Şükürova Solmaz Gülağa qizi (magistrantin a. S. A)
Qloballaşma şəraitində qeyri-neft sahələrinin inkişafı və şaxələndirilməsinin
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.3. Qloballaşma şəraitində qeyri-neft sahələrinin inkişafı və şaxələndirilməsinin
stimullaşdırılmasının əsas istiqamətləri. Beynəlxalq təsərrüfat mexanizminin hazırkı vəziyyəti iqtisadi inteqrasiya proseslərinin daha da dərinləşməsi və genişlənməsini, beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılmasını, dövlətlərarası ticarət münasibətlərinin getdikcə istər məhsul, istərsə də coğrafi nöqteyi-nəzərindən kəskin şəkildə fərqləndiyini açıq şəkildə büruzə verir və birbaşa xarici investisiyaların əhəmiyyətini əks etdirir. Modern dövrdə qloballaşma transmilli korporasiyaların getdikcə güclənməsində, kapitalın həcminin və artım sürətinin qəflətən yüksəlməsində, eləcə də milli iqtisadiyyatların qarşılıqlı şəkildə bir-birindən asılı hala düşməsində özünü göstərir və müasir tərəqqi qanunauyğunluqlarından biri hesab edilir. Belə bir vəziyyətdə digər İEOÖ kimi Azərbaycan üçün də milli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, ölkə iqtisadiyyatına yönəldilən kapitala nəzarət edərək onun stabil saxlanılması, lazım gəldikdə isə onun 76 çoxaldılması üçün ixrac qabiliyyətinin diversifikasiyalaşdırılması zəruri amillər olaraq qiymətləndirilir. Bu proseslərin reallaşdırılmasında Azərbaycanın əsas məqsədi milli və iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması və ixrac strategiyasında xarici iqtisadi siyasətin hüquqi və maddi əsaslarının gücləndirilməsidir ki, bu zaman ixracın strukturunda karbohidrogen və qeyri-karbohidrogen məhsulları arasında tarazlığın yaradılması mühüm şərt kimi çıxış edir. Azərbaycanın əlverişli iqtisadi- coğrafi mövqeyə malik olması, bir sıra mühüm nəqliyyat dəhlizlərinin ölkəmizdən keçməsi və s. amillər müasir şəraitdə qeyri-neft sektorunun inkişafına və onun diversifikasiyasına müsbət təsir göstərir. İxracın strukturunda qeyri-neft bölməsi üzrə daha çox aqrar sfera məhsullarının üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, xidmət sahələri istiqamətində də ixrac imkanları xeyli dərəcədə genişdir və qloballaşma tendensiyalarının müşahidə olunduğu vəziyyətdə şaxələndirmə siyasəti vasitəsilə iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəldilməsi vasitələri və imkanları vardır, eyni zamanda postneft dövründə qeyri-neft sektorunun və onun ixracının diversifikasiyası istiqamətində qlobal çağırışlar hələ də qalmaqdadır. Milli və iqtisadi təhlükəsizlik istiqamətində tədqiqat aparan görkəmli iqtisadçı A.Xudiyev qeyd edir ki, Azərbaycanın ixrac etdiyi məhsulların keyfiyyəti dünya standartlarına tam cavab vermir və məhz buna görə də hazırkı şəraitdə “üzvi” diversifikasiya, yəni təbii şaxələndirmə demək olar ki, mümkünsüz kimi görsənir. Lakin əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, bu prosesin perspektiv yollarını və səmərəli istiqamətlərini tapmaq mümkündür. Birincisi, Azərbaycan kifayət qədər zəngin təbii sərvətlərə, intellektual və əmək ehtiyatlarına, yeraltı və yerüstü resurslara sahibdir, ikincisi, yüksək potensiala malik olan bir çox qeyri-neft bölmələrinin ixrac qabiliyyətindən faydalı istifadə edilməli və həmin sahələrin ixrac imkanları daha yaxşı tədqiq edilməlidir və nəhayət, üçüncüsü, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun, habelə ixracın şaxələndirilməsi üzrə optimal strategiya və siyasət yürüdülməli, qlobal meyllər, rəqabət üstünlükləri, siyasi və iqtisadi proseslər və s. mühüm amillər nəzərə alınaraq onlara uyğun tədbirlər həyata keçirilməlidir. 