Soliq statistikasi indd
Qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha berilgan imtiyozlar
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.2. Qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha berilgan imtiyozlar,
soliq stavkalari va ularning prognoz ko‘rsatkichlarini hisoblashdagi o‘rni Boshqa soliq turlariga nisbatan qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘- yicha amaldagi soliq qonunchiligida ko‘proq imtiyozlar ko‘zda tu- tilgan. Mazkur soliq turi bo‘yicha berilgan soliq imtiyozlarini to‘rt guruhga bo‘lamiz: 1) soliqdan ozod etiladigan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) rea lizatsiya qilish oboroti (208-modda); 2) soliqdan ozod qilinadigan moliyaviy xizmatlar (209-mod- da); 3) soliqdan ozod etiladigan sug‘urta xizmatlari (210-modda); 4) soliqdan ozod etiladigan import. O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksida soliqdan ozod eti la- digan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilish oboroti bo‘yicha quyidagi imtiyozlar ko‘zda tutilgan: – yuridik va jismoniy shaxslarga muayyan huquqlar berilganda davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari hamda vakolatli tashkilotlar tomonidan ko‘rsatiladigan, davlat boji, patent boji, yig‘im yoki boshqa to‘lovlar undiriladigan xizmatlar; – maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni tarbiyalashga doir xizmatlar; – bemorlar va keksalarni parvarish qilishga doir xizmatlar; – dafn etish byurolari va qabristonlarning marosim xizmatlari, diniy ashyolarni realizatsiya qilish, diniy tashkilotlar hamda bir- lashmalarning udumlar va marosimlar o‘tkazishga doir xizmatlari; – protez-ortopediya buyumlari, nogironlar uchun mo‘ljallangan inventarlar, shu jumladan ularni ishlab chiqaruvchilar tomonidan 201 realizatsiya qilinayotgan buyumlar va inventarlar, shuningdek nogironlarga ko‘rsatilayotgan ortopedik protezlash xizmatlari, pro tez-ortopediya buyumlari va nogironlar uchun mo‘ljallangan inventarlarni ta’mirlash hamda ulardan foydalanishga doir ishlar bo‘yicha xizmatlar; – davolash muassasalari huzuridagi davolash-ishlab chiqarish ustaxonalarining mazkur muassasalar tomonidan realizatsiya qili- nadigan mahsulotlari; – pochta markalari (kolleksiya qilinadiganlaridan tashqari), markali otkritkalar, konvertlar; – aloqa tashkilotlarining pensiya va nafaqalar to‘lash bo‘yicha xizmatlari; – budjet mablag‘lari hisobidan bajariladigan ilmiy-tadqiqot va innovatsiya ishlari; – shahar yo‘lovchilar transportining xizmatlari (taksidan, shu jumladan yo‘nalishli taksidan tashqari), shuningdek temiryo‘l va umumiy foydalanishdagi avtomobil transportida (taksidan, shu jumladan yo‘nalishli taksidan tashqari) shahar atro fi dagi yo‘na- lishlarda yo‘lovchilar tashish xizmatlari; – oliy, o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar o‘quv yurtlarida, shu- ningdek, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash bi- lan shug‘ullanuvchi tashkilotlarda ta’lim berishning haq evaziga o‘qitishga doir qismi bo‘yicha xizmatlar; – qimmatbaho metallarni vakolatli davlat organiga saqlab turish uchun topshirish va ularning eksporti; – tibbiy (veterinariya) xizmatlari, dori vositalari va tibbiyot (veterinariya) uchun mo‘ljallangan buyumlar, shu jumladan ularni ishlab chiqaruvchilar tomonidan realizatsiya qilinayotgan shunday vositalar va buyumlar; – chet el havo kemalariga xizmat ko‘rsatish yuzasidan be vosita O‘zbekiston Respublikasi aeroportlarida va O‘zbekiston Res pub- likasining havo bo‘shlig‘ida amalga oshiriladigan xizmatlar, shu jumladan aeronavigatsiya xizmati; 202 – sanatoriy-kurort, sog‘lomlashtirish, turistik-ekskursiya xiz- mat lari, shuningdek jismoniy tarbiya va sport muassasalarining xiz matlari; – davlat mulkini xususiylashtirish tartibida realizatsiya qilina- yotgan mol-mulk; – gidrometeorologiya va aerologiya ishlari; – geologiya va topogra fi ya ishlari; – bosma mahsulotlar, shuningdek bosma mahsulotlar ishlab chi qarish va ularni realizatsiya qilish bilan bog‘liq tahririy, matbaa va noshirlik ishlari, xizmatlari; – O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining, uning tarkibiga kiruvchi korxonalar va tashkilotlarning hamda O‘zbekiston Mil- liy axborot agentligining asosiy faoliyatiga doir mahsulot va xiz- matlar; – O‘zbekiston Respublikasi hududidan eksport qilinayotgan tovarlarni tashish, yuklash, tushirish, qayta yuklash, ekspeditsiya qi lishga doir xizmatlar, ishlar; – nogironlarning jamoat birlashmalari, “Nuroniy” jamg‘armasi va “O‘zbekiston chernobilchilari” assotsiatsiyasi mulkida bo‘lgan, ishlovchilari umumiy sonining kamida 50 foizini nogironlar tash- kil etuvchi yuridik shaxslar tomonidan ishlab chiqarilayotgan to- varlar; – O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari bo‘yicha xalqaro va chet el hukumat moliya tashkilotlari tomonidan berilgan qarzlar (kreditlar) yuridik shaxslar oladigan, shuningdek, grantlar hisobiga olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar); – uy-joy fondini saqlash va ta’mirlash yuzasidan aholiga ko‘r- satilayotgan xizmatlar; – aholini elektr energiyasi bilan ta’minlash; – vakolatli davlat organining ixtisoslashgan ekspertiza bo‘- linmalari o‘tkazadigan ekologik ekspertiza xizmatlari; – davlat tilini va davlat tilida ish yuritishni o‘rgatish xiz mat lari; – o‘zi yetishtirgan qishloq xo‘jaligi mahsuloti; 203 – ichki ishlar organlari huzuridagi qo‘riqlov bo‘linmalari xiz- matlari; – ustav fondiga (ustav kapitaliga) hissa yoki pay badali sifatida beriladigan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va tugallanmagan qurilish obyektlari; – budjet mablag‘lari hisobidan bajariladigan yer-kadastr, yer tuzish, tuproq va geobotanika ishlari; – davlat rezervining tovar-moddiy zaxiralari, ular yangila na- yotganda; – telekommunikatsiyalar tarmoqlarida tezkor-qidiruv tadbirlari tizimining texnika vositalari, shuningdek, mazkur vositalardan foy- dalanishga va ularga xizmat ko‘rsatishga doir xizmatlar; – investor va davlat mulkini boshqarish bo‘yicha vakolatli dav- lat organi o‘rtasida tuzilgan shartnomaga binoan investitsiya maj- buriyatlari sifatida topshirilayotgan mol-mulk; – kitob mahsulotlari, maktab o‘quv qurollari va ko‘rgazmali qo‘llanmalarning, dori vositalari va tibbiyot buyumlarining ulgurji savdosi; – davlat mulkini ijaraga berish bo‘yicha xizmatlar. Moliyaviy xizmatlar bo‘yicha ham qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinadigan oborotlar mavjud. Ularga quyidagilar kiradi: – kreditlar, zayomlar bo‘yicha foizlarni hisoblab chiqarish va undirish, kreditlar, zayomlar berish, ka fi lliklar (kafolatlar), shu jum ladan bank kafolatlari berish; – depozitlar qabul qilish, yuridik va jismoniy shaxslarning bank hisob varaqlarini, shu jumladan vakil banklarda hisob varaqlarini ochish va yuritish; – to‘lovlar, o‘tkazmalar, qarz majburiyatlari, cheklar va to‘ lov vositalari bilan bog‘liq operatsiyalar, inkasso bo‘yicha ope ratsiyalar; – milliy valuta va chet el valutasi bilan bog‘liq operatsiyalar; – yuridik va jismoniy shaxslarning qimmatli qog‘ozlar depo- hisob varaqlarini, shu jumladan vakil depozitariylarini ochish ham- da yuritish; 204 – qimmatli qog‘ozlar bilan bog‘liq operatsiyalar; – qimmatli qog‘ozlarni, yuridik shaxslarning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarni (paylarni) realizatsiya qilish; – kliring operatsiyalari; – akkreditivlar ochish va ularga xizmat ko‘rsatish; – pul mablag‘larini konvertatsiya qilish bo‘yicha operatsiyalar; – chet el valutasi bilan ayirboshlash operatsiyalarini tashkil etish; – kassa operatsiyalari (banknot va tangalarni qabul qilib olish, berish, qayta hisoblab chiqish, maydalab berish, almashtirish, sa ra- lash va saqlash); – moliyaviy ijara (lizing) shartnomasining ijaraga beruvchining (lizingga beruvchining) foiz tariqasidagi daromadiga tegishli qismi bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish; – forfeyting va faktoring operatsiyalari; – lombard operatsiyalari (garovga qo‘yilgan mol-mulkka qisqa muddatli kreditlar