy texnikalarni sotib olish uchun yetarli mablag’ga ega bo’lmasa yoki uni sotib olishni maqsadga muvofiq emas deb hisoblasa, hamda auditorlik tashkiloti xodimlari mijozning ish joyida ishlashlari uchun shart-sharoitlar bo’lmasa, u holda buyurtmachi dastlabki hujjatlarni o’z vaqtida taqdim etish bo’yicha majburiyatlarni to’liq zimmasiga oladi. Dastlabki hujjatlarni auditorlik tashkilotiga yetkazib berish, hujjatlarning saqlanishini ta’minlash, kompyuter yordamida hujjatlarga ishlov berish, analitik va sintetik hisob registrlarini yuritish, dastlabki hujjatlar va tuzulgan buxgalteriya hisobi registrlarini mijozga yetkazib berish va boshqalarga doir ishlarni auditorlik tashkiloti o’z zimmasiga oladi.

Hisob yuritish hisobning barcha turlari va uchastkalari (to’liq hisob yuritish) kabi, hisobning alohida uchastkalari va bo’limlari bo’yicha ham (moddiy boyliklar harakatini hisobga olish – agar buyurtmachining ombori uning markaziy ofisidan uzoqda joylashgan bo’lsa; mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar va boshqalar bo’yicha) amalga oshirilishi mumkin.

Ushbu professional xizmat bayonidan ko’rinib turibdiki, buyurtmachi-korxonada, buxgalteriya xizmati yo’q, natijada hisobot tuzish, soliq deklaratsiyalarini to’lg’azish, buxgalteriya hisobotlari va soliq deklaratsiyalarini davlat soliq inspeksiyasi (DSI) va boshqa muassasalarda himoya qilishni topshirish mumkin bo’lgan malakali hodimi ham yo’q. shuning uchun qoidaga ko’ra, mijoz-korxona buxgalterlik (moliyaviy) hisobotni tuzish, buxgalterlik (moliyaviy) hisobotlar va soliq deklaratsiyalarini davlat soliq inspeksiyasi (DSI) da himoya qilish kabi xizmat turlarini ham shartnomaga kiritishi mumkin.

b) moliyaviy hisobotni tuzish. Professional xizmatning ushbu turi asosan ikki xil bo’lishi mumkin. Birinchidan, auditorlik tashkiloti tomonidan buxgalterlik hisobini yuritishga doir bajarilgan ishlar majmuining yakunida hisobot ham tuzib berilishi mumkin. Ikkinchi holatda auditorlik tashkilotining mustaqil ishi sifatida ya’ni buyurtmachi tomonidan taqdim etilgan buxgalterlik registrlarining ma’lumotlari asosida faqatgina hisobotning o’zi tuzib berilishi ham mumkin.

Auditorlik tashkilotlar mijoz-korxonaga buxgalterlik (moliyaviy) hisobotni tuzib berish bilan birga byudjetdan tashqari fondlar va statistika organlariga topshiriladigan hisobotlarni tuzish bo’yicha ham xizmat ko’rsatishi mumkin.

v) Milliy moliyaviy hisobotni buxgalteriya hisobi xalqaro standartlariga o’tkazish.

Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb etish iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish-ning muhim belgilaridan biri hisoblanadi. Bu ishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun milliy korxonalarimiz moliyaviy hisobotlarini xorijiy investorlar «o’qiy oladigan til»ga – moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari (MHХS) ga yoki inves-tor faoliyat ko’rsatayotgan mamlakatdagi umum qabul qilingan hisob prinsiplari (masalan, GAAP tizimi)ga o’tkazish zarur. Buning uchun auditor MHХS yoki investor mamlakatidagi GAAP tizimini, ularning xususiyatlarini va bizning milliy moliyaviy hisobotlarimiz bilan qiyosiy tahlilini chuqur bilishi zarur.

Milliy iqtisodiyotimizga investitsiyalarni jalb qilishdan maqsad faqat o’zaro manfaatlarni qondirish emas, balki investorning investitsiya ob’ekti hisoblangan korxona faoliyatiga ta’sir ko’rsatadigan, o’zaro munosabatlarni o’rnatishdan iborat.

Nazorat o’rnatish yoki jiddiy ta’sir ko’rsatish uchun qilingan investitsiyalar hisobi, faqat birgina maqsadni - qo’shimcha daromad olishni ko’zlab qilingan investitsiyalar hisobidan farq qiladi. Bunday tafovutning negizida investor korxona va investitsiya oluvchi korxona o’rtasidagi o’zaro munosabatlar yotadi.

Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari (MHХS) tizimida har xil moliyaviy qo’yilmalarni investor tomonidan hisobga olish tartibini belgilaydigan bir qancha standartlar mavjud. №25-“Investitsiyalar hisobi” MHХS, №27-“Umumlashtirilgan moliyaviy hisobot va shu’ba kompaniyalarga qilingan investitsiyalar hisobi” MHХS, №28-“Birlashgan kompaniyalarga qilingan investitsiyalar hisobi” MHХS, №31-“Hamkorlikdagi faoliyatda ishtirok etish to’g’risidagi moliyaviy hisobot” MHХS, №32-“Moliyaviy dastaklar: axborotlarni bayon qilish va taqdim etish” MHХS, №39-“Moliyaviy dastaklar: tan olish va baholash” MHХM shular jumlasidandir.

g) Хo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo’jalik faoliyatini tahlil qilish masalalariga so’ngi yillarda talab kuchaymoqda. Bu shu bilan bog’liqki, bir necha yillar bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar, o’zlarining moliyaviy ahvoliga baho berish, iqtisodiy barqarorlikka erishish va mahsulot (ish, xizmat) larning qaysi turi eng ko’p daromad (yoki zarar) keltirishi va shu kabilarni bilishni istaydilar. Ko’pchilik korxonalar (xususan, ko’pchiligi aksiyadorlik jamiyatlariga, qishloq xo’jalik kooperativlari (shirkat xo’jaliklari) ga aylantirilgan sobiq davlat (yoki jamoa korxonalari)) iqtisodiy nochor va bankrotlik holatida. Aksariyat korxonalarning iqtisodiy xizmat xodimlari bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy ahvolni, korxona balansining likvidligi va to’lov layoqatini tahlil qilish, hamda moliya-xo’jalik faoliyatini tahlil qilish bilan bog’liq usullarni bilmaydilar, biznes-rejalar tuzish tajribasiga ega emas.

d) buxgalteriya hisobi, soliqqa tortish, rejalashtirish, menejment va moliya-xo’jalik faoliyatining boshqa masalalari yuzasidan konsalting xizmati. Ushbu masalalarga doir professional xizmatlar: soliqqa tortish bo’yicha tushuntirishlar (yozma va og’zaki shaklda) tayyorlash, soliq qonunchiligini buzganlik uchun jarima hisob-kitobi hamda jarima undirishning to’g’riligini (yoki noto’g’riligini) asoslash, dastlabki hisobni tashkil etish, mijozning boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar bilan tuziladigan xo’jalik shartnomalari (bitimlari)ni takomillashtirish kabi ishlarni o’z ichiga oladi.

Hozirgi bozor kon’yunkturasidan foydalanib tezroq boylik orttirishni o’ylamasdan, korxonani uzoq yillar davomida jiddiy va barqaror rivojlantirishni maqsad qilib qo’ygan tadbirkorlar yangidan tuzayotgan shartnomalari va bitimlarini oldindan ekspertiza qildirishdan manfaatdordirlar.

Amalda majburiy auditorlik tekshiruvi, ko’pincha, yillik buxgalterlik (moliyaviy) hisobotlar tuzilib, tasdiqlanib va hatto tegishli organlarga topshirilganidan so’ng o’tkaziladi. Qoidaga ko’ra ularga, hamda tekshiruv o’tkazilayotgan davrga tegishli hisob registrlariga ham tuzatish kiritish mumkin emas.

shuning uchun hozirgi paytda professional xizmatlarning yuqorida qayd qilingan turlari bo’yicha konsalting xizmatiga talab oshmoqda. Agar mijoz-korxonalar buxgalterlik (moliyaviy) hisobotlarini topshirmasdan burun kansalting xizmati bo’yicha auditorlik tashkilotiga murojaat qilsa, yo’l qo’yilib kelayotgan xato-kamchiliklarni o’z vaqtida bartaraf qilib, qabul qilingan hisob siyosatidan chetga chiqmasliklari mumkin.

ye) Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar, hisobotlar va deklaratsiyalarni tuzish, ularni soliq inspeksiyasiga hamda boshqa tegishli organlarga topshirish ko’p hollarda buxgalter uchun nohush jarayon sifatida kechadi.

Bunga sabab bir tomondan, mazkur ishning murakkabligi bo’lsa, ikkinchidan, hisobot va deklaratsiya topshiruvchi buxgalterning vaqtini oladigan-navbat kutish hamda ayrim soliq xodimlarining xushmuomilasizligi va shunga o’xshashlar.

Bundan tashqari, ma’lumki, agar davlat statistika organlari va byudjetdan tashqari fondlarga (bandlik xizmati va h. k) tegishli hisobot shakllari topshirilganligi to’g’risida buxgalterlik (moliyaviy) hisobot muqovasiga belgi qo’yilmagan bo’lsa, uni soliq inspeksiyasi qabul qilmaydi.

Bunday barcha ishlarni ya’ni soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar, hisobotlar va deklaratsiyalarni tuzish, hamda tegishli organlarga topshirishni auditorlik tashkiloti to’liq o’z zimmasiga oladi.

