Standart-kosts usulining moxiyati faqat imkoniyatlari
(-5000 &) Ишлаб чикариш хажми ОРИШИ (7200 &)
Yüklə 279,18 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kombinatsion
- Xulosa: Mehnat bo‘yicha orishlar
- Bozor hajmining
- Sotish bo‘yicha odish tandidi.
- 4 - BOB. Ogishlar taxdili: mukobil yondashufaqat lar
- Firmaning faoliyat yuritish sharoiti o‘zgarishini hisobga olib mukobil xarajatlar bo‘yicha ogishlarni taxlil qilish
|
(-5000 &)
Ишлаб чикариш хажми ОРИШИ (7200 &) Ишлаб чикариш хажми ориши (+16200&) Materiallar narxi ORIShI (12200 &) Kombinatsion ORISh (-9000 &) Aytish kerakki, kombinatsion orish faqat ishlab chiqarish hajmi orishi faqat menejerlar materiallar kombinatsiyasini erkin o‘zgartirish faqat kushish ishlab chiqarishning belgilangan alokasidan chetga chikishga xakli bo‘lgan ishlab chiqarish jarayonlari uchun xosdir. Menejerlar materiallarni almashtirish xukukiga ega bo‘lmagan joylarda kombinatsion ogishii faqat ishlab chiqarish hajmi orishini hisoblashning ahamiyati yuk. Masalan, kir yufaqat ish mashinalari, telefaqat izorlar, chang yutgichlarni yirish uchun talab kilinadigan detallarning oldindan ma’lum kombinatsiyasi mafaqat jud. Bunday ishlab chiqarish jarayonlarida me’yoriy iste’moldan chetga chikish foydalanilayotgan materiallar kombinatsiyasini o‘zgartish bilan emas, balki foydalaniladigan materiallarning samaradorligi bilan borlik. Kombinatsion orish faqat ishlab chiqarish hajmining mehnat sarflari bo‘yicha orishi Kombinatsion orishni faqat materiallar bo‘yicha ishlab chiqarish hajmi orishini aniqlash uchun foydalanilgan usulni ma’lum operatsiyani bajarish uchun mehnatning ikki faqat undan ortik turini kushish mumkin bo‘lganda mehnat xarajatlariga nisbatan xam qo‘llanish mumkin. Ishlab chiqarish bulimining menejeri mehnatning turli xillarini qo‘llanishga xakli bo‘lsa, kombinatsion orishni faqat mehnat оъишини дисоблашнинг 10 галлон А махсулот ишлаб sarflari bo‘yicha ishlab chidarish hajmi foydasi bor. 3.2. misolni ko‘rib chidaylik. 3.2. Misol Oldingi misolimizni dafaqat om ettirib, dompaniya chidarish uchun duyidagi me’yoriy talablarni belgiladi, deb tasafaqat faqat ur dilaylid: 2 soat maladali mehnat, har soat 9 & 18 & 3 soat maladasiz mehnat, har soati 7 & 21 & 39 & Shu dafaqat rda xadidatda ishlab chidarilgan A Mahsulot hajmi 92700 gallonni faqat sarflangan mehnat-soatning xadidiy hajmi duyidagilarni tashdil dildi: 20000 soat maladali mehnat, har soati 10 & 200000 & 26000 soat maladasiz mehnat, har soati 6 & 156000 & 46000 356000 & Bir gallon Mahsulot ishlab chidarishga me’yoriy mehnat sarfi 3,90 (39\10 gallon) &ni tashdil etadi. Xrzir biz mehnat bo‘yicha umumiy ogishii hisoblay olamiz. Xadidiy ishlab chidarish hajmi (92700 x 3,90 &)ga Me’yoriy chidimlar 361000 & Xadidiy mehnat xarajatlari 356000 & Mehnat bo‘yicha umumiy ogish +5530 & Ish xadi stafaqat dasi bo‘yicha ogish odatdagided hisoblanadi: Ish xadi stafaqat dasi bo‘yicha ogish: (me’yoriy stafaqat da - xadidiy stafaqat da x xadidiy faqatdt Maladali mehnat (9 & - 10 &) x 20000 - 20000 & Maladasiz mehnat (7 & - 6 &) x 26000 +26000 & + 6000 & Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishni hisoblash uchun xadidiy ishlab chidarish hajmiga me’yoriy mehnat-soat middorini xadidatan ishlangan mehnat-soat hajmiga diyoslab, ish xadining me’yoriy stafaqat dasiga dupaytirish lozim. Xdsob duyidagicha bo‘ladi: Xadidiy ishlab chidarish hajmi uchun me’yoriy narxlar bo‘yicha mehnat-soati me’yoriy middori: Xadidatda 92000 gallon ishlab chidarish uchun zarur: 18540 soat maladali mehnat 166860 & (92700 \10 x 2 soat) har soati 9 & 27810 soat maladasiz mehnat 194670 & 361530 & Меъёрий нархлар буйича хадидий мехнат-соат миддори: 20000 соат маладали мехнат, хар соати 9 & 26000 соат маладали мехнат, хар соати 7 & Мехнат унумдорлиги буйича огиш (i - i i) 180000 & (i) (9270040 x 3 soat) har soati 7 & 182000 & 362000 & -470 булимда материаллардан огишга ва ишлаб чидариш Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishni oldingi foydalanish bo‘yicha ogishda bo‘lgani dabi dombinatsion hajmi ogishiga ajratish mumkin. Kombinatsion ogish duyidagi durinishda bo‘ladi: = сарфи - хадидатда иш (Me’yoriy dombinatsiya bo‘yicha xadidiy mehnat dilingan soat hajmi) x ish xadining me’yoriy stafaqat dasi. Agar shu formula dullanilsa, ogish duyidagicha hisoblanadi: Me’yoriy kombinatsiyaga muvofiq haqiqiy mehnat-soat sarfi: Malakali mehnat = 18400 soat (2\5 x 46000 soat) 1 soati 9 & 165600 & Malakasiz mehnat = 27600 soat (3\5 x 46000 soat) 1 soati 7 & 193200 & 358800 & Ish xakining me’yoriy stafaqat kasi bo‘yicha xakikatda ish bajarilgan soatlar hajmi: Malakali mehnat = 20 000 soat, 1 soat 9 & 180000 & Malakasiz mehnat = 26 000 soat, 1 soat 7 & 182000 & 362000 & Kombinatsiey ofhhi -3200 & Ancha malaka talab qiladigan mehnat malakasiz mehnat bilan almashtirilgani sababli salbiy kombinatsion ofhhi xosil bo‘lgan. Xrzir ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha obishni hisoblaylik. 10 gallon A Mahsulot chiqarish uchun 5 mehnat-soat sarflash talab kilinadi. Xdkikatda 46000 soat sarflangan bo‘lsa, 92000 gallon (46000\5soat x 10 gallon) Mahsulot olinishi kutiladi. Shu faqatqtda haqiqiy ishlab chiqarish 92700 gallonni tashkil kildi, bu 700 gallon ortik ishlab chiqarilganini bildiradi. Ortikcha ishlab chiqarilgan 700 gallonni Mahsulot birligiga me’yoriy mehnat sarfi (3,90 &) ga Ko‘paytirib ishlab chiqarish hajmining 2730 & ijobiy orishini aniqlaymiz. Xulosa: Mehnat bo‘yicha orishlar Mehnat bo‘yicha umumiy orish + 5590 & ni tashkil etadi faqat ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha ijobiy orish (6000 &) xamda mehnat unumdorligi bo‘yicha salbiy orish (470&) dan iborat. Mehnat unumdorligi bo‘yicha salbiy orish (470 &) ishlab chiqarish hajmining mehnat xarajatlari bo‘yicha orishi (2730 &) faqat salbiy kombinatsion orish (3200 &) dan iborat. Narx bo‘yicha ijobiy orish malakasiz xodimlar ish xaki stafaqat kasining bir soatga 7 & dan 6 &ga kamaytirish sababli sodir buldi faqat bu malakali ishchilar ish xaki stafaqat kasi oshirilishini qisman dopladi. Ish xadi stafaqat kasi bo‘yicha ijobiy ofhui malakali mehnatni malakasiz mehnatga almashtirish natijasida sodir bo‘lgan 3200 & salbiy kombinatsion orish bilan disman yo‘qda chidadi. Ishlab chidarish hajmining sarflangan soat umumiy middori xadidiy ishlab chidarish hajmi uchun belgilangan me’yoriy soatdan damligi tufayli sodir bo‘lgan 2730 & ijobiy orishi ishlab chidarish unumi bo‘yicha umumiy orishii 470 & gacha damaytirishga yordam berdi. Buni maladasiz ishchilarning dupchiligi Yangi bo‘lganligi faqat ish xadining me’yoriy stafaqat dasidan dam ish xadi olgani faqat ularning ishi samarasi damrod bo‘lgani bilan izoxlasa bo‘ladi. Maladali mehnatning yuqorirod ulushi dombinatsiyasini dullanib, smetadagi mehnat unumdorligiga erishish mumkin edi. Oldin aytganimizded, orish bir-biriga danday borlidligini bilish muhimdir. Kombinatsion orish faqat ishlab chidarish hajmining sotish bo‘yicha orishi Kompaniya foyda keltirish darajasi turlicha bir necha xil tofaqatrni sotayotgan bo‘lsa, sotish hajmi bo‘yicha orishni sotilgan Mahsulot middori bo‘yicha ogishga (ba’zan buni ishlab chidarish hajmining sotish bo‘yicha orishi deyishadi) faqat sotish bo‘yicha dombinatsion otishga ajratish mumkin. Darslidlarda dupincha shunday tadsimlash ko‘rsatiladi. Sotilgan Mahsulot middori bo‘yicha orish sotilgan Mahsulotning fizid hajmidagi o‘zgarishlarning umumiy foydaga ta’sirini baholaydi, dombinatsion orish esa xadidiy sotish hajmi dombinatsiyasida faqat ujudga deladigan haradatlarni baholaydi. Ogishlar doplashdan dolgan daromad ordali xam, foyda ordali1 xam baholanishi mumkin. Birod xarajatlarni doplashdan doladigan daromadni dulla - 1. Smetada kursatilgan foydani haqiqiy foydaga muvofiqlashtirish maqsadlari uchun sotish bo‘yicha ogishlarni, agar foyda o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobga olish tizimi doirasida hisoblanayotgan bo‘lsa, qoplashdan foydaning pul ifodasi bilan baholash lozim. Agar foyda xarajatlarni To‘la hisobga olish tizimi asosida baholansa, sotish bo‘yicha ogish foyda sifatida ifodalanishi lozim. nish tafaqat siya etiladi, chunki sotish hajmidagi o‘zgarish sotilgan Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan qoplashdan daromad orsali foydaga ta’sir qiladi. X,ozir sotilgan Mahsulot hajmi bo‘yicha orishii faqat sotish bo‘yicha kombinatsion orishni hisoblab kuraylik. 3.3. Misolni karab chikamiz. 3.3. Misol Kompaniyaning hisobot dafaqat ridagi smeta sotish hajmi kuyidagicha:
Haqiqiy sotish hajmi kuyidagicha buldi:
Sotish bo‘yicha ogishlarni hisoblash talab kilinadi. Sotish bo‘yicha umumiy orish 4000 & ga teng faqat u umumiy smeta daromad faqat qoplashdan haqiqiy daromad o‘rtasidagi farqni topish yo‘li bilan hisoblanadi. Uch xil Mahsulotdan har biri bo‘yicha qoplashdan daromad smetada kursatilgan daromadga barobar. Shu dafaqat rdagi sotishdan umumiy orish sotish narxi bo‘yicha pul ogishdan faqat sotish hajmi bo‘yicha 4000 & salbiy ogishdan iborat. Mahsulot oldin muljallanganidan Ko‘p (smetadagi 20000 urniga xakikatda 22000) sotilgan faqat qoplashdan smeta daromad Mahsulot birligiga haqiqiy daromadga teng bo‘lsa xam, sotish hajmi bo‘yicha orish salbiy orish - 4000 &. Bu qoplashdan Ko‘p daromad keltiradigan X Mahsulotni qoplashdan kam daromad beradigan Z max.sulot hajmiga nisbatan kam sotish sababli yo‘z beradi. Biz sotish hajmi bo‘yicha otish sotish kombinatsiyasi ogishiga sanday ta’sir kilganini sotish bo‘yicha kombinatsion orishni hisoblash yo‘li bilan tushuntirib bera olamiz. Bu orishni hisoblash formulasi kuyidagicha: (Haqiqiy sotish hajmi - me’yoriy kombinatsiyaga muvofiq haqiqiy sotish hajmi) x qoplashdan me’yoriy daromad. Shu formula qo‘llanilsa, hisob kuyidagicha bo‘ladi:
Sotish bo‘yicha orishning miqdoriy elementlarini hisoblash uchun Mahsulotlar kombinatsiyasini doimiy koldirib, sotishning smeta faqat haqiqiy hajmini kiyoslash lozim. Sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishni hisoblash uchun formula kuyidagicha: (Smeta kombinatsiyasiga muvofiq haqiqiy sotish hajmi - - smeta sotish hajmi) x qoplashdan me’yoriy daromad Bu formulani qo‘llanish kuyidagi natijani beradi: Махсулот Меъёрий комбинацияга мувофик хакикий сотиш хажми Хакикий Фарки сотиш хажми Коплашдан Сотиш даромаднинг буйича меъёрий комбина- даражаси & цион отиш &
Намуна 3.2. Сотиш буйича онишлар чизмаси Сотиш буйича Умумий ориш (4000 &) Сотиш нархи буйича ориш (0 &) Sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha ogishni ba’zan bozor hajmi orishiga faqat bozor ulushi ogishiga ajratishadi. Bozor hajmi orishini faqat bozor ulushi orishini karab chikishdan oldin 3.3. misoldagi ma’lumotlar bo‘yicha o‘zimiz hisoblagan sotish bo‘yicha orishni muxokama qilamiz.
Sotish hajmi bo‘yicha orish (-4000 &) Sotish hajmi bo‘yicha orishni kombinatsion ogishga faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha ogishga ajratib, sotish hajmi bo‘yicha orish kanday kilib sotishning jismiy hajmining o‘zgaRishiga faqat Mahsulotlarning nisbiy kombinatsiyasi o‘zgarishiga tasir utkazishini tushuntirib bera olamiz. Sotilgan Mahsulotning miqdori bo‘yicha orish shuni kursatadiki, agarda dastlabki rejaga sotish kombinatsiyasi (40 % X Mahsulot, 35 % Y Mahsulot faqat 25 % Z Mahsulot) bajarilganda 22000 dona haqiqiy sotish hajmida foyda 28900 & Ko‘paygan bular edi. Boshqa cha aytganda, sotish hajmi bo‘yicha orish - 4000 & ni emas, balki +28900 & ni tashkil kilgan bulardi. Biroq sotishning haqiqiy kombinatsiyasi smetadagiga mos kelgani sababli 32900 & salbiy kombinatsion orish paydo bo‘ladi. Sotish bo‘yicha salbiy kombinatsion orish qoplofaqat chi daromadi eng kam Z Mahsulotni sotish Ko‘paygani qoplofaqat chi daromadi eng yukori X tofaqatr kam sotilgani tufayli paydo buldi. ^oplofaqat chi daromadi o‘rtacha darajadan past bo‘lgan tofaqatrlar sotilgan ulushi Ko‘payganda yoki qoplofaqat chi daromadi Ko‘p tofaqatrlarning sotilish ulushi o‘rtachadan past darajadan kamayganda xamisha salbiy kombinatsiey ogish paydo bo‘ladi. Ogishlarni sotish hajmi bo‘yicha ogishga faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orish faqat kombinatsion ogishga ajratish sotish hajmini Ko‘paytirish yoki yukori darajaga kutarish sotilgan tofaqatrlar eng maqbul kombinatsiyasini muvofiqlashtirish kabi muhim emasligini kursatadi. Bozor hajmining orishi faqat bozor ulushining orishi Sanoatning ma’lum tarmogida sotish bo‘yicha statistika oshkora bo‘lsa, sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishni bozor hajmining o‘zgarishiga faqat bozor ulushining o‘zgarishiga muvofiq komponentlarga taksimlash mumkin. Kompaniya 3.3. misoldan tarmokda smeta sotish hajmi 200000 birlikni tashkil etishini kutmokda, deb tasafaqat faqat ur qilaylik faqat shunga muvofiq o‘zining bozordagi ulushini 10 % belgilaydi. Yana taxmin qilaylik, sanoatda haqiqiy sotish hajmi 275000 birlikni tashkil etdi faqat kompaniya bozorning 8 % ini egalladi (8% x 275000 = 22000). Bozor hajmi faqat bozor ulushi ogishlarni hisoblash formulasi kuyidagi kurinishda: Bozor hajmining orishi = bozorning smeta ulushi - foiz hisobida x (sanoatda haqiqiy sotish hajmi, birlik hisobida - sanoatda sotishning smeta hajmi) x Mahsulot birligiga qoplashdan smeta o‘rtacha daromad = 10 % x (275000 - 200000) x 14,45 & + 108375 & - Kompaniyaning qoplashdan umumiy smeta daromadi (289000 &) smetadagi sotish hajmi, Mahsulot birligida (20000) Bozor ulishining ogishi =(Bozorning haqiqiy ulishi - foiz hisobida - bozorning smeta ulushi foiz hisobida ) x sanoatda haqiqiy sotish hajmi birlik hisobida x Mahsulot birligiga doplashdan o‘rtacha smeta daromad = (18% -10 %) x 275000 x 14,45 &= 79475 &. Bozor hajmining ogishi bozorning 20000dan 275000 gacha kengayishi sababli doplashdan kushimcha 108375 & daromad kutilishini bildiradi. Lekin kompaniya ko‘zda tutilgan 10 % bozor ulishiga erisha olmadi. Bozorning faqat 8 % egallandi faqat dolgan 2 foizga olinmay dolgan 79475 & middoridagi daromad turri keldi. Bozor hajmining orishi (+108375&) bozor ulishi orishi (-75475&) bilan birgalikda sotish bo‘yicha ishlab chidarish hajmining 28900 & ogishiga tengdir. Bozor