77 Qeyri-neft sektorunun diversifikasiyası istiqamətində Azərbaycan Respublikası bir sıra stimullaşdırıcı və həvəsləndirici tədbirlərdən istifadə etməlidir. İlkin olaraq qeyri- neft sahələrində kapital qoyuluşlarının tələb olunan səviyyədə maliyyələşdirilməsi və kreditləşdirilməsi üçün yaxşı şəraitin formalaşdırılması olduqca zəruridir. İndiki vəziyyətdə ölkəmizdə qeyri-neft sahələrinin davamlı inkişafına problem yaradan əsas maneələrdən biri də iqtisadiyyatda faiz dərəcələrinin səviyyəsinin olduqca yüksək olmasıdır. Bank sektorunun gücləndirilməsi, maliyyələşmə mənbələrinin çoxaldılması, o cümlədən faiz dərəcələrinin səviyyəsinin azaldılması yaxın və orta perspektiv üçün Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin inkişafı və diversifikasiyası baxımından vacib aspektlər olacaqdır. Doğrudur, bu istiqamətdə dövlətimiz artıq bir sıra tədbirlər reallaşdırmaqdadır və belə tədbirlərə qeyri-neft sektorunun, xüsusilə emal sənayesi və aqrar sferanın inkişafı üçün bəzi qurumların formalaşdırılmasını aid etmək olar. Misal üçün, yerli sahibkarlara SKMF(Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu)- dən verilən güzəştli kreditlərin faiz dərəcəsi maksimum 6 faiz olur ki, bu faiz dərəcəsi ilə ümumi faiz dərəcəsi arasında dördqat fərq mövcuddur. Zənnimizcə, Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılması üçün görülən tədbirlərin ardıcıl və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi, həmçinin güzəştli kreditlər əsasında maliyyələşmə mənbələrinin çoxaldılması olduqca zəruridir. Postneft dövründə Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin diversifikasiyası üzrə stimullaşdırma tədbirlərinin ikinci istiqaməti həmin sahələrdə məhsul və xidmətlərin səmərəliliyini və istehsalın faydalılığını artırmağa xidmət göstərməlidir. Ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması firma və müəssisələrin hazırkı sərvətlərdən qənaətlə istifadə etmək, ən əsas isə faydalılıq dərəcəsinin çoxaldılmasına müvəffəq olmasından bilvasitə asılıdır ki, özü-özlüyündə bu proses milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyini özündə təcəssüm etdirir. Hazırkı şəraitdə qeyri- neft sahələrində istehsal olunan məhsul və xidmətlərin faydalılığının və keyfiyyətinin xarici məhsullarla müqayisədə xeyli aşağı olması rəqabətdə həmin məhsul və xidmətlərə uduzmasıyla nəticələnir. Qeyd edək ki, Azərbaycanda iqtisadi sərvətlərdən faydalı istifadəni özündə kompleks şəkildə əks etdirən 78 rəqabətqabiliyyətli qeyri-neft sahələrini tez bir zamanda yaratmaq mümkün olmadığı üçün davamlı iqtisadi tərəqqiyə təkan verən bölmələrin inkişafını dövlət öz himayəsi altına almalıdır. Həmin sahələrdə müəssisə səviyyəsində istehsalın faydalılığının artırılması istiqamətində dövlət tərəfindən bir çox tədbirlər reallaşdırıla bilər. Əvvəla, qeyri-neft sahələri içərisində prioritet bölmələr üzrə yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlanaraq lazımi sektorlara istiqamətləndirilməlidir. Müasir şəraitdə “İnsan kapitalı”nın inkişaf etdirilməsi, əhalinin intellektual potensialından səmərəli istifadə, elmi-texniki, habelə texnoloji bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində bir sıra qanunverici sənədlər qəbul edilməsinə və mühüm tədbirlər görülməsinə baxmayaraq, Azərbaycanda bir çox sahələrdə, xüsusilə xidmət sektorunda ixtisaslı kadr çatışmazlığı hələ də hökm sürməkdədir. Əlbəttə ki, qeyri-neft sahələri və əmək bazarının yaxşı formada əlaqələndirilməsi əksər biznesmen və sahibkarların qeyri- neft sektorunun bölmələri üzrə fəaliyyət göstərməsində onlarda stimul yaradacaq və bu sektorun diversifikasiyasına müsbət təsir göstərəcəkdir. Qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılmasına müsbət təsir göstərən, o cümlədən həmin sahələrdə istehsalın keyfiyyətinin yüksəldilməsinə səbəb ola bilən amillərdən biri də Azərbaycanda infrastruktur bölmələrinin təkmilləşdirilməsidir. Belə ki, ölkəmizdə nəqliyyatın, rabitənin, bəzi xidmət sahələrinin və s. infrastruktur növlərinin inkişaf etdirilməsi əsasən ölkə regionlarında turizm, aqrar sfera, bəzi qeyri-neft sənaye sahələrinin ixrac imkanlarının artmasına, onların rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəlməsinə, ümumilikdə iqtisadi diversifikasiya mexanizminin formalaşmasına əlverişli şərait yaradır. Son dövrlər Azərbaycanda infrastruktur bölmələrinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində reallaşdırılan işlər qeyri- neft sektorunun şaxələndirilməsinə və onun tərəqqisinə öz müsbət təsirini göstərməkdədir. Həm yerli sahibkarların, həm də xarici investorları regionlara meyl etməsinin əsas səbəblərindən biri aqrar sektorda dövlətin məhsulları uzun müddət saxlaya bilən anbarların yaradılması və hüquqi işlərdə məsləhət və yardım göstərən ixtisaslaşmış orqanın, habelə “Aqrarlizinq” ASC-nin fəaliyyətə başlamasıdır. Bununla yanaşı, subsidiyalaşma prosesinin həyata keçirilməsi və vergi güzəştlərinin 79 müəyyənləşdirilməsi, eləcə də son illər ölkəmizdə vergilərin dərəcəsinin və sayının azaldılması qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsi üzrə stimullaşdırma tədbirlərindən biri hesab edilə bilər. Lakin, mənfi hal ondan ibarətdir ki, məhz vergilər hesabına qeyri-neft sektorunun şaxələndirilməsi prosesinin reallaşdırılması tam olaraq mümkün deyil. Baxmayaraq ki, ölkəmizdə qeyri-neft sektoru üzrə vergi dərəcələri başqa dövlətlərə nəzərən daha aşağı səviyyədədir, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin həddindən artıq çox olması bu sektorda inkişafa və şaxələndirmə siyasətinə problem yaradır. Yaxın perspektivdə maaşların və bəzi xidmət sektorları üzrə tariflərin yüksəlməsinin gözlənilməsi, müəssisələrin sosial funksiyalarının çoxalması və digər amillər maya dəyərinə və istehsal xərclərinə təsir göstərəcək ki, bunun da nəticəsində qiymət artımı baş verəcək. Bu isə öz növbəsində rəqabətqabiliyyətliyin yüksəldilməsi, qeyri-neft sektorunun diversifikasiya mexanizminin formalaşdırılması və həmin sektorda istehsal olunan məhsulların ixrac imkanlarının genişləndirilməsi işlərinə mane olacaq. Ona görə də hal-hazırkı şəraitdə kapitalın qeyri-neft bölmələrinə cəlb edilməsini özündə əks etdirən və bu bölmələrdə istehsalın faydalılığını artıra bilən səmərəli stimullaşdırma sisteminin formalaşdırılması ölkəmiz üçün ən aktual məsələlərdən hesab olunmalıdır. Eyni zamanda qloballaşma meyllərini nəzərə alaraq qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılması istiqamətlərinin özündə təcəssüm etdirən bu mexanizmin zaman keçdikcə təkmilləşdirməsi işi də olduqca zəruridir. Mövcud sahədə nəzərdə tutulmuş hədəflərə nail olmaq üçün müasir xarici texnologiyaların, eləcə də bəzi xarici müəssisələrin alınması vasitəsilə daxili istehsalın texniki-iqtisadi keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində firma və müəssisə xərclərinin müəyyən qisminin dövlət tərəfindən ödənilməsi işinin praktikada reallaşdırılması məqsədəmüvafiq hal olardı. Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılmasının üçüncü istiqaməti həmin sahələrdə risklərin minimuma endirilməsiylə bağlıdır. Eyni zamanda, bu istiqamətdə dövlət qayğısı qeyri-neft bölmələrində istehsalın faydalılığının artması ilə nəticələnir. Qeyd edək ki, qeyri-neft bölmələrində risklərin sığortalanması və minimuma endirilməsi xarici və yerli investorların diqqətini cəlb 80 etməklə yanaşı, daha ucuz kapitalı iqtisadiyyata yönəltməyə, eləcə də tərəf müqabilləri ilə aparılan əməliyyatların az xərclə reallaşdırılmasına şərait yaradır. Modernizasiya və qloballaşma dövründə Azərbaycanda iqtisadiyyatın diversifikasiyasının stimullaşdırılması tədbirlərinin “Onurğa sütununu”, sözsüz ki, investisiya siyasətinin restrukturizasiya edilərək müasir tələblərə uyğun şəkildə yürüdülməsi təşkil edir və bunun üçün reallaşdırılması vacib olan tədbirlərə investisiyalara nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi, keyfiyyətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması, məhsul və xidmətlərin rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəldilməsi, Azərbaycanın ixrac potensialının çoxaldılması istiqamətində işlərin görülməsi, eləcə də İKT sektorundan istifadənin daha da genişləndirilməsini aid etmək olar. Bununla yanaşı, ölkəmizdə qeyri-neft bölmələrinin inkişafı və diversifikasiya mexanizminin formalaşdırılması üçün bir çox potensial sektorlar vardır. İndiki şəraitdə birbaşa xarici investisiyaların əsasən üç növ iqtisadiyyat sahələrinə yönəldilməsi prioritet hesab olunmalıdır: Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|