rishini aytishim iz mumkin.
M asalan, inson q o ‘li bilan may-
m unning panjasi, itning oldingi oyog‘i yoki qushning qanoti
“
egizaklik”
holatini keltirib chiqaradi. Sotsiom adaniy hayotda
egizak “organ”lar sifatida afsonaviy tim sollar bilan “oldinga
yetaklovchi m adaniyat”ning elementlari kelishi mumkin.
A fso n av iy tim so lla sh tirish - bu b o tin iy olam b ilan z o
hiriy olam ning qo‘shilishi va ikki olam ning m azm unini bir tarz-
da ifodalashdir. A fsonaga asoslangan tim sollar m arosim lam ing
o ‘zagini tashkil qiladi. Shu tariqa m arosim lar m antiqsiz jara-
yonlar emas, balki biron-bir afsonaga
asoslangan jarayonlarga
aylanadi. Ayrim vaziyatlarda m arosim lar diniy kultlarning1 bir
elem enti sifatida ham tushuniladi. M arosim lam i tadqiq qiluv-
chi etn o g raf va antropolog olim lar esa, o ‘z navbatida, istash-
sa-istashm asa, a n ’anaviy jam iyatlarning asosi b o ‘lm ish diniy
kultlarga duch kelishadi. N atijada m arosim lar o ‘rganilishi ja-
rayonida diniy kultlar ham o ‘rganiladi va m arosim lar diniy kult-
lam ing
bir qismi, elementi sifatida qabul qilinadi. M arosimlar-
ni chuqur tahlil qilib o ‘rgangan antropolog va etnograf singari
sotsiolog olim lar nisbatan kam uchraydi. M arosim lar haqidagi
m a’lum otlar sotsiolog olimlar: G. Zimmel va I. Gofman asarlari-
da k o ‘proq uchraydi. Lekin bu m a’lum ot kitobxonda kultlar, m a
rosim lar va rasm -rusm lar zam onaviy jam iyatlarda uchram aydi,
degan fikrni uyg‘otm asligi lozim. M arosim lam i
am alga oshirish
uchun yoki marosim rasm -rusm lariga rioya qilish uchun “narigi
dunyoga” ishonish shart emas. M arosim lar tim sollar va tim sollar
tizim i m avjud bo‘lgan ham da shu tim sollar tizim i bilan hisob-
lashiladigan barcha jam iyatlarda mavjud.
A fsonalar fantastik tasavvurlar y ig ‘indisi emas. U lar real,
haqi-qiydir. Chunki ular haqiqiy, real voqelikka ta’sir k o ‘rsata
oladi va uni ijobiy yoki salbiy tom onga o ‘zgartira oladi. Albatta,
' Q arang: G iddens E ntoni. Sotsiologiya: O liy o ‘q uv y u rtlari uchun o ‘quv
q o ‘llan m a /T a rj. N . M am ato v v a J. B egm atov. - Т.: Sharq, 2002. 5 1 1-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi
biz har qanday jam iyatni yoki tarixiy davrni shu davr ruhiyati
bilan sug‘orilgan afsonaga asoslanm agan,
faqatgina ilmiy yon-
dashgan holatda baholashim iz mumkin. Lekin u holda biz shu
davr haqida haqiqiy, chin m a’lum otlarga ega b o ‘la olmaymiz.
M asalan, Qadimgi G retsiyaning ijtimoiy tuzumini faqatgina ilm
iy jihatdan yondashib o ‘rgansak, biz greklarning haqiqiy hayo-
tini, dunyoqarashini va tarixini to ‘liq va to ;g ‘ri tushuna olmay
qolishim iz mumkin b o ‘ladi.
A fsona m avhum lik emas, u faqatgina fikr m ahsuli ham emas.
A fsona bu o ‘ylab topilgan narsa ham emas, balki u eng yorqin va
chin haqiqatning o ‘zginasidir. M asalan, bizning taom ga b o ‘lgan
m unosabatim iz mavhum, bizning taom ga nisbatan b o ‘lgan istak
va xohishim iz ham mavhum. Bizning ovqatlanish va qorinimizni
to‘ydirish ehtiyojim iz esa m avhum emas, albatta. Demak, taom
ga b o ‘lgan
m unosabat mavhum, lekin unga nisbatan b o ‘lgan
ehtiyoj konkret va realdir.
Yuqorida bildirilgan fikrlardan xulosa qilib aytish mum kinki,
afsona bu aniq va ravshan b o ‘lgan haqiqiy voqelikdir. U his qili-
nadigan, ashyoviy, jism oniy real bo‘lgan, aniq va konkret fikrlar
y ig ‘indisidir. Bu fikrlar y ig ‘indisi aslo m avhum emas. Ular, ak-
sincha, o ‘z haqiqatiga, qonun-qoidasiga va tizim iga egadir.
Dostları ilə paylaş: