Sual dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması Si­ya­si xə­ri­tə

Ət­raf mü­hi­tin prob­lem­lə­ri. elekt­rik stan­si­ya­la­rı­nın və av­to­mo­bil­lə­rin ha­va­ya bu­rax­dı­ğı zə­rər­li tul­lan­tı­lar nə­ti­cə­sin­də at­mos­fe­rin çirk­lən­mə­si və əra­zi­yə ya­ğan tur­şu­lu ya­ğış­lar; göl­lər və su an­bar­la­rı­nın kim­yə­vi mad­də­lər­lə çirk­lən­mə­si; me­şə­lə­rin qı­rıl­ma­sı; ba­lıq re­surs­la­rın­dan in­ten­siv is­ti­fa­də nə­ti­cə­sin­də bu eh­ti­yat­la­rı­nın azal­ma­sı; sə­na­ye mü­əs­si­sə­lə­ri­nin tul­lan­tı­la­rı tə­rə­fin­dən zə­hər­lən­miş də­niz məh­sul­la­rı­nın in­san­la­rın qi­da ra­sio­nun­da iş­lə­dil­mə­si və s.

SUAL 52. Yaponiyanın inkişaf tarixi, idarə olunma sistemi, əhalisi

Tarixi. e.ə II-I əsr­lər­də Ya­pon ada­la­rı Cə­nub-Şər­qi Asi­ya ada­­la­rı və Asi­ya ma­te­ri­kin­dən də­niz yo­lu ilə miq­ra­si­ya edən tay­­fa­lar tə­rə­fin­dən məs­kun­laş­mış­dır. Ada­lar­da ilk məs­kun­laş­mış əra­­zi Şi­ma­li Kü­sü­nün məh­sul­dar dü­zən­lik­lə­ri ol­muş­dur. Son­ra­lar məs­kun­laş­ma şi­mal-şərq is­ti­qa­mə­tin­də, sa­hil dü­zən­lik­lə­ri əha­tə edir. Uzun müd­dət so­si­al-mə­də­ni və tə­sər­rü­fat cə­hət­dən fə­al böl­gə öl­kə­nin cə­nub-qər­bi ol­muş­dur. VII əsr­də bu böl­gə­də mər­kəz­ləş­miş Ya­pon döv­lə­ti (Ya­ma­to) ya­­ra­­nır. Onun ilk pay­tax­tı müa­sir Osa­ka kör­fə­zi­nin ya­xın­­lı­ğın­da idi. VI-IX əsr­lər­də Ya­po­ni­ya­nın in­ki­şa­fı­na qon­şu Çin və Ko­re­ya ilə əla­qə­lə­ri də mü­hüm tə­sir et­miş­dir. Ma­te­rik döv­lət­lə­ri ilə ti­ca­rət-iq­ti­sa­di əla­qə­lə­ri Kü­sü­nün şi­mal, Hon­sü­nün cə­nub-qərb ra­yon­la­rı­nın tə­sər­rü­­fa­tı­nın in­ki­şa­fı­na sə­bəb ol­du. XII əsr­dən baş­la­ya­raq, Kan­­to, No­bi və s. sa­hil dü­zən­lik­lə­rin fə­al mə­nim­sə­nil­mə­si­nə baş­­la­nıl­dı. La­kin XX əs­rin əv­vəl­lə­ri­nə­dək öl­kə­nin iq­ti­sa­di po­ten­sia­la ma­lik əsas his­sə­si cə­nub­da cəm­ləş­miş­di, tə­sər­rü­fat mər­kə­zi isə Osa­ka şə­hə­ri idi.

1274-cü il­də Çi­nin mon­qol ha­ki­mi Xu­bi­lay Ya­po­ni­ya­nı zəbt et­mə­yə cəhd gös­tə­rir, la­kin bu­na na­il ola bil­mir. 1281-ci il­də Xu­­bi­­lay Ko­re­ya bo­ğa­zı­na 10 min gə­mi çı­xa­ra­raq, kör­pü ya­rat­­maq və mon­qol at­lı­la­rı­nın Ya­pon ada­la­rı­na da­xil ol­ma­sı­na ça­lı­şır. La­­kin tay­fun bu nə­həng or­du­nu dar­ma­da­ğın edir. Ya­po­ni­ya­nın ta­ri­xin­də bu İla­hi kü­lək - Ka­mi­kad­ze adı al­mış­dır.

XIX əs­rin axır­la­rın­dan Ya­po­ni­ya ka­pi­ta­list in­ki­şaf yo­­lu­­na qə­dəm qo­yur. Yer­li ya­na­caq-xam­mal eh­ti­ya­tın­dan məh­­rum olan ya­pon iq­ti­sa­diy­ya­tı ilk vaxt­lar id­xa­lat­dan tam ası­lı idi. Xa­ri­ci ba­zar­dan ası­lı­lıq sə­na­ye mü­əs­si­sə­lə­ri­nin də­niz­sa­hi­li dü­zən­lik­lər­də mər­kəz­ləş­mə­si­nə sə­bəb ol­du. Xa­ri­ci xam­mal mən­bə­lə­ri və ha­zır məh­sul ba­zar­la­rı­na bağ­lı­lıq Ya­po­ni­ya­nı xa­ri­ci si­ya­sə­tin­də də­yi­şik­lik et­mə­yə məc­bur et­di. XX əs­rin bi­rin­ci ya­rı­sın­da Ya­po­ni­ya­nın ir­ti­ca­çı eks­pan­sio­nist si­ya­sə­ti dün­ya­nın müx­tə­lif öl­kə­lə­ri ilə iq­ti­sa­di əla­qə­lə­rin in­ki­şa­fı­na yö­nəl­dil­mə­si ilə əvəz olun­du. İq­ti­sa­di in­ki­şa­fın nai­liy­yət­lə­ri onu dün­ya­nın mü­hüm iq­ti­sa­di və si­ya­si mər­kə­zi­nə çe­vir­di. Bü­tün re­gi­on­lar­la fə­al mü­na­si­bət­lər ya­ra­dan ya­pon hö­ku­mə­ti qon­şu öl­kə­lər­lə əla­qə­lə­rə üs­tün­lük ve­rir, Şər­qi Asi­ya­da ha­kim möv­qe­yi­ni sax­la­yır.