Ta`kidlash joizki sotsial fikrlar rivojida diniy ta`limotlar ham muhim o’rin tutgan. 4. Budda (buddizm) - jahon dinlaridan biri bo’lib, asosan Hindiston, Nepal, Birma, Yaponiyada keng tarqalgan. U er. av 6-asrda Shimoliy Hindistonda ham rivojlangan. Budda ta`limotidagi sotsiologik g’oyalarga ko’ra, inson hayoti – yovuzlik va azob - uqubatdan iborat, azob – uqubat chekishning sabablari esa istak va ehtirosdadir, ana shulardan qutilmoq kerak. Budda taklif qilgan «qutilish» yo’li dindor kishi uchun «taqvodorlikka intilish» va «yaxshilik bilan hayot kechirish» ga borib taqaladi.
5. Zaratushtra (Zardusht). Milod. av 6-asrdan to milodning 3-asrigacha bo’lgan dualistik dunyoqarash markazida zardushtiylik ta`limoti yotadi. Zardushtlik faqat din bo’lib qolmay, balki o’sha davrning hukmron mafkurasi, ijtimoiy - siyosiy, axloqiy - falsafiy qarashlari ifodasi hamdir. Zardushtiylikning nazariy asosi «Avesto» adabiy yodgorligi hisoblanadi. «Avesto» da qadimgi kishilarning tabiat va uni bilish yo’llari haqidagi tasavvurlari umumiy tarzda ifoda etilgan. «Avesto» da afsonaviy tasavvurlar bilan birga kishilarning hayotiy tajribalari ham o’z ifodasini topgan. Kitobda inson va jamiyat, ijtimoiy munosabatlar haqida qiziqarli ma`lumotlar berilgan. «Avesto» da inson, mehnat dehqonchilik kabi ezgu ishlar ulug’lanadi. Sotsial qarashlar taraqqiyotida qadimgi Xitoy sotsial g’oyalari ham muhim ahamiyat kasb etadi.
6. Konfutsiylik (551–479) - millodan av. V-III asrlarda vujudga kelgan ta`limotdir. U qadimgi Xitoydagi ijtimoiy – falsafiy fikr rivojiga katta hissa qo’shgan. Bu ta`limot Xitoy, Bobil, Misr mamlakatlarida keng tarqalgan. Konfutsiyning falsafiy va sotsiologik qarashlarida axloqiy masalalar markaziy o’rinda turadi. «Hamma odamlar bir-birlaridan farqlanadilar» -, yangini bilish uchun - eskini o’rganish kerak», «mulohazasiz ta`limot foydasizdir, ta`limotsiz mulohoza bo’lmaydi» - degan fikrlar shular jumlasidandir.
Sharq mutafakkirlarining sotsiologik qarashlari