berish); – jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larining obo roti. Soliqdan ozod qilinadigan sug‘urta xizmatlariga quyidagilar ki- radi. Sug‘urta bozorining professional ishtirokchisi quyidagi ope- ratsiyalari qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinadi: – sug‘urta qilish, birgalikda sug‘urta qilish va qayta sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha sug‘urta mukofotlari; – qayta sug‘urta qilishga topshirilgan shartnomalar bo‘yicha vositachilik haqi va tantemalar; – sug‘urta agenti, sug‘urta va qayta sug‘urta brokeri, syurveyer hamda sug‘urta bozorining boshqa professional ishtirokchilarining xizmatlari uchun vositachilik haqi; – qayta sug‘urta qilishga topshirilgan shartnomalar bo‘yicha su- g‘urta to‘lovlari ulushining qayta sug‘urtalovchilar tomonidan to‘- lanadigan to‘lovini; – sug‘urta qilish, birgalikda sug‘urta qilish va qayta sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha uchinchi shaxslardan subrogatsiya (regress) tartibida talab qilish bo‘yicha daromadlar; 205 – sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari (aktuariylar, ajasterlar, syurveyerlar, assistans xizmatlari va shu singarilar) ko‘r- satgan xizmatlardan olinadigan daromadlar; – qayta sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha depo mukofot- lariga hisoblangan hamda qayta sug‘urta qildiruvchi tomonidan qayta sug‘urtalovchiga o‘tkazilgan foizlar; – hayotni sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha sug‘urta qil- diruvchilar taqdim etgan zayomlardan olinadigan daromadlar; – sug‘urtalovchining (qayta sug‘urtalovchining) investitsiya fa- oliyatidan olinadigan daromadlar, shu jumladan sug‘urta rezervlari va sug‘urta fondlari mablag‘larini investitsiyalashdan olinadigan daromadlar; – sug‘urta qilish, birgalikda sug‘urta qilish va qayta sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha franshizlarni qoplashdan olinadigan daromadlar; – sug‘urtalovchiga o‘tgan, sug‘urta qildiruvchining (naf oluv- chining) yetkazilgan zarar uchun javobgar shaxslardan talab qilish huquqini realizatsiya qilishdan olinadigan daromadlar; – qayta sug‘urta qilish shartnomalari muddatidan ilgari tugatilgan taqdirda, ular bo‘yicha sug‘urta mukofotlarining qaytarib berilgan qismi summalari; – bevosita sug‘urta faoliyatini amalga oshirishdan olinadigan boshqa daromadlar; – sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi) quyidagilarni olsa, qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinadi: – sug‘urta to‘lovi (sug‘urta tovoni); – preventiv tadbirlar o‘tkazish uchun beriladigan mablag‘lar; – sug‘urta qilish shartnomasi zararsiz amal qilishi uchun su- g‘urtalovchi to‘laydigan mablag‘lar; – sug‘urta qilish shartnomasiga muvo fi q boshqa mablag‘lar. Qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilingan import operatsiya- lariga quyidagilar kiradi: – jismoniy shaxslar tomonidan tovarlarni bojsiz olib kirishning normalari doirasida olib kirilayotgan tovarlar; 206 – chet el diplomatik vakolatxonalari va ularga tenglashtirilgan vakolatxonalar rasmiy foydalanishi uchun, shuningdek ushbu va- kolatxonalarning diplomatik va ma’muriy-texnik xodimlari, shu jumladan ularning o‘zlari bilan birga yashayotgan oila a’zolari shaxsiy foydalanishi uchun mo‘ljallangan tovarlar; – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan bel- gilangan tartibda insonparvarlik yordami tariqasida olib kirilayotgan tovarlar; – davlatlar, hukumatlar, xalqaro tashkilotlar tomonidan xayriya yordami maqsadida, shu jumladan texnik ko‘mak ko‘rsatish maq- sadida olib kirilayotgan tovarlar; – O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari bo‘yicha xalqaro va chet el hukumat moliya tashkilotlari tomonidan berilgan qarzlar (kreditlar) mablag‘lari, shuningdek grantlar hisobiga yuridik shaxslar tomonidan olib kirilayotgan tovarlar; – dori vositalari va tibbiyot (veterinariya) uchun mo‘ljallangan buyumlar, shuningdek dori vositalari va tibbiyot (veterinariya) uchun mo‘ljallangan buyumlar ishlab chiqarish uchun olib kirila- yotgan xomashyo; – O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirilayotgan texno lo gik asbob-uskunalar, shuningdek butlovchi buyumlar va ehtiyot qismlar; – investor bilan davlat mulkini boshqarish bo‘yicha vakolatli davlat organi o‘rtasida tuzilgan shartnomaga muvo fi q investitsiya majburiyatlari sifatida olib kiriladigan mol-mulk; – vakolatli davlat organining yozma shakldagi tasdig‘i mavjud bo‘lgan taqdirda, telekommunikatsiyalar operatorlari va tezkor- qidiruv tadbirlari tizimining texnik vositalarini serti fi katlashtirish bo‘yicha maxsus organ tomonidan olinadigan tezkor-qidiruv tad- birlari tizimining texnik vositalari; – bolalar poyabzali ishlab chiqarishga ixtisoslashgan chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar o‘z ishlab chiqarishida foydalanish uchun olib kirayotgan xomashyo, materiallar va yarim- tayyor mahsulot; 207 – yog‘och-taxta materiallari va yog‘och. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan xulosa qilish mumkinki, qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha berilgan imtiyozlar deyarli barcha iqtisodiy va ijtimoiy soha tarmoqlariga taalluqlidir. Bugungi kunda katta miqdordagi soliq to‘lovchilar qo‘shilgan qiymat so- lig‘i imtiyozidan foydalanmoqda. Albatta ushbu berilgan soliq im- tiyozlar qo‘shilgan qiymat solig‘ining prognoz ko‘rsatkichlarini pa sayishiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qiladi. So‘zsiz. Qo‘shilgan qiy- mati solig‘i prognoz ko‘rsatkichlarini hisob-kitob qilishda soliq im- tiyozlari summasini ayirib tashlash tavsiya qilinadi. Belgilangan soliq imtiyozlari qo‘shilgan qiymat solig‘ining prognoz ko‘rsatkichlarining miqdorini kamayishiga olib kelishi ha- qida xulosa qildik. Qo‘shilgan qiymat solig‘ining prognoz ko‘rsat- kichlariga ta’sir qiluvchi navbatdagi eliment – bu mazkur soliq turi bo‘yicha belgilanuvchi soliq imtiyozlaridir. Shubhasiz, soliq stavkasining ko‘tarilishi prognoz ko‘rsatkichlarining oshishiga olib keladi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkalari amalga joriy qi lingan dan buyon bir necha bor o‘zgardi. Dastlab, 1992-yildan respublikamiz da qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi 30% qilib belgilandi. Keyincha lik soliq stavkasi 25% qilib belgilangandi. 1993-yilning 1-sentabri dan boshlab 1994-yilning iyunigacha korxonalar ixtiyorida qoladi gan qo‘shilgan qiymat solig‘i miqdori stavkasining 6% ni tashkil etdi, qolgan qo‘shilgan qiymat solig‘ining 19% stavkasi budjetga o‘tkazila boshladi. Korxonalar 1994-yil 1-iyundan boshlab qo‘ shilgan qiymat solig‘ini 20% miqdorida to‘lay boshladilar va kor xonalar ixtiyorida qoladigan qo‘shilgan qiymat solig‘ining 6% i bekor qilindi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasini 20% ga tushirish hisobiga tovar bahosini ma’lum darajada pasaytirish ko‘zda tutilgan edi. 1996-yilda 17 foizni, 1997-yilda 18 foizni, ayrim oziq-ovqat mah- sulotlari turlariga (un, non, go‘sht, sut va sut mahsulotlari) esa ka- maytirilgan 10 foizli stavka belgilandi. 1999-yilda respublikada qo‘shilgan qiymat solig‘ining 3 xil stavkasi (20%, 15%, va 0%) 208 amalda qo‘llanildi. Faqat 3 ta band, ya’ni eksport, qishloq xo‘jaligi ehtiyojlari uchun qishloq xo‘jaligi korxonalariga beriladigan mi- neral o‘g‘it va yoqilg‘i moylash materiallari hamda diplomatik vakolatxonalar va unga tenglashtirilgan vakolotxonalarga reali- zatsiya qilinadigan tovar (ish va xizmat)lar “0” stavkasi bo‘yicha soliqqa tortildi. 15% li qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi esa un, non, go‘sht, sut va sut mahsulotlari hamda import qilinadigan tirik mol va bug‘doy kabi mahsulotlarga nisbatan belgilandi. 2000-yildan hozirgi kungacha soliq Kodeksiga ko‘ra respub- likamizda 20 foizli va “0” foizli stavka qo‘llanilib kelinmoqda. “0” stavka deganda korxona ishlab chiqarayotgan tovarlarning (bajarilgan ish, xizmatlarning) qiymatiga qo‘shilgan qiymat solig‘i qo‘llanilmaydi, ya’ni “nol” ga teng degani. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|