SHuningdek, auditorlik tashkiloti soliq inspeksiyasining tekshiruv dalolatnomalarini ham o’rganib, agar nohaq kamchiliklar ko’rsatilgan bo’lsa, ular bo’yicha e’tiroz xati tayyorlashi mumkin.

Hisobotlarni muvaffaqiyatli topshirish va himoya qilish, auditorlik tashkiloti hisobotlarni tuzishga doir ishlarni malakali va sifatli bajarganligidan dalolat beradi, hamda professional xizmat bozorida uning obro’sini oshiradi.

j) Auditorlik tashkiloti auditorlik faoliyati bilan bog’liq bo’lgan tadqiqotlar, ma’ruzalar, seminarlar, amaliy mashg’ulotlar va boshqa shakldagi tadbirlar ham o’tkazishi mumkin. Bu maqsadda auditorlik tashkiloti davlat soliq inspeksiyasi, Moliya Vazirligi va boshqa mutasaddi idoralardan tajribali uslubiyotchi va amaliyotchi xodimlarni, hamda oliy o’quv yurtlaridan yetakchi professor-o’qituvchilarni taklif etishi mumkin.

Bu toifa xizmatlarning buxgalterlarni o’qitish bilan bog’liq boshqa xizmatlardan farqi, u seminar ishtirokchilaridan ma’lum malaka talab qiladi.

Auditorlik tashkiloti xodimlari ma’ruza va seminar ishtirokchilariga fuqarolik, soliq va boshqa qonunchilik-larda ro’y bergan o’zgarishlarni, buxgalterlik hisobini yuritishga doir me’yoriy hujjatlar(buxgalteriya hisobi va hisobotining xalqaro hamda milliy standartlari, nizomlar, qarorlar, yo’riqnomalar va boshqalar)ni sharhlab beradilar. shuningdek, bunday tadbirlarda hisob yuritish va hisobot tuzishda ko’p sodir bo’ladigan xatolar muhokama qilinadi va seminar ishtirokchilarining savollariga javob beradilar.

Yuqorida keltirilgan professional xizmatlardan tashqari auditorlik tashkiloti belgilangan tartibda buxgalteriya hisobi, audit, moliya-xo’jalik faoliyati tahlili, soliqqa tortish bo’yicha o’quv qo’llanmalar va o’quv-uslubiy materiallar tayyorlashi hamda chop ettirishi mumkin. Bu tarzdagi xizmatlar, odatda, mazkur masalalar bo’yicha bosmaxona, uslubiy tavsiyalar va boshqa ommabop adabiyotlarni ishlab chiqa oladigan mualliflar hamda tahririyat jamoasiga ega yirik auditorlik tashkilotlari tomonidan bajariladi. Shuningdek, auditorlik tashkiloti mijoz-korxonalariga davriy nashr adabiyotlari: «Soliq to’lovchining jurnali», «Soliq va bojxona xabarlari», «Хo’jalik huquqi», «O’zbekiston iqtisodiy axborotnomasi» va boshqalarga obuna bo’lish-dan tortib, to kompyuter uchun «huquq tizimi» va h. k ma’lumotlargacha bo’lgan qo’llanmalarning maqbul to’plamini tanlash bo’yicha maslahatlar ham berishi mumkin.

Auditorlik tashkilotlari faoliyatlarining istiqbolli yo’nalishlaridan biri –buxgalterlik hisobni kompyuterlashtirish bo’lib hisoblanadi. Bu eng avvalo:


  • dastur ta’minoti bozoridagi mavjud dastur vositalaridan kompyuterlashtirish uchun zarur bo’lgan, tadbiq qilinadigan dasturlar paketini tanlash va ularni mijoz-korxona sharoitiga moslashtirish;

  • hisobni kompyuterlashtirish bo’yicha tadbiq qilinadigan dasturlarni ishlab chiqish yoki ishlab chiqishda ishtirok etish (maslahat berish, masalani shakllantirish, test o’tkazish va h. k);

  • buyurtmachiga tadbiq qilinadigan dasturlar paketini joriy qilish va h. k.

BILIMLARNI CHUQURLASHТIRISH UCHUN SAVOLLAR:




  1. Auditorlik faoliyatining qanday milliy standartlari mavjud?

  2. Auditorlik tashkilotlarining qanday huquqlari, majburiyatlari va javobgarliklari mavjud?

  3. Qanday auditorlik tekshiruvini majburiy deyiladi?

  4. Qanday auditorlik tekshiruvini tashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvi deyiladi?

  5. Qaysi holatlarda nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tashabbusiga ko’ra audit o’tkaziladi?.

  6. Operatsion audit nima?

  7. Muvofiqlik auditi nima?

  8. Moliyaviy hisobot auditi nima?

  9. Ichki va tashqi audit nima hamda ular o’rtasidagi o’zaro qanday farqli va o’xshash jihatlar mavjud?

  10. Auditorlik tashkilotlarining qanday professional xizmatlari mavjud?

Yüklə 1,4 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin