T. A. Buren na



Yüklə 1,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/16
tarix03.02.2017
ölçüsü1,41 Mb.
#7455
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

sas CRM – sistemlərin ( Mənbə : Sputnik Labs ) 
müqayisəli qiymətləri 
 
Parametrlər 
CRM -  sistemlər 
 
Clientele  Clarify 
Onix 
SalesLog
ix 
Sibel 
"Satış"modulu 
yaxşı 
yaxşı 
əla 
əla 
əla 
"Marketinq"modulu 
kafi 
əla 
əla 
yaxşı 
əla 
"Müştəriləri himayə 
etmək"modulu 
əla 
yaxşı 
yaxşı 
əla 
əla 
Qiymət nisbəti   
məhsuldarlıq 
əla 
kafi 
yaxşı 
əla 
kafi 
10 istifadəçiyə izafi 
dəyər 
$13 000  $ 30 000  $ 39 000 
$11 000 
$ 22 000 
nterfeysin 
anlaşılması 
yaxşı 
kafi 
yaxşı 
əla 
yaxşı 
Tətbiq edilmənin 
sadəliyi 
əla 
kafi 
yaxşı 
əla 
kafi 
nternetlə inteqrasiya 
yaxşı 
əla 
əla 
yaxşı 
əla 
Ruslaşdırma 
var 
yoxdur 
yoxdur 
var 
var 
Rusiyada  himayə 
edilməsi 
var 
yoxdur 
yoxdur 
var 
planlaşdırılır 
Rusiyada öyrətmək 
imkanı 
var 
yoxdur 
yoxdur 
var 
planlaşdırılır 
 
Hal – hazırkı vaxtda bazar iqtisadiyyatı sektorunda müştəri-
lərlə  qarşılıqlı  əlaqənin  praktikasından  daha  geniş  istifadə  olu-
nur. CRM bazarlarının həcminin çoxlu sayda konsaltinq və  təd-
qiqat şirkətləri tərəfindən qiymətləndirilməsi şəkil 1.6 – da əks 
olunmuşdur. Müəllif 4 ən böyük şirkətlərin təcrübələrin nəticə-
lərini  və  proqnozlarını  ümumiləşdirmişdir:  Aberdeen  Group, 
Yankee  Group,  AMR  Research  və  Forrester  Research
Yuxarıda sadalanan şirkətlərin verilənləri əsasında CRM sistem 
üzrə bazarların həcminin  dəyişməsi  dinamikasının  orta  qiyməti 
şəkil 1.6 – də əks olunmuşdur [42] . 
    

 
 
 
23 
               
3,68
5,22
7,46
11,21
2,6
1,73
1,18
0,8
16,97
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
 
 
Şə
kil 1.6.CRM sistemləri üzrə bazarın dinamikası 
 
Qərbdə  CRM  məhsullarının  yaranmasına  səbəb  olan  oxşar 
şərtlər  hal  –  hazırda  Rusiyada  tətbiq  edilməyə  başlanılır: 
rəqabətin güclənməsi, ənənəvi marketinq vasitələ-rinin effektiv-
liyinin aşağı düşməsi, müştərilərin cəlb edilməsinin yeni vasitə-
ləri.  Belə  ki,  vəziyyət  onunla  fərqlənir  ki,  bu  məsələləri  həll 
edən  məhsul  artıq  yaradılıb  və  istifadə  edilir.  Bundan  əlavə, 
"front – ofis"-in avtomatlaşdırılması sistemi ERP sistemlərindən 
fərqli  olaraq  praktiki  cəhətdən  regional  spesifik  adlanan  kardi-
nal nüfuza meylli deyil, yəni xidmət etmənin keyfiyyətləri müş-
tərilərin  arzularından  asılı  olaraq  ölkədən–ölkəyə  fərqlidir–bu 
müştərilərin  suallarına  müasir  və  düzgün  cavabdır,  tələbatın 
müasir həllidir, problemin cəld və keyfiyyətli həlli, müştərilərlə 
müntəzəm əlaqə və onlarla qarşılıqlı əlaqənin mühafizə edilmə-
sidir. Tələbatın keyfiyyətinin adekvat təmin olunması vasitələri, 
həmçinin  regional  spesifikasiyalardan  asılı  deyildir.  Nəticə 
etibarı  ilə,  Rusiya  şirkətləri  onların  qərb  həmkarlarının  CRM 
sinfinin  sistemlərinin  emal  prosesinin  inkişafındakı  bütün  mər-
hələlərini  keçə  bilərlər  və  bu  prosesin  başlanğıcında  buraxılan 
səhvlərdən qaça bilərlər. 
llər 
Ş
at
ış
ın
  m
il
ya
rd
   
