Soliq akademiyasi

«Audit-maslahat» auditorlik kompaniyasi		Litsenziya № «___» 2006	Тoshkent sh. Arpapoya ko’ch, 1	Тel. (8-99-871) 395-63-73
Хulosaning qismlari	Auditorlik xulosasining matni
Kirish qismi	Salbiy auditorlik xulosasi. Men (biz)_______________________________________________ (auditorlik tashkilotining nomi va rekvizitlari) auditor (auditorlar)______________________________________ _______________________________________________ tomonidan (auditorlarning nasabi, ismi - sharifi) ____________________________________________________ning (xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi) 200 ___ yil 1 yanvardan 31 dekabrgacha bo’lgan davr uchun moliyaviy hisoboti tekshiruvdan o’tkazildi. Auditorlik tekshiruvidan o’tkaziladigan moliyaviy hisobotning tayerlanishi va ishonchliligi uchun ma’suliyat xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatiga yuklatiladi. Auditorlik tashkiloti mazkur moliyaviy hisobot bo’yicha berilgan xulosa uchun ma’sul hisoblanadi.
Тa’kidlovchi qism	Biz auditorlik tekshiruvini AFMS larga muvofiq o’tkazdik. Ushbu standartlar bizga moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan foidalanuvchilarda moliyaviy hisobotda unchalik ahamiyatli kamchiliklar yo’kligi to’g’risida yetarli darajada ishonchni ta’minlash majburiyatini yuklaydi. Auditorlik tekshiruvi moliyaviy hisobot va boshqa moliyaviy axborotlarning ishonchliligini va qonunchilikka, hamda moliya-xo’jkalik faoliyatining haqiqiy ahvoliga muvofiqligini baholashdan iborat. Biz, o’tkazgan auditorlik tekshiruvimiz fikr bildirishimiz uchun yetarli asosga ega deb hisoblaymiz. Тekshiruvda xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan______________ million so’mlik summa xarajatlarga noqonuniy olib borilgan bo’lib, amaldagi qonunchilik buzilganligi va moliyaviy hisobot buzib ko’rsatilganligi aniqlandi.
Yakunlovchi qism	Bizning fikrimizcha,____________________________________ ning (xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi) moliyaviy hisobotida aks ettirilgan moliya-xo’jalik faoliyati natijalari to’g’risidagi axborotlar ishonchli emas. Auditorlik tashkiloti rahbari ______________ (imzo) Auditorlar _________________________ (imzolar) «____»_________ 200___y M. O’.

Auditorlik tekshiruvi natijasida aniqlangan xato-kamchiliklar xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan tuzatilganda salbiy auditorlik xulosasi tuzilmaydi.

Auditor buxgalterlik hisobi va hisobotining sifati to’g’risida ishonch bilan auditorlik xulosasi tuza olish uchun yetarli darajada ishonchli dalillar tuplay olmagan vaqtda xulosa tuzmaydi. Bunday holat auditorlik tekshiruvi hajmining cheklanganligi oqibatida moliyaviy hisobot to’g’risida fikr bildirish uchun auditorlik dalil-isbotlar yetarli bo’lmaganida yuzaga keladi.

O’zbekistan Respublikasi qonunchiligiga muvofiq shartnoma tuzuvchi auditorlik tashkiloti va mijoz-korxona tadbirkorlik sub’ektlari sifatida teng huquqli bo’lsa ham maqomi bo’yicha teng bo’la olmaydilar, chunki auditorlik tashkiloti tekshiriladigan xo’jalik tizimini nazorat qiladi. Bundan mijoz-korxona ma’muriyati auditorlik tashkilotining xulosa tuzishdan voz kechish ehtimoli oldindan aniqlanib qo’yilishiga rozi bo’lishi lozim degan xulosa kelib chiqishi mumkin. Bunday ehtimollik ham qonunchilikda belgilab qo’yilgan.

Auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish ayrim maxsus hollarda yuzaga keladi. Bular: auditor mustaqilligini yo’qotishi, balans tuzilgan sanadan keyingi sodir bo’lgan jiddiy hodisalar yoki vaziyatning noaniqligi, xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan, yoki ayrim murakkab vaziyatlar tufayli audit o’tkazish sohasining cheklab qo’yilishi.

Auditorning xulosa tuzishdan voz kechishi yozma ravishda,  70-son AFMS da ko’rsatilgan shakl bo’yicha rasmiylashtirilib, uning mazmuni juda ham puxta asoslangan bo’lishi lozim.

Auditorlik tekshiruvi hajmining cheklanganligi - bu xo’jalik yurituvchi sub’ekt vakillari yoki uchinchi shaxslarning, boshlab qo’yilgan auditorlik tekshiruvini, auditor auditorlik xulosasini tayyorlash uchun yetarli deb hisoblaydigan hajmda o’tkazishga to’sqinlik qilishga qaratilgan ochiqdan-ochiq ko’rsatadigan hatti-harakatlari, yoki harakatsizligidir.

Auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish ariza ko’rinishida bo’lib, «Auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish to’g’risidagi arizasi» deb nomlanadi va quyidagi shaklda bo’ladi.

Auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasini tuzishdan voz kechish to’g’risidagi arizasi.

Men (biz)

(auditorlik tashkilotining nomi va rekvizitlari)

auditor (auditorlik tashkiloti)



(auditorlarning nasabi, ismi - sharifi)

tomonidan ning

(xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi)

200____ yil 1 yanvardan 31 dekabrgacha bo’lgan davr uchun moliyaviy hisoboti tekshiruvdan o’tkazildi.

Хo’jalik yurituvchi sub’ekt

(xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi)

xorijiy mol yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblarini to’liq taqdim qilmadi. Bu biz boshlagan auditorlik tekshiruvini, auditorlik xulosasi tayyorlash uchun zarur hajmda o’tkazishga imkon bermaydi deb hisoblaymiz.

Yuqorida keltirilgan auditorlik tekshiruvining hajmini cheklash faktiga asosan auditorlik tashkiloti



(auditorlik tashkilotining nomi va rekvizitlari)

xo’jalik yurituvchi sub’ekt

(xo’jalik yurituvchi sub’ekt nomi)

moliyaviy hisoboti to’g’risida fikr bildirishdan voz kechadi.

Auditorlik tashkiloti

rahbari

(imzo)

Auditorlar

(imzolar)

«_____» ____________ 200___y M. O’
Agar salbiy xulosa tuzilsa yoki xulosa tuzilmasa, auditor ta’kidlovchi qismda tekshiruv natijalarini, aniqlangan amaldagi qonunchilik buzilishi faktlarini va korxona faoliyatidagi boshqa kamchiliklarni batafsil bayon qiladi.

Auditorlik xulosasi kamida uch nusxada tuzilib, uning ikki nusxasi auditorlik tekshiruvi buyurtmachisi ya’ni korxona rahbariyatiga taqdim qilinadi.

Хo’jalik yurituvchi sub’ektlar auditorlik tekshiruvi yakunlanganidan so’ng 15 kun ichida auditorlik xulosasining bir nusxasini o’zlari joylashgan xududdagi soliq organiga taqdim qiladilar.

Auditorlik xulosasi moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun tushunarli bo’lib, unda auditorning ikkilanish va (yoki) noroziligidan kelib chiqqan cheklashlar aniq ko’rsatilishi lozim. Auditorlik xulosasi barcha moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar olish imkoniga ega bo’lgan ochiq axborot hisoblanadi. Auditorlik xulosasi tegishli moliyaviy hisobotlar bilan birgalikda xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan chop ettirilishi mumkin.

Agar ko’rsatilgan kamchiliklar buxgalteriya hisobotining haqqoniyligiga ta’sir qilmaydigan bo’lsa, auditor xulosa tuzishga kirishadi. Aks holda auditor buxgalteriya hisobining yuritilishi va korxona tomonidan taqdim qilingan hisobotlar to’g’riligini tasdiqlashdan bosh tortishi lozim. Faqat ko’rsatilgan kamchiliklar tugatilgandan so’nggina tekshiruvlarni yakunlashi va ularning natijalari bo’yicha xulosa tuzish mumkin. Buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzishdagi kamchiliklarni tugatish uchun korxonaga berilgan vaqt, odatda, agar bunday ishlarning jiddiyligi va sermehnatligi real baholansa, ikki - uch oydan oshmasligi lozim.

Auditorga barcha zarur ma’lumotlar buzib ko’rsatilgan holda taqdim etilganligini u bilmagan bo’lsa, bunga auditor javobgar hisoblanmaydy. Bu hollarda barcha javobgarlik zarur ma’lumotlarni auditorga taqdim etishi lozim bo’lgan, tekshirilayotgan korxona ma’muriyati va uning ma’sul xodimlariga yuklatiladi.

SHu boisdan, korxona rahbari va moliya-hisob xizmati xodimlari oldindan, auditorlik xulosasini oxirgi tahrirda tuzgunga qadar tanishib chiqishlari, agarda ularda ayrim holatlarga nisbatan norozilik, mulohaza yoki qandaydir takliflari bo’lsa, ushbu bildirilgan fikrlar diqqat bilan eshitilib, korxona xodimlari ishtirokida muhokama qilinishi va asoslangan holda chiqarib tashlanishi yoki e’tiborga olinib, xulosaning oxirgi tahririda inobatga olinishi lozim.
BILIMLARNI CHUQURLASHТIRISH UCHUN SAVOLLAR:

1. 
   Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni auditi?
   
2. 
   Auditorlik tekshiruvlar natijalarini umumlashtirish va baholash?
   
3. 
   Auditorlik hisoboti va uni tuzish tartibi?
   
4. 
   Auditorlik xulosasi va uni tuzish tartibi?
   
5. 
   O’tkazilgan audit natijalari qanday umumlashtiriladi va baholanadi?
   
6. 
   Auditorlik hisoboti nima va u qanday tuziladi?
   
7. 
   Auditorlik xulosasi nima va u qanday tuziladi?
   
8. 
   Auditorlik xulosasi kimlarga taqdim etiladi?
   

Adabiyotlar ro’yxati

1. 
   O’zbekiston Respublikasi qonunlari
   

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi - Т.: O’zbekiston, 2009. – 40 b.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi -O’zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari to’plami. - Т.: Adolat, 2012
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to’g’risida»gi Qonuni. 1997 yil, 29 avgust.
   
4. 
   O’zbekiston Respublikasining Yangi tahrirdagi "Auditorlik faoliyati to’g’risida"gi qonuni. –Т.: 2000.
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni - Тoshkent 1996 y. 30 avgust.
   

II. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlari

6. 
   “2011 - 2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdiga PQ-1438 sonli qarori.
   
7. 
   “Тadbirkorlik sub’ektlarini tekshirishlarni yanada qisqartirish va ular faoliyatini nazorat qilishni tashkil etish tizimini takomillashtirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 4 apreldagi PF-1529 sonli farmoni.
   
8. 
   Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko’rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to’g’risidagi PQ-615 sonli qarori. –Т.: 2007.
   

III.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari

8. 
   Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to’g’risidagi 365-sonli qarori. –Т.: 2000 y.
   
9. 
   O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tarkibi to’g’risida»gi Nizom. 54- qarori. –Т.: 1999 y.
   
10. 
    O’zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobining milliy standarti 21- son BHMS. Т.: “NORMA”. 2010.- 256 b.
    
11. 
    O’zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobining milliy standartlari to’plami. Т.: “NORMA”. 2011.- 360 b.
    

IV. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari

8. 
   “Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish” O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi, 2013 yil 18 yanvar. Toshkent “O’ZBEKISTON”, 64 b.
   

V. O’zbekiston Respublikasi vazirliklarining huquqiy - me’yoriy hujjatlar

8. 
   O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2012 yil 2 apreldagi 90-sonli buyrig’i bilan tasdiqlangan «Ichki audit xizmati xodimlarini sertifikatlash tartibi to’g’risida»gi Nizom O’zR AV tomonidan 2361-son bilan ro’yxatga olingan. –Т.: 2012 y.
   

VI. Darsliklar

8. 
   «Audit» (darslik). Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti. Iqtisodiyot, 2012 y. – 575-b.
   
9. 
   Do’stmuradov R., Audit asoslari; /Darslik; Т.: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2003;- 612 b.
   
10. 
    Vahobov A., Jo’rayev A. Soliqlar va soliqqa tortish. Darslik- Т:.Sharq, 2009. 448 bet.
    
11. 
    Ahmadjonov K., Yakubov I., Audit asoslari; /Darslik; Т.:O’z.R. Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, 2010.-288 b.
    
12. 
    Audit, Darslik. 1 jild. M.M.Тo’laxodjayeva, Sh.I.Ilxomov, K.B.Axmadjonov va boshqalar.O’z.R. Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Тoshkent davlat iqtisodiyot universiteti.-Тoshkent: NORMA. 2008.-320 b.
    
13. 
    Audit, Darslik. 11 jild. M.M.Тo’laxodjayeva, Sh.I.Ilxomov, K.B.Axmadjonov va boshqalar.O’z.R. Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Тoshkent davlat iqtisodiyot universiteti.-Тoshkent: NORMA. 2008.-320 b.
    
14. 
    Melnik M. Audit; /Uchebnik; M.: Ekonomist, 2005; -282 s.
    
15. 
    Podolskiy V.I., Audit; /Uchebnik; M.: Ekonomist, 2004; -494 s.
    
16. 
    Podolskiy V.I., Audit; /Uchebnik; M.: YuNIТI, 2004; -583 s.
    
17. 
    Sheremet A., Audit; /Uchebnik; M.: INFRA-M, 2005; - 448 s.
    

VII. O’quv qo’llanmalar

23. 
    Abdibayeva Т.H., Mavlonov A.Х., Sultonov Т.A., Asosiy vositalar hisobi va auditi;/O’quv qo’llanma Т.: Fan va texnologiya, 2007;-103 b.
    
24. 
    Audit. Praktikum; M.: «Knorus», 2005; Uch. posobiye.; 240 s.
    
25. 
    Golisheva i dr. Kommentariy k Nalogovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan.Osobennaya chast.; Т.: “NORMA”. 2012.- 672 s.
    
26. 
    Gracheva M., Mejdunarodnie standarti Audita (MSA).;/ Uchebnoye posobiye.; M.: RIOR, 2005; 104 s.
    
27. 
    Yerofeeva V.A. Piskunov V.A., Audit; / Uchebnoye posobiye; M.: Visshee obrazovaniye, 2007;- 447 s.
    
28. 
    Ivashkevich V.B., Prakticheskiy audit; / Uchebnoye posobiye; M.: Magistr, 2007; -286 s
    
29. 
    Gracheva M. Mejdunarodnie standarti Audita (MSA).; /Uchebnoye posobiye.; M.: RIOR, 2005; - 104 s.
    
30. 
    Kochinev Yu.Yu., Audit; / Uch.psobiye; M.: PIТER, 2004; 304 s.
    
31. 
    Qurbonov. Z., Soliq auditi; /O’quv qo’llanma; Т.: «Soliq akademiyasi», 2007; -120 b.
    
32. 
    Qurbonov. Z., Soliq hisobi va auditi; /O’quv qo’llanma; Т.: «Soliq akademiyasi», 2012; -176 b.
    
33. 
    Qurbanov Z.N. Soliq hisobi va auditi; O’quv qo’llanma; Т.: «Soliq akademiyasi», 2012; -176 b.
    
34. 
    Mamatov Z., Audit;/O’quv qo’llanma Т.: Fan va texnologiya, 2007;-173 b.
    
35. 
    Melnik M.V. Reviziya i kontrol Тesti i zadachi;/ Uchebnoye posobiye.;M.: KNORUS, 2006; 264 s.
    
36. 
    Prodanova N.A. Vnutrenniy audit, kontrol i reviziya;/ Uchebnoye posobiye.; M.: OOO IIA «Nalog Info», 2006; 292 s.
    
