St və mks” fakultəsi “Meliorasiya və stt”
Yüklə 1,1 Mb.
|
|
Göllərin çay axımına təsiri. Göllər çayın axımına və rejiminə bəzən o qədər
güclü təsir göstərir ki, qalan amillərin təsiri heç hiss olunmur. Göllər onlara daxil olan suyu toplayır və sonra tədricən çaya verir, yəni konkret fiziki-coğrafi şəraitdən, gölün tipindən, hidrometrik müşahidə məntəqəsinə yaxınlıqdan, hövzədə göllərin sayından və onların axarlı-axarsız olmalarından, göllərin yeraltı sularla əlaqəsindən asılıdır. İfrat və kifayət qədər rütubətli zonalarda su səthindən və torpaqdan buxarlanma çox az fərqlənir. Buna görə də göllərdən buxarlanma ilə itki o qədər də böyük əhəmiyyət kəsb etmir və göllər yalnız çay axımını tənzimləyir. Gölün tənzimləyici prizmasının həcmindən asılı olaraq bu tənzimləmə aylıq, mövsümi və çoxillik ola bilər. Mövsümi tənzimləmə şəraitində minimal və maksimal axım əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər, illik axım isə ola bilər dəyişməz qalsın. Arid zonada su səthindən buxarlanma hövzə səthində buxarlanmaya nisbətən 5-6 dəfə çoxdur. Buna görə də gölün sahəsi nə qədər böyük olarsa, buxarlanma ilə əlaqədar itki də bir o qədər çox olar. Bəzən bu itkilər göldə akummlyasiya olunmuş su həcmindən də artıq ola bilər. Bununla əlaqədar göllü hövzəyə malik çayların axımı, gölsüz çaylara nisbətən azalır, xüsusilə azsulu illərdə. Hövzədə çoxsaylı axarsız göllər olduqda, onlar səth və yeraltı suları akummlyasiya edir və sonra onları buxarlandırır. Belə hallarda göllərin çay axımına təsiri mənfidir, yəni onlar axımı azaldır. Əsas çayın məcrasında yerləşən göllər, qollarda yerləşən göllərlə müqayisədə çay axınına daha güclü təsir göstərir, xüsusilə müşahidə məntəqəsinin yaxınlığında olduqda. Çayların yuxarı axınında yerləşən göllərin həcmi çox zaman kiçik olur və onlarda toplanan su yalnız qısa müddət ərzində çayların qidalanmasında iştirak edir. Ümumiyyətlə, göllərin illik axıma təsiri onların hövzədə nisbi sahəsi 2-5%-dən çox olduqda daha əhəmiyyətli olur. Gölün tənzimləyici prizmasının həcmi kiçik olduqda, o yalnız yay minimal axımına təsir göstərir.
aşağıdakılardır: • Su aynasının sahəsi (F)- sahil xətti, yəni sıfırıncı izobatla əhatələnmiş sahədir;
• Gölün uzunluğu (L)- sahil xətti üzərində bir-birindən ən uzaqda olan nöqyələri su səthindən keçməklə ən qısa yolla birləşdirən xəttin uzunluğudur. Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|