hajmining orishi faqat bozor ulushining orishi furmulasida Mahsulot birligiga doplashdan o‘rtacha smeta daromadidan foydalanish biz taxmin dilayotgan sanoatda sotishning smeta faqat haqiqiy kombinatsiyasi kompaniyada sotish kombinatsiyasiga o‘xshash ligini, ya’ni X Mahsulot 40%, Y Mahsulot 35% faqat Z Mahsulot 25 % ligini bildiradi. Bozor hajmining orishi faqat bozor ulishining orishi dar bir madsulot uchun bozor dajmi anidlangan takdirda foydalirod adborotni ta’minlaydi. I Sotish bo‘yicha odish tandidi. Sotish narxi faqat hajmi bo‘yicha ogish, shuningdek sotish hajmi bo‘yicha orishni kombinatsion ogishga faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha ogishga ajratish odatda darsliklarda tarrib qilinadi. Lekin ba’zi mualliflar (masalan, Manes, 1983) radobat mukammal bo‘lmagan bozorda narx faqat middor bir - biriga boglid deya , sotish bo‘yicha ogishlarni taxlil qilishning foydaliligiga shubda bildirishadi. Nardning bu o‘zgarufaqat chanligida sotishning ancha arzon (ancha yuqori) nardida sotish dajmining ancha Ko‘p (ancha kam) dajmi uning mantidiy natijasi bo‘ladi. Shu sababli sotish bo‘yicha barcha ogishlar bir-biriga o‘zaro boglid bo‘ladi. Demak sotish bo‘yicha ogishlarni tadlil qilish foydali natija bermasligi tasdidlanadi. Ba’zi mutaxassislar sotish hajmi bo‘yicha ogishni kombinatsion orishga faqat sotilgan Mahsulot hajmi bo‘yicha ogishga ajratishdan ma’no chidmaydi, deb isbotlaydilar. Bastabl Bilan Bao (Bastable and Bao 1988) kombinatsion orishni faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishni hisoblashning adabiyotda tarrib kilinayotgan ikki usulini namoyish etishdi. Birinchi usul sotish hajmini natura tarzida baholaydi, ikkinchisi pul tarzida baholaydi. Bastabl bilan Bao Ko‘p faqatziyatlarda bu yondashufaqat bir-biridan farq qiladigan natija berishini tasdidlaydi. Shu bois sotish hajmi bo‘yicha ogishlarni kombinatsion ogishga faqat sotilgan Mahsulot hajmi bo‘yicha ogishga chalgitadi faqat foydadan kura Ko‘prod zarar keltirishi mumkin. Pele (Peles, 1986) kombinatsion orish faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishni hisoblash uchun natural birliklar usulini dullanilganda Mahsulotni ulchashning o‘z-o‘zidan anidlanadigan birligi muammosiga e’tibor berdi. Firma bir dancha turdagi tofaqatrlarni sotish bilan shurullansa, ogishlarni hisoblash chogida foydalaniladigan middorning radamli ifodasi tanlab olingan ulchofaqat birligiga bog‘liq bo‘ladi. Non faqat sut sotishni qarab chitsaylik. Non faqat sutning nisbiy ulushi ogishlarni hisoblash chogida dullaniladigan ulchofaqat ning jism birligiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan biz massa (kilogramm non faqat gallon sut) yoki hajm (non buxankalari faqat sut solingan shishalar miqdori) dan foydalanishimiz mumkin. Kombinatsion orishni faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishni hisoblash chogida foydalaniladigan ulushlar tanlangan ulchofaqat birligiga qarab (bir Mahsulot Ikkinchisiga nisbatan zich bo‘lsa) fard qiladi. Gibson (Gibson, 1990) dombinatsion orish faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orish sotilayotgan Mahsulotlar orasidagi boglidlik aniq bo‘lsa faqat bu aloda rejalashtirish jarayonida hisobga olinsagina foydali axborotni ta’minlashini aytadi. Tofaqatrlar o‘rtasida bunday aloda bo‘lmagan taddirda shu dafaqat rdagi doplashdan smeta daromad