Sotsiologiyasi

II. 6. S otsiologiyan i o ‘rgan ish d agi ikki tendensiya
M aks V ebem ing “tushunarli” sotsiologiyasi sotsiologik ta- 
fakkurga um um an yangi g ‘oya va qarashlam i olib keldi. U m u­
man olganda, sotsiologiya tarixidan buyon shakllanib, rivojlanib 
kelayotgan barcha sotsiologik oqim va m aktablarning qarashlari 
um um lashtirilsa va ularni o ‘z xususiyatlariga k o ‘ra ikki toifaga 
bo‘lib o ‘rganilsa, shu boMimning boshida ko‘rsatib o ‘tganimiz -
obyektivizm sotsiologiyasi (tabiiy-ilm iy asosga tayanadigan) va 
madaniy-tahliliy analiz sotsiologiyasi kelib chiqadi. Ularning asosiy 
farqi shundaki, obyektivizm sotsiologiyasining ijtim oiy hodisal- 
ari boMmish tizim lar va ijtimoiy institutlar jam iyat a ’zolarining 
fikr va qarashlariga bog‘liq boMmagan obyektiv “buyum ” 
va “narsa” sifatida (E. D yurkgeym asos solgan) o ‘rganilsa, 
m adaniy-tahliliy analiz sotsiologiyasida esa aynan shu hodisalar 
jam iyat a ’zolarining fikr va qarashlariga bog‘liq holda “yashay- 
dilar”, deb talqin qilinadi. Q izig‘i shundaki, bu ikki tendensiya 
tarafdorlari ham bitta hodisani (masalan, odatiy ijtimoiy hayot 
va faoliyat yurituvchi insonning ijtim oiy jarayonlarini) o ‘rganib 
tahlil qiladilar.
B oshqacha aytganda, obyektiv sotsiologiya tarafdorlari ijti­
m oiy olamni qanday b o ‘Isa - shundayligicha, q at’iy qonun va 
qoidalar asosida o ‘rganib tahlil qiladi. M adaniy-tahliliy sotsio­
logiya tarafdorlari esa ijtimoiy olamni “parda ostidan” k o ‘rishga 
va bu olamning asl xususiyatini tushunishga intiladilar. Birinchi 
tendensiya tarafdorlari ijtimoiy olam ning “obyektiv” ligiga ish- 
onadilar, ikkinchi tendensiya tarafdorlari esa ishonishdan avval, 
shu “obyektiv”likning o ‘zini tadqiq etib, tekshirib chiqadilar. 
“ O b y ek tiv ” likning asl m o h iy atin i, ta b iatin i an iq lab , uning 
tabiiy fanlarda keltirilgan obyektivlik bilan hech qanday aloqasi 
y o ‘qligini tushunib yetganidan so ‘nggina, m adaniy-tahliliy ja- 
rayon sotsiologi ijtim oiy olam ni tahlil qilishga o ‘tadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak, sotsiologiyada m avjud b o ‘lgan k o ‘pgina m aktab va 
oqim larga qaram asdan, bu fanni ikki xil k o ‘rinishda o ‘rgansa 
b o ‘ladi: birinchisi, pozitivistik naturalizm b o ‘lgan obyektivistik 
sotsiologik yondashuv; ikkinchisi, V eber asos solgan “tushunar­
li” yoki m adaniy-tahliliy yondashuvdir.