So'z boshi
-§. Majburiyatni bajarish muddati va uni kechiktirish holatlari
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7-§. Majburiyatni bajarish muddati va uni kechiktirish holatlari
Majburiyatni bajarish muddati, vaqti doimo taraflar o'rtasida tuzilgan shartnoma asosida belgilangan. Majburiyatning shartnomada ko'rsatilgan muddatda yoki vaqtda lozim darajada bajarilishi qonuniy asosda talab etilgan. Agar majburiyatni bajarish muddati ko'rsatilmagan bo'lsa yoxud majburiyatning mohiyatidan anglashilsa, qarzdor esa ijroni to'xtatmasdan har qachon bajarishi shart bo'lgan, kreditor esa har qachon ijroni bajarishni talab qilish huquqiga ega bo'lgan. Shartnoma asosida aniq tarzda majburiyatning bajarilish muddati ko'rsatilmasligi ham uchrab turgan, bunda bajarish mumkin bo'lgan muddatlar amal qilgan va bu munosabatlarda oqilona tarzda, vijdonan harakat qilinishi lozim hisoblangan. Savdo munosabatlarining yuqori darajada taraqqiy etishi, shartnoma doirasining kengayishi, shartnomalar to'g'risidagi qat'iy normalarni biroz yumshatish yoki qulaylik tug'dirish maqsadida ko'pchilik hollarda majburiyatlarni bajarish muddatini ko'rsatmasdan ham shartnomalarning tuzilishiga yo'l qo'yilgan. Yoki Rim yuristlarining fikricha, «bugun tuzilgan Rimdagi shartnomani ertaga Yegipetda bajarish mumkin emas». Bunday tuzilgan shartnomada jimlik - rizolik asosida shartnomani bajarish muddatining aniqligini o'rnatish qiyinligini e'tiborga olib, muddat o'rnatmaganlar. Bunday holatlarda odilona tarzda ishni hal qilishga ko'proq e'tiborni qaratganlar. Hatto, shartnomani bajarish muddati ko'rsatilmagan hollarda sudga murojaat qilinganda sudya «odilona er» sifatida (ya'ni «sud prosessini odilona asosda olib boruvchi shaxs» degan ma'noni anglatgan) qanday muddat yoki qancha vaqt asosida bu shartnomani bajarishi mumkinligini aniqlash paytida shartnomani bajarish uchun o'zini qiynamasdan kechayu- kunduz, tabiat injiqligiga qaramasdan, sovuq va issiqlardan o'zini ayamasdan, yilning faslini, o'zining yoshini, sog'lig'ini, jinsini o'ylamasdan tinmay harakat qilishga yo'l qo'ymasdan, oddiy holatda majburiyatni bajarish uchun ketadigan muddatni yuqoridagi xususiyatlarni e'tiborga olib belgilagan. Ana shu muddatni «oqilona asosda» belgilangan muddat deb tushunilgan. Qadimgi Rim quldorchilik davlatida majburiyatlarni muddatidan ilgari bajarishga dastlabki paytlarda yo'l qo'yilmagan. Lekin savdo munosabatlarining taraqqiyoti, bozor iqtisodiy munosabatlarining gurkirab o'sishi, Rim davlati hududining kengayishi, jahon taraqqiyotidagi tutgan o'rni, shartnomalarning ko'plab tuzilishlariga olib keldi va ularni muddatidan ilgari bajarish ikkala tarafning ham manfaatini ko'zlab, o'z oborotining tezroq amalga oshishiga imkoniyat yaratib berganligi uchun yo'l qo'yildi. Rim davlatida majburiyatlarning bajarilishini kechiktirish, o'z vaqtida va lozim darajada bajarmaslik oqibatlari shartnomada qatnashuvchi taraflarning intizomsizligini bildirib, ular bilan keyinchalik shartnoma tuzishda chegaralanish vakolatlarini keltirib chiqargan. Majburiyatlarning bajarilishini kechiktirish deganda, da'vo talabining joriy etilishi ya'ni da'vo arizasining yozilishi paytidan boshlanadi. Da'vo arizasining yozilishidan oldin qarzdorga majburiyatni bajarish yuzasidan ogohlantirish yuborilishi lozim bo'lgan va undan keyin qarzdorning ustidan da'vo arizasi yozilgan. Qadimgi Rim huquqida majburiyatlarning bajarilish muddati shartnomada aniq ko'rsatilmagan bo'lsa, qarzdorning yashash joyiga ogohlantirish yuborilgan, ammo bajarilish muddati shartnomada ko'rsatilgan bo'lsa, ushbuning o'zi ogohlantirish ham bo'lib hisoblangan. Qarzdor tomonidan o'z qarzini to'lash yoki majburiyatni bajarish uchun qilingan harakatlarini ya'ni ashyolar, pullarni yoki ekvivalentni kreditor qabul qilmasa, bunday holda qarzdor o'z mulkini omonat asosida saqlab turish uchun depozitga qo'yish yo'li bilan ham majburiyatni o'z vaqtida bajarishiga yo'l qo'yilgan. Rim huquqining o'ziga xos xususiyati shundan iborat bo'lganki, depozitga qo'yish ham kreditor hisobidan amalga oshirilgan. Bunday holda mulkning tasodifan nobud bo'lishi ijroni qabul qilishni kechiktirgan kreditorga qaratiladi hamda keltirilgan zararlar ham undan undiriladi. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|