“Statistika tarmoqlar va sohalar” kafedrasi



Yüklə 447,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/9
tarix07.05.2023
ölçüsü447,47 Kb.
#109154
1   2   3   4   5   6   7   8   9
@pdfustabot

 



I BOBXalqaro moliyaviy iqtisodiyotning bir shakli sifatida iqtisodiy 
harajatlarning mohiyati 
1.1. Iqtisodiy xarajatlarning ta’rifi 
Iqtisodiy xarajatlar - bu xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning shakli bo'lib, firma 
yoki korxona to’lashi shart bo’lgan to’lovlar yoki korxona (firma) resurslarini 
alternativ ishlab chiqarishlarda foydalanishdan korxona o’ziga jalb etish uchun 
resurslarni yetkazib beruvchilarga to’plashi shart bo’lgan foyda.
2
Iqtisodiy 
xarajatlarni istalgan natijaga erishish uchun qurbon qilingan yoki voz kechilgan 
tovarlar va xizmatlarning qiymati sifatida aniqlash mumkin. Ushbu xarajatlar 
odatda shaxs yoki tashkilot resurslardan boshqa maqsadda emas, balki bir 
maqsadda foydalanishga qaror qilganda yuzaga keladi. Iqtisodiy xarajatlar odatda 
ikkita asosiy toifaga bo'linadi:
1) 
Aniq xarajatlar 
 
2) 
Yashirin xarajatlar
 
Aniq xarajatlar tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan 
xarajatlar, masalan, mehnat, materiallar va uskunalar tannarxi. Boshqa tomondan
yashirin xarajatlar - bu tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liq 
bo'lmagan, masalan, imkoniyat qiymati, imkoniyat qiymati va tashqi ta'sirlar. 
Iqtisodiy xarajatlar tahlili iqtisodiy nazariya va amaliyotning muhim qismidir. U 
resurslardan eng samarali foydalanishni aniqlash va eng foydali ishlab chiqarish 
vositalarini aniqlash uchun ishlatiladi. Iqtisodiy xarajatlar turli ishlab chiqarish 
usullarini solishtirish va turli siyosat va strategiyalar samaradorligini baholash 
uchun ham qo'llaniladi. Iqtisodiy xarajatlar, ayniqsa, resurslar kam va ishlab 
chiqarish tannarxi yuqori bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim 
ahamiyatga ega. Bu mamlakatlarda iqtisodiy xarajatlar eng samarali va tejamkor 
ishlab chiqarish vositalarini aniqlash va eng foydali ishlab chiqarish vositalarini 
aniqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, iqtisodiy xarajatlar turli siyosat va 
2
E.Egamberdiyev.Mikroiqtisodiyot.Darslik.-T.:G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi,2005.206 bet. 



strategiyalarning iqtisodiy o'sish va rivojlanishga ta'siri nuqtai nazaridan 
samaradorligini baholash uchun ishlatilishi mumkin. 
Iqtisodiy xarajatlarni misolida bir korxona ishlab chiqarish xarajatlarini ko’rib 
chiqsak. Bunday to’lovlar yo tashqi yo ichki to’lovlar bo’lishi mumkin. Korxonani 
o’z hisobidan mehnat resurslari, xamashyo, yoqilg’i,transport xizmatlari, energiya 
va boshqalar bilan ta’minotchilar foydasiga berilgan pul to’lovlari, ya’ni pul 
xarajatlari tashqi xarajatlar deb ataladi. Tashqi xarajatlar – shu korxonaga egalik 
qilmaydigan ta’minlovchi tashkilotlarning resurslari uchun to’lovlardan ham 
iborat. 
Ammo korxona bulardan tashqari faqat o’z ixtiyorida bo’lgan ma’lum xil 
resurslardan ham foydalanishi mumkin. 
Ma’lumki, resurslar korxonaning o’zinikimi yoki foydalanish uchun 
olinganmi, bundan qat’iy nazar, ulardan ma’lum usullar bilan foydalanish 
birmuncha xarajat talab etadi. 
Resurslardan foydalanish bo’yicha bo’ladigan xarajatlar ichki xarajatalar
ya’ni haq to’lamaydigan xarajatlar deb ataladi. Korxona nuqtai nazaridan 
resurslarni eng foydali maqsadlarda ishlatish bo’yicha pul xarjatlari uning ichki 
xarajatlariga teng. Masalan, qandaydir savdo do’koni egasi uni qurish uchun o’z 
ixtiyoridagi joydan foydalanadi. Bunda u har oylik renta foydasidan voz kichadi, 
aks holda u bu joyni boshqalarga ijaraga topshirib foyda ko’rishi mumkin edi. Yoki 
boshqa misol olinsa, xuxusiy korxona rahbari menejmentlik sohasidagi xizmatlarni 
boshqa firmaga topshirib, o’z ish haqidan voz kechishi mumkin edi.
3
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiy xarajatlar xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning 
bir shakli bo'lib, uni istalgan natijaga erishish uchun qurbon qilingan yoki voz 
kechilgan tovarlar va xizmatlar qiymati sifatida aniqlash mumkin. U resurslardan 
eng samarali foydalanishni aniqlash, turli ishlab chiqarish usullarini solishtirish, 
turli siyosat va strategiyalar samaradorligini baholash uchun ishlatiladi. Iqtisodiy 
3
E.Egamberdiyev.Mikroiqtisodiyot.Darslik.-T.:G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi,2005yil.206-207 
bet. 



xarajatlar, ayniqsa, resurslar kam va ishlab chiqarish tannarxi yuqori bo'lgan 
rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim ahamiyatga ega. 

Yüklə 447,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin