St və mks” fakultəsi “Meliorasiya və stt”

Yeraltı suların hərəkəti. Təbii şəraitdə yeraltı sular ağırlıq qüvvəsi və ya molekulyar qüvvələrinin təsiri ilə daim hərəkətdə olur. Səth sularının hərəkətinə nisbətən yeraltı suların hərəkəti nisbətən zəifdir.

Yeraltı suların süxurlarda hərəkəti süxur boşluqlarının böyüklüyündən, sulu layın hidravliki meyilliyindən və suyun temperaturundan asılıdır.

Süxurların məsaməliyindən asılı olaraq yeraltı suların iki rejimdə hərəkəti müşahidə edilir: laminar və turbulent.

Kiçik məsamələrə malik olan süxurlarda suyun hərəkəti laminar, böyük məsaməli və çatlı süxurlarda isə turbulent xarakter daşıyır. Laminar hərəkətli suların axın sürətini müəyyən etmək üçün Darsi düsturundan istifadə edilir:

v=K•i

burada, K-filtirasiya və ya sukeçirmə əmsalı, sm/san, m/saat və ya m/sutka; ihidravlikimeyllikdir və suyun basqısının h (m) keçdiyi yolun uzunluğuna l (m)

olan nisbətinə bərabərdir, (h/l).

Beləliklə, Darsi düsturundan aydın olur ki, yeraltı suların laminar hərəkəti zamanı axının sürəti hidravliki meylliliklə mütənasibdir. Əgər i=1 olarsa, onda v=K, yəni meyllik vahidə bərabər olur.

Yeraltı sular iri dənəvər və çatlı süxurlardan keçdikdə nisbətən ən böyük sürətli və burulqanlı olması ilə səciyyələnir, yəni turbulent xarakter daşıyır.

Turbulentli hərəkətli yeraltı və səth sularının axın sürəti Şezi düsturuna görə təyin edilir.

Yeraltı suların axın sürətini bilərək onların sərfini hesablamaq olar. Sulu layın en kəsiyinin sahəsindən vahid zamanda keçən suyun miqdarına su sərfi deyilir və o, aşağdakı düsturla hesablanır:

Q or = ω• V

burada,

Q-su sərfi, m³/saat və ya m³/sutka; vor-yeraltı suyun orta sürəti,m/sutka; ω-sulu layın en kəsik sahəsi, m².