har bir Mahsulotning jismiy hajmini faqat narxini aloxida baholash asosida hisoblanadi. XdR bir tofaqatrning aloxida bahosini kushish asosida paydo bo‘lgan kombinatsiya eng maqbul kombinatsiya bula olmaydi. TTTu bone Gibson ayrim tofaqatrlarni sotish hajmida ko‘zga kurinadigan aloka bo‘lmagan joyda kombinatsion ogishlarni faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha ofaqat ishlarni hisoblash chalgitishini, chunki bunda sotish hajmi bo‘yicha orishning ehtimol tutilgan sababi eng maqbul kombinatsiyadan ogishidir, deb noturri taxmin silinishini isbotlaydi. Urganishni talab qiladigan ex,timolli bo‘lgan yagona «sabab» har bir tofaqatr uchun sotish hajmini rejalashtirish hajmidan oddiy ogishidir. Gibson aniq alokalar mafaqat jud bo‘lgan faqatziyatlarning kuyidagi misollarini keltiradi: ayrim tofaqatrlarni sotish umumiy sotish hajmiga turri mutanosib bo‘lishi kutilganda, bir necha o‘xshash (bir-biridan faqat bir belgisi, masalan hajmi bilan farq qiladigan tofaqatrlar bilan safaqat do qilish, bir tofaqatrni sotish hajmining Ko‘payishi boshqa tofaqatrning sotilish hajmini oshirishi kutilganda kushimcha tofaqatrlar bilan safaqat do qilish; bir Mahsulotni sotish hajmining Ko‘payishi boshqa tofaqatrning sotilish hajmini kamaytiradigan bir-birining urnini bosadigan tofaqatrlar bilan safaqat do qilish; tofaqatrlarning miqdori ishlab chiqarish omillari bilan cheklangan (masalan, qoplashdan daromadi ancha kam tofaqatrlar qoplashdan daromadi yukori tofaqatrlarni sotish mumkin bo‘lgan dafaqat rda) bir xil bo‘lmagan tofaqatrlar bilan safaqat do qilish. Gibson tofaqatrlarni sotish hajmlari o‘rtasidagi bog‘liq lik rejalashtirish jarayonida kisobga olinishi mumkin bo‘lgan ikki ehtimolli faqatziyatni aniqladi. Birinchisi ayrim tofaqatrlarni sotishning umumiy hajmi doimiy kombinatsiyada, masalan, bir turdagi, lekin hajmi turlicha tofaqatr sotilgandagi faqatziyatga doyr. Bu faqatziyatda sotish hajmi bo‘yicha ogishga rejadagi kombinatsiyadan orish kanday ta’sir qilishi kiziktirish kerak. Ikkinchisi boshqa biror maksulotni sotish hajmi o‘zgarishi munosabati bilan (masalan, tofaqatrlar kushimcha yoki bir- birining urnini bossa) tofaqatrlarning sotish hajmi o‘zgarishi kutilayotgan faqatziyatga tegishlidir. Gibsonning tafaqat siyalarini sullanib faqat kombinatsion ogishlarni hisoblashni turli Mahsulotlar sotish hajmlari o‘rtasiDa o‘zaro bog‘liq lik mafaqat jud faqatziyatlar bilan cheklab, Pele bayon kilgan muammolarni bartaraf etish mumkin. Xulosa Bu bobda biz sotish bo‘yicha orishii kanday kilib kombinatsion ogishga faqat sotilgan Mahsulot sifati bo‘yicha ogishga ajratish mumkinligini kurdik. Ba’zi ishlab chiqarish jarayonlarida xom-ashyo faqat mehnat kombinatsiyasini o‘zgartirib, daromadlilik darajasiga faqat Mahsulot birligiga ketadigan chitsimlarga ta’sir silish mumkin. Me’yoriy kombinatsiya Mahsulot birligiga chiqimlarni kamaytirish uchun belgilanadi, lekin shu bilan bir faqatqtda sifat talablariga muvofiq keladi. Me’yoriy kombinatsiyadan ogib, ishlab chiqarish menejerlari daromadlilik darajasiga faqat Mahsulot birligiga ketadigan chiqimlarga ta’sir utkaza oladilar. Shu tarika kombinatsion orish faqat ishlab chiqarish hajmi or'ishi maqbul kombinatsiyadan orish bilan bog‘liq chiqimlarni aniqlash uchun hisoblanadi. Kompaniya bir necha turdagi tofaqatrni sotsa, sotish hajmi bo‘yicha orishii sotish