Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

 ƏNVƏR NƏZƏRLİ VƏ ONUN 
“BU DÜNYANI BELƏ GÖRDÜM” 
  KİTABI HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏRİM
Dünyanın ağrı-acılarından, keçmiş ömrünün həyat sınaqlarından əzm-
lə,  dəyanətlə  çıxmış  Ənvər  Nəzərlini  mən  ustad  şair,  həqiqi  ziyası  ilə 
onu  tanıyanları  riqqətə  gətirən  nurlu  bir  insan  kimi  tanıdım.  Özü  də  bu 
tanışlıqdan ürəkdolusu məmnun qaldım.
Onun biliyi, kamalı, məntiqi qarşısında qürur hissi keçirməyə bilmir-
sən.  Yaşının  ahıl  vaxtında  həyatın  keşməkeşlərindən  yorulmuş  ağlını 
süstləşməyə  qoymadı.  İllərlə  ürəyində  yığılıb  qalmış  ilham  təranələrini 
şe rimizin ən ağır forması olan əruzla vərəqlər üstünə səpələdi. Könlündə 
təlatümlər  yaratmış  ruhun  ehtiyacını  əruzun  dili  ilə  beyt-beyt  oxucu-
suna ərməğan etdi. Divanlarını araya-ərsəyə gətirdi. Əfzələddin Xaqani, 
İmaməddin Nəsimi, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sabir kimi nəhəng 
şairlər yetirmiş Şirvan torpağının bağrından qopub Ənvər Nəzərli. Bu gün 
özünə şair deyib, əruzun kölgəsindən qorxanlar, Ənvər Nəzərli məktəbindən 
azacıq  da  olsa  dərs  alsaydılar,  güman  edirəm  ki,  uduzmazdılar.  Onun 
simasında  həqiqi  mənada  bir  ziyalılıq,  ədəbiyyatımızın  bugünkü  hali-
vəziyyətinə ürək yanğısı, cəfakeşlik gördüm. O, yaşının ötən çağlarında 
keçmiş  sovet  cəmiyyətində  müxtəlif  vəzifələrdə  çalışmış,  həyatın  ağrı-
acısını kifayət qədər görmüş və bu ağrı-acını yaşamış kəslərdəndir, çünki 
sovet zamanlarında vəzifə kürsüsünün arxasına keçmək o qədər də asan iş 
deyildi. Kifayət qədər savadı olmayan bu işin öhdəsindən gələ bilməzdi. O 
sistemin özünə məxsus qayda-qanunları hər ali təhsillinin ağıl ölçüsüylə bir 
araya sığmırdı. Sovet sisteminin qadağaları içində millətini, doğulduğun 
məmləkətini, sevdiyin vətəni təmsil etmək, onun varlığını azacıq da olsa 
pak  duyğularla  yaşatmaq,  öz  saf  əməllərinlə  irəliyə  aparmaq  barmaqla 

