Sport fiziologiyasi fanidan ma’ruzalar matni Ma’ruza Kirish

Ishga kirish xolati

Ishga kirish xolati – bu organizm ishini bajara boshlaganidan bir necha dakika utganda davom etadigan xolat bulib,oganlar,sistemalar ishini ortib borishi,rivojlanishi bilan ifodalanadi,ya’ni muskul ishining boshlangich davrida fiziologik funksiyalarning berilgan ishni muvaffakiyatli bajarish uchun zarur bulgan yangi funksional darajaga asta-sekin utirishidir. Ishga kirishib olish davrida sportchining xarakat faoliyati kuchlanishi bajaradigan ishga moslashadi, modallar almashinuvi ortadi, sistemalarni uzaro ta’siri yaxshilanadi. Ishga kirish davrida fiziologik sistemalar funksiyasining bajariladigan ishga moslashishida asab sistemasi bilan bir katorda ichki sekretsiya bezlari faoliyatining kuchayishi muxim rol uynaydi Masalan, ishga kirishish davrida kon tarkibida adrenalin,noradrenalin va gipofiz bezi gormonlarning mikdori ortadi.Ishga kirishib olish davrida fiziologik fuksiyalarning rivojlanishi organizmning щamma sistemalarida bir va=da bulmaydi,balki geteroxron щolatda,ya’ni ba’zi sistemalarning ishi tezrok,ba’zilarning funksiyasi sekin rivojlanadi. Masalan xarakat sistemasining ishga kirishish davri soniya bilan xisoblanishi mumkin.Eshkak eshish eki urta щamda uzok masofalarga yugurishda u 1-3 dakikaga boadi.Vegetativ organlari,yurak-tomir va boshkalar funksiyasining tulik rivojlanishi uchun 2-7 dakika talab kilinadi.SHuning uchun,aerob sharoitda urtacha tezlik bilan bajariladigan ishlarda щam ishning boshlan\ich davrida organizmda kislorod karzi yuzaga keladi va bu karzi ishning bajarilishi davrida yukoladi,chunki organizmning kislorod tashuvchi sistemalari funksiyasi birdan etarli darajada talab kilinaetgan kislorod mikdorini etkazib berolmaydi..Organizmning ishga kirishib olish davri, sportchining jismonan chinikkanligiga, uning ixtisosligiga, start oldidagi xolatiga, ish oldidan utkazilgan razminka effektiga va ish bajariladigan sharoitga, ishning turiga, xarakteriga, yoshga boglik.

Turgun xolat, uning turlari

Turgun xolat - fiziologik kursatkichlarni uzgarmas (doimiy) darajasi bilan ifodalanadigan va jismoniy ish tezligini organizmning funksional imkoniyatiga tulik mos bulishida ish bajaruvchi organizmda yuzaga keladigan xolatdir. Turgun xolatga utish, vakt birligida sarflanadigan kislorod mikdorini kamayishi, kislorodga talabning pasayishi bilan kuzatiladi. Natijada muskul kuchlanishi pasayadi. 3-4 dakikadan ortik vakt davomida bajariladigan muskul ishlarida turgun xolat yuzaga keladi, ya’ni organizmdagi organ va sistemalarning ishi, fiziologik xolatlar ma’lum darajada rivojlangandan keyin, yurakning kiskarishi, konning sistolik xajmi uzgarmasdan turgun xolatda saklanadi - bunday xolat turgun xolat deb ataladi

Turgun xolat siklik dinamik xarakterdagi muskul ishni yuajarishida shu ishni bajarish uchun talab kilinaetgan kislorod mikdoriga teng eki unga yakin mikdorda kislorod uzlashtirilishi bilan ifodalanadi. Masalan, muskul ishini bajarish uchun bir dakikaga 3l. kislorod talab etilsa va organizm bir dakikada shu mikdordagi(3l) kislorodni uzlashtira olsa-bu turgun xolat bu

ladi.. Turgun xolat 2ga ajraladi: xakikiy turgun xolat va yolgon turgun xolat.
Xakikiy turgun xolat urtacha tezlikda siklik dinamik ishlarni bajarishda kuzatiladi. Bunday ishlarda organizmning bir dakikadagi O₂ ga bulgan talabi 2-3 l atrofida bulib, organizm ish davomida talab etilayotgan O₂ mikdoriga teng mikdorda kislorod uzlashtiradi, ya’ni kislorod karzi yuzaga keladi. Bunday xolat xakikiy turgun xolat buladi. Urtacha tezlikdagi siklik dinamik ish aerob sharoitda bajariladi.
YOlgon turgun xolat katta tezlikdagi siklik dinamik ishlarni bajarishda yuzaga keladi. Bunday ishlarni bir dakika uchun talab etiladigan kislorod mikdori 6-8 l atrofida buladi. Turgun xolatda funksiyalar unga rivojlanmagan bulsa xam yukori ish kobiliyatiga erish ish mumkin.

-Rasm.Xakikiy(A) va shunday tuyuladigan(B) turgun xolat bilan xarakterlanuvchi ishda kislorod uzlashtirilishi(chizikli maydaydon)va kislorod karzi(ok maydon)

Ishning maks. meeri funksiyasi				Tiklanish
Tinch xolatda	Start oldi xolati	Ishga kirishish xolati