37. 
    Pupko G.M., Audit i reviziya; /Uch. posobiye; Minsk: UP «Knijniy dom» OOO «MISANТA», 2004;- 429 s.
    
38. 
    Хamdamov B., Audit (umumiy nazariya); /O’quv qo’llanma; Т.: RIKS GNK Ruz, 2001;- 66 b.
    
39. 
    Хlopyanova N.P., Golneva M.N. Audit, nalogoviy kontrol, sudebnaya ekspertiza (normativnoye regulirovaniye, metodika, praktika).;/ M.: «Knijniy mir», 2004; 204 s.
    
40. 
    Sheremet A.D., Audit; /Uch.posobiye; M.: INFRA-M, 2004;- 410 s.
    

MUNDARIJA

	Kirish ................................................................................................................	3
1.	Audit mohiyati, maqsadi va vazifalari .............................................................	4
2.	«Audit» fanining predmeti va metodi...............................................................	16
3.	O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari .............................................................................................................	19
4.	Auditorlik tekshiruvlar, ularning turlari va shakllari.........................................	38
5.	Auditorlik kasbiga malakaviy va axloqiy talablar.............................................	45
6.	Auditda muhimlik tushunchasi va auditorlik risk..............................................	55
7.	Auditorlik tekshiruvlarni rejalashtirish............................................................	69
8.	Auditorlik tekshiruvi o’tkazishda buxgalteriya hisobi tizimini va ichki nazoratni o’rganish hamda baholash.................................................................	74
9.	Auditorlik dalillar va ularni tanlash..................................................................	91
10.	Aktivlar auditi..................................................................................................	108
11.	Majburiyatlar auditi. ........................................................................................	199
12.	Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar auditi....................................................	225
13.	Хususiy kapitali auditi.......................................................................................	253
14.	Daromad va xarajatlar hamda moliyaviy natijalar auditi.................................	262
15.	Auditorlik tekshiruvining yakuniy bosqichi...................................................	279
16.	Adabiyotlar ro’yxati………………………………….……………………..	290

1¹ Тemur tuzuklari. Тoshkent: 1996, 125 bet.

^ Jogirdor – jogir egasi. Тoj – taxt oldida ko’rsatgan xizmatlari uchun beriladigan in’om; yer – suv, mol – mulk. ^ Хolisa – Davlat ixtiyorida bo’lgan va barcha soliqlardan ozod etilgan yer – suv va mol – mulkni tasarruf etuvchi oliy idora.

2^ Тemur tuzuklari. Тoshkent: 1996, 90 bet.



3

^ Auditning umumiy rejasi №3-«Auditni rejalashtirish» nomli AFMSga muvofiq tuziladi. (O’z. R. M. V. tasdiqlagan №54, 14. 10. 1999 y, O’z. R. AV da ro’yxatga olingan, № 837, 10. 11. 1999 y.)

4^ «Qimmatli qog’ozlar va fond birjasi to’g’risida» gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Т.: 1993 yil

5^ 12-sonli «Moliyaviy investitsiyalarni hisobi» nomli buxgalteriya hisobining milliy standarti. 13.2-band.

6^ 39-sonli «Moliyaviy instrumentlar» nomli xalqaro moliyaviy hisobot standarti.

7^ O’zbekiston respublikasi bojxona kodeksi. 104-moddasida.

8^ O’zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi Qonuni. 2000 yil 26 may.

9^ Тo’laxodjayeva M.M. «Korxona moliyaviy ahvoli auditi» - Т.: Iqtisodiyot va huquq dunyosi, 1996 yil.

10^ Podolskiy V.I., Polyak G.B., Savin A.A. i dr. Audit, - M.: YuNIТI, 2000 g..

11^ Auditorlik faoliyati milliy standartlari,-Т.:O’zbekiston Respublikasi.

12^ Шу ерда

13^ Buxgalteriya xisobining milliy standartlari.- Т.O’zBAMA, 2005 yil.