---

41
sayılası ziyalıların işi idi. Belə ziyalılardan biri də fars dili üzrə şərqşünas-
mütəxəssis Ənvər müəllim oldu. İndiki zəmanədə müəllimlik adı o qədər 
ucuzlaşıb ki, bu yaxınlarda bir millət vəkilinin “adi müəllim” kəlməsini 
eşidəndə, dəhşətə gəldim. Ona görə dəhşətə gəldim ki, müəllim adi deyil, 
bu adı adiləşdirib, onun böyüklüyünü azaldanlar papaqlarını qabaqlarına 
qoyub  bu  barədə  dərin-dərin  fikir  dəryasına  qərq  olmalıdırlar,  çünki 
milliyyətindən asılı olmayaraq bu addan başlayır insanın sabaha gedən yolu! 
Bu yolun uğuru müəllim adıyla birbaşa bağlıdır. Ənvər Nəzərli də bu ada layiq 
ziyalılardan biridir və bu adı daima uca tutub, çünki ağıllı gözlərlə insanın 
simasına baxanda onun kimliyi o saat bəlli olur. Ənvər müəllimin üzündən 
onun  ziyalılığı,  mirzəliyi  oxunur.  Əsli-nəcabətli  nəslin  övladı  olduğu  hiss 
olunur. Bilirsiz, yüksək vəzifələr daşımaq, çoxlu pullar qazanmaq, dəbdəbəli 
imarətlər yapmaq olar, ancaq bir kəlmə danışıqla adamın kimliyi bariz şəkildə 
özünü nümayiş etdirir. Atalar demişkən, geyimlə qarşılayıb, ağılla yola salarlar. 
Əsli-kökün yoxluğu və varlığı insanın hərəkət və davranışlarından, danışığının 
çəkisindən bilinir. Ustadım Ənvər müəllimin danışığında da, davranışında da 
bu keyfiyyətlər kifayət qədər hiss olunur. 
1937-ci ilin repressiya qurbanlarından biri olan, Azərbaycan Yazıçılar 
Birliyi Təşkilat Komitəsinin sədri Hacıbaba Nəzərlinin qardaşı oğlu Ənvər 
Nəzərli keçdiyi həyat yolunun cəfalarını ürəyində yaşatmış ziyalılarımızdan 
biridir. O, məktəbdə müəllimlikdən tutmuş, sonrakı dövrlərdə daşıdığı bir 
sıra vəzifələrdə nəslinin cəfakeşi oldu. Onu donduran haqsız tənə buzlarını 
isti ürəyilə, ağlı, zəkasıyla əritdi. Daşıdığı vəzifələrin öhdəsindən şərəflə 
gəldi. Yaşının  bu  çağında  Nəzərli  soy  adının  şərəfini  qorudu,  bağladığı 
divanları ədəbiyyatımıza ərməğan etdi. Çoxları bu yaşında başqalarından 
qulluq və diqqət tələb etdiyi halda, Ənvər müəllim ağlının kamilliyini ixti-
yar yaşına qurban vermədi, tutumlu divanlarıyla bahəm, bu yaxınlarda çap-
dan çıxmış “Bu dünyanı belə gördüm” 367 səhifəlik kitabında “Yaddaşın 
izi qalır…” sənədli-povesti də yer aldı. Bu povest “Kredo” qəzetində çap 
olunmuş “Eşitdiklərim, bildiklərim” sənədli həyat epizodlarıdır. Bir müddət 
qabaq “Kredo” qəzeti vasitəsilə Ənvər müəllimə ünvanladığım məktubda 
qeyd etdiyim kimi bu sənədli povest təkcə bir nəslin həyat həqiqətlərini, 
çəkdiyi müsibətləri üzə çıxarmır, həm də millətimizin sovet dövründə və 
ondan  öncə  keçdiyi  həyat  yolunun  önəmli  tarixçəsidir.  Elə  tarix  də  za-
man keçdikcə belə önəmli, sənədli həyat həqiqətlərindən yaranır. Gələcək 
nəsillər bu həyat həqiqətlərindən bariz şəkildə faydalanır. Ənvər müəllimi 

---

42
haqq  dünyasına  qovuşmuş  qəzəl  ustadı,  rəhmətlik  Hacı  Mailin  1994-cü 
ildə  yaratdığı  “Füzuli  şeir  məclisi”ndən  əyani  şəkildə  tanıdım.  Sonralar 
onun bu məclisdə müsbət mənada oynadığı rolun canlı şahidlərindən biri 
oldum. Bu məclisə müxtəlif cür ağıl tutumlu insanlar gəlirdi, çoxlarının 
da üzündən-gözündən razılıq töküldüyü halda, Ənvər Nəzərli heç vaxt öz 
təmkinini pozmazdı, başa düşmək istəməyəni də yumşaq bir tərzdə başa 
salmağa cəhd edərdi. 
Dəyərli  ziyalımız,  şair-publisist  Əli  Rza  Xələflinin  baş  redaktor  ol-
du ğu  “Kredo”  qəzetində  2008-ci  ilin  may  ayından  Ənvər  müəllimin 
“Eşit diklərimdən,  bildiklərimdən”  sənədli  həyat  hekayəti  ardıcıl  surətdə 
çap  olunarkən  mən  bu  yazını  heyranlıqla  oxuyurdum,  çünki  həyatı 
dərk  edən  gündən  dədə-babalarımızın  keçdiyi  ağrılı  həyat  yolu,  köləlik 
buxovlarıyla bəndlənmiş başıbəlalı vətənimizin müsibətləri məni həmişə 
düşündürürdü. Düşünürdüm ki, nədən dədə-babalarımız birləşib vahid bir 
dövlət  yarada  bilməyib  və  yaratmaq  istəyəndə  də  cəhdləri  boşa  çıxıb?! 
Tayfa hegemonluğundanmı, ya hamının xan olmaq istəyindənmi və yaxud 
qonşuluqda  olan  amansız  imperiyaların  azğınlığındanmı  ölkəmiz  uzun 
illər zəlalət girdabında çapaladı?! Hissə-hissə, parça-parça doğma yurdlar 
əldən  çıxdı,  ellər,  elatlar  köç  etdi.  Qəbirlərimiz  tapdalandı,  namusumuz 
xırdalandı,  düşünən  beyinlərə  süngü  yeridildi,  say-seçmə  igidlərimizin, 
vətən eşqli ziyalılarımızın ürəyinə dağlar-düyünlər çəkildi. Xan-bəy-tacir 
əsilli insanlarımızın nəinki özləri, balaları, qohum-əqrəbaları bu müsibətin 
acısını  öz  sümüklərində  hiss  etdilər,  üstəlik,  mənlikləri  tapdalandı,  soy 
adları gizlədildi, özləri və yaxınları təkcə Sibirə yox, Orta Asiya səhralarına, 
hətta  okean  adalarına  qədər  sürgün  edildilər.  Əyilib  diz  çökməyənlərin 
izləri-tozları yox edildi, bu azğınlıqların xofu millətimizin ürəyinə ox edil-
di. Vaxt olub ki, yazını oxuyarkən Ənvər müəllimə demişdim: “Allahdan 
arzu edirəm, ömür sizə vəfa qılsın bu yazını kitab şəkilində buraxa biləsiz”. 
Şükür ki, bu günü Tanrı həm müəllifin özünə, həm də bu sənədli-povestin 
müştağında olan oxucularına, o cümlədən mənə, qismət etdi.
Ustadım  Ənvər  Nəzərlinin  “Bu  dünyanı  belə  gördüm”  kitabında  yer 
alan “Yaddaşın izi qalır…” sənədli povesti obrazlar bolluğu ilə zəngindir, 
məhz  povestin  özəlliyi  və  gözəlliyi  ondadır  ki,  bu  obrazlar  real  həyatın 
ağrı-acıları ilə yaşamış vətən övladlarıdır. Əsərin əvvəlində cərəyan edən 
hadisələr çar Rusiyasının son illərinə təsadüf edir. İnqilabi özbaşınalıqların 
və imperiyaların toqquşduğu zamanlar milliyyətindən asılı olmayaraq in-

---

43
sanlar böyük müsibətlərə düçar olur. Onda da ola ki, dini, dili, mədəniyyəti 
tamamilə sənə yad olan hegemon bir dövlətin köləsi olasan. Həmin köləlik 
ağrılarından keçdi binəva vətənimiz. Bu gün də o ağrının yaraları bitişmir! 
Həm canımızda, həm qanımızda, həm də paramparça olmuş yurdlarımızın 
odu sönmüş ocaqlarında! Bu ocaqların tüstüsü burula-burula göyün yeddi 
qatında haray dolu şırımlar açıb. 
Demokratiyanın beşiyi adlandırdığımız Avropada, hətta azsaylı millət-
lərin  belə  müstəqil  dövlətləri  olduğu  halda,  bu  boyda  məmləkətimizin 
müstəqillik  arzuları  dönə-dönə  ölüm,  qırğın,  qanla  müşayiət  olundu. 
İnsa nımızı manqurtlaşdırmaq üçün şimalda rus imperiyası, cənubda fars 
imperiyası ilan kimi min bir dəfə dəridən-qabıqdan çıxdı. Bu gün müs-
təqillik  arzusuna  yetişsək  belə,  yenə  də  imperiyalar  fürsət  düşən  kimi 
pıçhapıçdadırlar, arzularımızı gözümüzdə qoymaq üçün, fəqət, bütöv bir 
dünyaya  səpələnmiş  50  milyonluq  Azərbaycan  türkünün  ümid  yeridir 
müstəqil Vətənimiz! Elə müəllif də sənədli povestində vətən övladlarının 
ötən  əsrin  əvvəllərindən  üzü  bəri  başlarına  gəlmiş  müsibətləri  yanıqlı 
bir  dillə  oxucusuna  nəql  edir.  Əsərdə Abbasqulu  ağa  Bakıxanovla  bağlı 
maraqlı  bir  məqam  diqqətimi  cəlb  etdi.  1847-ci  ildə  Şamaxıdan  və 
Qubadan  Həcc  ziyarətinə  gedən  zəvvarların  arasında Abbasqulu  ağa  da 
olubmuş. Əsərdə ağanın yolboyu sadə insanlarla mehriban rəftarından, in-
san nəvazişkarlığından söhbət açılır. Məşhur alim, şair və dövlət xadiminin 
humanistliyi onunla yol yoldaşı olan zəvvarlarda həm heyranlıq, həm də if-
tixar hissi doğurmuşdu. Abbasqulu ağanın o müqəddəs yerdə vəfatı oxucu-
lar üçün maraqlı və tarixi bir faktdır. Müəllifin əmisi nakam Həbibullahın 
başına  gələn  fəlakət  həm  oxucunu  mütəəssir  edir,  həm  də  millətin  say-
seçmə oğullarına qarşı törədilmiş cinayətlərin təşkilatçılarına qarşı insanda 
sonsuz nifrət hissi yaradır. Əslində ölkəmizdə erməni azğınlıqları rusların 
birbaşa dəstəyi və əliylə törədilirdi və bu gün də o davam edir. Öz idbar 
siyasətlərini həyata keçirmək üçün əslində imperiyalar azsaylı xalqlardan, 
dinlərdən  və  bu  dinləri  min  bir  yerə  parçalayan  məzhəblərdən  istifadə 
etmişdilər. Ermənilər də bu qanlı oyunun təşkilatçılarının əlində iki əsrdir 
ki, oyuncaqdırlar. Qan tökə-tökə bu idbar oyunun gələcəyinə inanmışdılar. 
Ermənilər özlüklərində, yəqin başa düşməmiş deyillər ki, Azərbaycan adlı 
məmləkətin ərazisində nə keçmişdə, nə eradan əvvəl dövlətləri olmayıb. 
Özləri  də    ta  qədimdən  gəzinti  bir  qövm  olduğu  üçün  müxtəlif  yerlərə 
köçlər ediblər. Bu gün gəlmə haylar bir ovuc alban əsilli nankor xristian 

---

44
azərbaycanlıların kirli və məkrli kürkünə bürünüb nəinki torpaqlarımızı, 
mədəniyyətimizin müxtəlif sahələrini zəbt etməklə məşğuldurlar. Əslində 
ermənilər  (haylar)  rus  siyasətinin  əlində  oyuncaq  olduğu  kimi,  alban 
əsillilər də hayların əlində oyuncaqdır! Bilən bilir ki, nə dünən, nə sabah, nə 
də min il sonra haylar onları öz qanından hesab etməyib və etməyəcəklər. 
Ümumiyyətlə, ermənilərdə dədə-babadan belə bir adət var ki, hara qon-
dular  oranı  özlərinə  vətən  sayır  və  özününküləşdirməyə  başlayırlar.  Bu 
özününküləşdirmə isə sonralar qanla, qırğınla, xəyanətlə boy göstərir. Elə 
keçən  əsrin  əvvəllərində  də  həm  qardaş Türkiyə  ərazisində,  həm  də  bi-
zim ərazidə bu xəyanətlər və qırğınlar kənd-kənd, şəhər-şəhər tüğyan etdi. 
Dünyanın başbilənləri “yazıq erməni” simasına çoxdan bələddir, sadəcə 
olaraq,  xristian  Avropaya  müsəlman  Azərbaycanın  inkişafı  sərf  eləmir. 
Ona görə həm dünən, həm bu gün erməni xainliyi və iyrəncliyilə üzbəüz 
qalmışıq. Bizə isə bu xainlikdən xilas olmaq üçün iqtidarlı-müxalifətli bir 
olmaq lazımdır, çünki bizim bir düşmənimiz var, o da erməni toplumu-
dur. O topluma qarşı bu gün də, sabah da, gələcəkdə də ayıq-sayıqlığımızı 
itirməməliyik.  Bəli,  onlar  qoltuq  altında  yaşamağı  xoşlayandır.  Hansı 
millətin  qoltuğunun  altında  daldalanırlarsa,  o  millətin  də  oyuncağına 
çevrilirlər. Necə ki, bu gün rusların oyuncağına çevriliblər, farsların ətəyini 
öpürlər.  Elə  əsərdə  müəllif  də  ermənilərin  fitvasıyla  əzizlərinin  başına 
gələn müsibətləri nəql edir. 1900-cü illərdə barmaqla sayılası ziyalılarımız 
var  idi,  vətənimiz  belə  insanlara  sonsuz  ehtiyac  duyurdu.  Ali  təhsilli 
Həbibullahın vətənə dönməsi erməni əsilli xəyanətkarları açmırdı. Ona görə 
onun qətlinə fərman verdilər və cavan həyatı nakam sonluqla bitdi. Əslində 
mənə elə gəlir ki, torpaqlarımızın bir qismi əlimizdən müvəqqəti çıxsa da 
ermənilər bu dəfə oyunda uduzublar, çünki vaxtilə Azərbaycanın mərkəzi 
olan Bakıda ən yaxşı yerləri və vəzifələri onlar zəbt etmişdilər. Ölkənin 
şah damarı isə onun paytaxtıdır. Bu şah damarın əsas lingləri onların əlində 
idi.  Bu  gün  müvəqqəti  yardımlarla  yaşayan,  torpaqlarımızın  bir  parçası 
olan, indiki Ermənistan, yəqin ki, belə getsə bir müddətdən sonra süqu-
ta uğrayacaq, çünki bütünlüklə yal yeyən bir dövlət nə Avropanın, nə də 
onun havadarlarının ömürlük pul kisəsindən asılı qala bilməz. Avropalılar 
heç öz övladlarının nazı ilə oynamağı sevmirlər, o ki olsun ermənilərin. 
Ermənistanda yaşayan ermənilər isə belə getsə yenə də qazanc və güzəran 
eşqilə dilənçi dövləti tərk etməli olacaqlar. Beləliklə, Ermənistan dediy-
imiz qurama dövlət öz ömrünü başa vuracaq, çünki xaini nə Allah sevər, nə 

---

45
də onun Allah eşqli bəndələri! Rusiyaya isə mənim yazığım gəlir, ona görə 
yazığım gəlir ki, o boyda dövlətin başbilənləri Yekaterina dövrünün fikir 
və  düşüncələrilə  yaşayırlar.  Düşünmürlər  ki,  hələ  daxillərində  nə  qədər 
muxtar vilayət və mərkəzlər var ki, azadlıq eşqilə çalxalanırlar. Bir gün bu 
çalxalanma başqasına quyu qazıyan imperiyanın özünü tar-mar edər! Axı 
dünya dünənki dünya deyil, indiki zəmanədə heç ailədə övlad öz validey-
ninin sözünə qulaq asmır…
“Yaddaşın izi qalır…” sənədli povestində törədilmiş qırğınların gətirdiyi 
fəlakətlər maraqlı bir dillə əsər boyu işıqlandırılır. Bu fəlakətlərin davamı 
isə sovet dövründə qanlı repressiyalarla özünü büruzə verir. Müəllifin əmisi 
1937-ci  il  ziyalı  qırğınının  ilk  qurbanlarından  biri  olur.  Nəzərlilər  ailəsi 
də, başqa əsilli ailələr kimi haqsızlıqlara və fəlakətlərə düçar olurlar. Nə 
idi bu insanların günahı? Vaxtilə öz bacarıq və istedadları hesabına layiq 
olduqları halal titul və varidata görə niyə ölümə, təhdidə, sonu görünməyən 
haqsızlıqlara düçar oldular? Rus imperiyası qırmızı bolşevik adıyla hələ 
70 il sonra da millətlərin başına fəlakətlər açdı. İnsanları öz əqidəsindən, 
dinindən,  dilindən  uzaq  saldı.  Ruslaşma  siyasəti  soy  adın  sonuna  əlavə 
edilən “ov, yev, ova, yeva” şəkilçilərindən tutmuş canımızda, qanımızda, 
mənəviyyatımızda cövlan etdi. İndi də hələ bu ağrıların məngənəsindən tam 
xilas ola bilmirik. Necə deyərlər, jorjiklər mənəviyyatımızda elə dərin kök 
atıblar ki, onlardan qopmaq üçün hələ bizə neçə-neçə illər lazım gələcək. 
Müstəqilliyimizin başı sağ olsun, bu yaralar da zaman gələr, sağalar. Atalar 
demişkən, təkcə ölümə çarə yoxdur. 
Ustadım  Ənvər  Nəzərliyə  heyranlığım  ədəbi  dilimizin  təmizliyini 
qoruyub saxlamasıyla da bağlıdır. Bu onun həm nəzm dilində, həm nəsr 
dilində, həm də şifahi danışığında adamı valeh edir. Baxmayaraq ki, uzun 
müddət sovet dönəmində məsul vəzifələrdə çalışmış, ancaq ana dilimizə 
sadiq  qalmış,  onun  keşiyində  daim  bir  əsgər  kimi  durmuşdur.  Məsul 
vəzifələrdə  işləyənlərin  çoxu  vaxtilə  ana  dilimizdə  danışmağı  özünə  ar 
bilərdi, nəinki özlərini, həm də uşaqlarını bu dildən uzaq salardılar. Ənvər 
müəllim əsərin bir yerində hələ bələkdə ikən anasının onun bələyində yad-
dan çıxardıb qoyduğu təsbehi sonralar rəhmətlik anasına xatırladır. Anası 
bu kiçik epizodu xatırlayanda təəccüb qalır. Oğlunun bu qeyri-adi yaddaşı 
qarşısında heyrətlənir, uca Tanrının şərəfinə namaz vaxtı olmamasına bax-
mayaraq üç rükət namaz qılır. Mən də Ənvər Nəzərlinin yazdığı “Yaddaşın 
izi qalır…” sənədli-povestini oxuyarkən hədsiz qibtə hissi keçirtdim. Yaşı 

---

46
80-ni keçmiş bu ixtiyar kişinin hafizəsi önündə heyrət hissimi gizlətmirəm. 
Artıq çoxdan tarixə dönmüş hadisələri yenidən gündəmə gətirib bu yaşında 
kitab  səhifələrinə  düzmək  böyük  cəfa,  zəhmət  və  məhəbbət  tələb  edir. 
Müəllif bu alimanə işilə həm biz oxucularını, həm də dünyasını dəyişmiş 
nakam  insanların  ruhunu  şad  edib.  Əslində  vəzifədə  işləmək  insandan 
hədsiz bacarıq və dözüm tələb edir. Ənvər müəllim bu bacarıq və dözümü 
yəqin gənc yaşlarından özündə əxz edib. İndi də o dözümün vərdişini dad-
maq şərəfinə nail olub. Əsər boyu müasir dövrümüzün ziyalıları olan elm 
adamları, mədəniyyət işçiləri, yüksək çinli insanları barədə söhbətlər açılır. 
Yeri düşdükcə adları sadalanır. Rusiya, Türkiyə, İraq, İran və sair ölkələrə 
səfərlərindən bu səfərlər zamanı baş verən maraqlı hadisələrdən bəhs ed-
ilir. Şər və xeyir arasında çapalayan dünyamızda cövlan edən bir sıra hali-
hekayətlər nəsr boyu şirin nağıl dili ilə nəql olunur. Biz bu sənədli-povestdə 
insan həyatının uğurlu və uğursuz anlarıyla üzbəüz qalırıq, bu anlar qabarıq 
şəkildə  vərəqlər  üstündən  boy  göstərir,  üzümüzə  gülümsəyir,  bəzən  də 
sonu görünməyən hıçqırtılarla hönkür-hönkür ağlayır. Ümumiyyətlə, insan 
həyatı məzmunlu və maraqlı olanda ağrı-acılar da onu cilalayır. Taleyim 
qara gətirdi deyib, onun qarşısında diz çökməyənlər həyatda uğurlar qa-
zana bilirlər. Bu uğurlar baş işlədəndə daha mükəmməl, daha inamlı olur, 
məhz sənədli povest də bu məqsədə çıraq tutur.
Hörmətli  ustadım  Ənvər  Nəzərlinin  “Bu  dünyanı  belə  gördüm” 
kitabında  “Eşitdiklərim,  bildiklərim”  hekayəsi  əsasında  araya-ərsəyə 
gələn “Yaddaşın izi qalır…” sənədli-povestlə bahəm, şeirləri, publisistik 
qeydləri, bir də müəllif haqqında yazılmış məktub və məqalələr yer alır. 
Müəllifin şeirlər bölməsində qəzəllərlə yanaşı, elegiya (məsnəvi), mürəbbe, 
heca vəznində şeirlər sıralanır. Xüsusən Ənvər müəllimin istiqlal şairimiz 
Əhməd Cavada həsr etdiyi əruzun məsnəvi formasında yazdığı mərsiyəsini 
yaratdığı titrəyiş ürəyi ehtizaza gətirir. Şeirdən ilk parçaları əziz oxucuların 
diqqətinə yetirməyi özümə borc bildim:
                               
     Ey Vətən oğlu, əziz şairimiz,