bo‘yicha kombinatsion ogishga faqat sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha ogishga ajratish mumkin. Kombinatsion orish haqiqiy faqat sotishning smeta kombinatsiyasi o‘rtasidagi tafofaqat utni baholaydi, sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orish esa sotilgan Mahsulotlar miqdorining sotish kombinatsiyasi doimiy bo‘lganda foyda darajasiga ta’sirini baholaydi. Tarmokdagi sotish statistikasidan foydalanish mumkin bo‘lgan paytda sotilgan Mahsulot miqdori bo‘yicha orishii bozor hajmi ogishiga faqat bozor ulushining ogishiga ajratish mumkin. Ogishlarni taxlil qilishning maqsadi orishning haqiqiy faqat rejalashtirilgan natijalari farqini keltirib chiqaradigan ayrim elementlarini aniqlash faqat baholashdir. Taxlilning yana bir maqsadi foydali axborot olishdir. Biroq biz mafaqat jud matematik o‘zaro botliklik tufayli haqiqiy faqat rejalashtirilgan natijalarning farqini izoxlash uchun matematik usulga to‘la umid qilishdan kochishimiz lozim. Agar taxlil faqat matematik usul bilan aniqlangan ogishlarga asoslangan bo‘lsa, bu ogishlar foydasiz bo‘lishi, chalgishga olib borishi mumkinligi xafaqat fi bo‘ladi. X,isobotda rejalashtirish jarayonida hisobga olingan omillarni yoki o‘zaro bog‘liq likni aks ettiradigan ogishlarnigina kursatish lozim. Kombinatsion orish faqat ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha orish sarflanayotgan materiallar o‘rtasidagi yoki pirofaqatrd Mahsulotlar o‘rtasidagi alokani aniqlash mumkin bo‘lgan faqatziyatlarda foydali axborotni ta’minlaydi faqat bu al oka korxona smetasida hisobga olingan bo‘ladi. 4 - BOB. Ogishlar taxdili: mukobil yondashufaqat lar Oldingi ikki bobning maqsadi boshqa rufaqat hisobi bo‘yicha zamonafaqat iy darsliklarda bayon qilingan ogishlarni hisoblashning usullarini ukufaqat chiga tushuntirysh edi. Endi shu usullar turrisida gapirib, «ogishlarni taxlil qilishning an’anafaqat iy usullari» atamasidan foydalanamiz. Bu bobda shu an’anafaqat iy usullarni tankid qilish bilan shurullanamiz faqat ogishlarni taxlil qilishga bir necha yaxshi tushunib yondashishni karab chikamiz. Ogishlarni taxlil qilish modelini Demski taklif kilgan firmaning faoliyat sharoiti o‘zgarishini hisobga olib bayon qilishdan boshlaymiz. Firmaning faoliyat yuritish sharoiti o‘zgarishini hisobga olib mukobil xarajatlar bo‘yicha ogishlarni taxlil qilish Shu faqatqtgacha biz karab chikkan xarajatlar bo‘yicha ogishlar haqiqiy xarajatlarning rejalashtirilgan xarajatlarga mos kelmasligi qiymatini ulchaR EDI- Sotish bo‘yicha ogishlar ko‘zda tutilgan natijalarni xakikatda erishilgan natijalarga kiyoslash yo‘li bilan hisoblanar edi. Me’yorlar faqat rejalar firmaning faoliyat yuritish sharoitiga karab belgilanar edi, bunday sharoitni korxona faoliyati maqsadlarini aniqlayotganimizda kelgusida bo‘lishini ko‘tgan edik. Biroq Demski firma faoliyati sharoiti biz ko‘tganimizdan farq qiladigan holatlarda haqiqiy kursatkichlar bu o‘zgarishlarni aks ettiradigan me’yoriy kursatkichlarga kiyoslanishi lozim deb hisoblaydi. U bunday yozadi: «Otishlarni hisoblash uchun turri keladigan me’yorlar - bular firma faoliyat yuritishi kakikiy sharoitini e’tiborga olib ishlab chikilgan me’yorlardir... ya’ni kompaniya kelgusida duch keladigan xamma narsani oldindan bilganimizda rejalashtirish jarayonida olishimiz mumkin bo‘lgan me’yorlardir». Demski firma faoliyat yuritayotgan xozirgi sharoit kecha bu me’yorlarni ishlab chikish chogida ma’lum bo‘lganda belgilanadigan me’yorlarni kursatish uchun «faoliyat yuritish sharoiti o‘zgaRishi hisobga olingan me’yorlar» atamasidan foydalanadi. Endi bu usulni bayon qilishga utishga1 ruxsat bergaysiz. Taklif etilayotgan yondashufaqat ni kursatish uchun 4.1. rasmdan foydalanamiz. Firma bir xil maksulot ishlab chiqaradi, deylik, eng yukori (marjinal) chiqimlar (MS0 chiziri) miqdori me’yor kilib belgilangan deylik. Firmaning eng yukori daromadi MR chiziri bilan ifodalanadi, deb tasafaqat faqat ur qilaylik. Kompaniya oladigan foydasini Ko‘paytirishga harakat kilib, mazkur sharoitda ishlab chiqarish hajmini Xo darajasida belgilaydi faqat shunda kompaniyaning foydasi CDF uch burchagining maydoniga teng bo‘ladi. 4.1. Raem. Faoliyat yuritish sharoiti o‘zgarishini hisobga olib ogishlarni taxlil qilish. Firma faoliyatida o‘zgarishlar yo‘z berdi, deb tasafaqat faqat ur dilaylik, bu o‘zgarishlarning oldini olib bulmas edi faqat ular eng Ko‘p chiqimlarning chizirini MSo dan MCi ga siljitdi. Firma foydani dupaytirishga urinib, ishlab chiqarish hajmini Xo dan Xi ga pasaytirdi faqat endilikda kompaniya foydasining miqdori SFAQAT A uchburchagi bilan ifodalanadi. Bu holatda ABDF Ko‘p burchagi korxona oladigan foydaning kamayishini ifodalaydi. Biroq chizikning MSO ga kaytishi mumkin bo‘lmagani sababli Xi darajasi firmaga faqat ujudga kelgan sharoitda afaqat faqatlgidek eng Ko‘p foyda olish imkonini beradi. Shu tarika bu holatda xech danday imkoniyat kuldan berilmagan (mudobil imkoniyat yoki hisoblangan chidimlar) Boshda tomondan, MS0 so‘zsiz MCi ga surilganda ishlab chidarishning Xo hajmini sadlab dolsa, ishlab chidarishning xadidiy hajmi eng maqbul hajmdan (Xo Xi oraligi middoriga) oshib detishi bilan boglid BCD uchburchagi maydoniga teng keladigan zarar paydo bo‘ladi. Shu tariqa BCD hisoblangan diymatni yoki ishlab chidarishning eng maqbul darajasiga erisha olmaslid sababli duldan chiddan foydani bildiradi. Keling, firma eng yusori chiqimlar chizigi siljishining oldini olishi mumkin edi, deb tasafaqat faqat ur qilaylik. Unda kompaniya foydani Ko‘paytirish uchun ishlab chiqarishning Xo hajmini saklab kolishi faqat ortikcha chiqimlar Ko‘payishini tuxtatib kolishi lozim. CDF uchburchagi Ushbu xolda mumkin bo‘lgan eng yukori foydani bildiradi. Agar korxona chiqimlarning usishini tuxtata olmasa faqat ishlab chiqarishning oldingi hajmini (Xo) saklab kolsa, kuldan chiqarilgan foyda ABDF shakli maydoniga teng bo‘ladi, zarar esa BCD maydoniga teng bo‘ladi. Umumiy samara shundan iboratki, firma ACDF to‘g‘ri turtburchakda ifodalangan miqdorda yukotadi. Boshqa tomondan Karaganda, agar kompaniya ortikcha xarajatlarning Ko‘payishini tuxtata olmasa, lekin ishlab chiqarish hajmini Xi darajaga kadar kiskartsa, u xolda firma ABDF da kursatilgan foydadan faqat oz kechgan bo‘ladi. Bunga karama-karshi taxlilning an’anafaqat iy usullaridan foydalanilganda ogish MCi faqat MS0 o‘rtasidagi farqga teng b ular edi. Agar firma ishlab chiqarishning Xo hajmini saklab kolganda edi ogish ACDF maydoniga tenglashgan bulardi, ishlab chiqarish hajmi Xi gacha kamaytirilganda esa ogish ABEF shakli bilan ifodalangan bulardi. Demski ikki turli usul bilan hisoblangan ogishlarning yakuniy jadfaqatlini keltiradi.
Yüklə 279,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|