do
ll
ar
la
  i
fa

si
(A
B
Ş

llik artımın 
orta faizi 
 47% 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
24 
CRM konsepsiyalarında öz əksini tapmış,marketinqin fərdi-
ləşdirilməsi  tendensiyaları,  daha  çox  gəlir  gətirən  müştərilərin 
razı  qalma  səviyyəsini  və  mühafizə  etmək  dərəcəsini    yüksəlt-
mək,  eyni  zamanda  xərcləri  (məsrəfləri)  azaltmaq  və  onlarla 
qarşılıqlı əlaqələrin səmərəliliyini yüksəltmək üçün əlavə imkan 
verdi. Son nəticədə, fərdiləşmə marketinqi daha rahat marketinq 
kanallarından  istifadə  etməklə,  müəyyən  vaxt  ərzində  konkret 
təklifə  malık  potensial  cəhətdən  faydalı  müştəri  ilə  qarşılıqlı 
əlaqələr yaratmağa istiqamətləndirilir. 
Şirkətə  təklif  olunan  ideyalar  əsasında  marketinqlə  daha 
effektiv məşğul olmağa nə mane olur? Bir çox təşkilatlar üçün 
fərdiləşmənin prinsiplərinin tətbiq olunmasında ən ciddi maneə 
kimi köhnəlmiş idarəetmə yanaşmaları, loyallığın formalaşması, 
onun  ölçülməsi  və  qiyməti  başa  düşülür.  Marketinq  səhmləri 
özlüyündə  heç  bir  xüsusi  effektiv  analizə  malik  deyildir. 
Qiymət və müştərinin razı qalma monitorinqi daxil edilmir. Va-
hid  informasiya  sahəsi  yoxdur,  ayrı  –ayrı  məsələləri  həll  edən 
sistemlərdən  istifadə  olunur,  mövcud  olan  müştərilər  haqqında 
məlumat əlaqəsizdir. 
Ayrıca  müştəri  üçün  biznesin  oriyentasiyası  şirkətin  fəaliy-
yətinin bütün cari aspektlərini əhatə edir. Müştərilərlə bilavasitə 
qarşılıqlı  əlaqədə  olan,  qulluq  edənlərin  təltif  edilməsi  və 
mükafatlandırılması,  nəzarətin  əməli  qəbul  edilməsi  və  prose-
durları ilə məşğul olan mütəxəssislərin vərdişlərində dəyişiklik-
lər edilməlidir. Həmçinin informasiya xidmətinin strategiyasına 
yenidən  baxmaq  və  strateji  planlaşdırma  zamanı  verilənlərin 
toplanması  və  smeta  göstəricilərinə  nəzarət  tələb  olunur.  Möv-
cud olan transformasiyanın funksionallığının vacibliyi, sonra isə 
təşkilati struktur çoxlu sayda potensial maneələr yaradır. 
nternet  bu  problemlərin  bir  hissəsinin  həllinin  yerinə 
yetirilməsi  vasitəsi  olaraq  qəbul  edilir,  belə  ki,  onlayn  vəhdəti 
müştəri ilə şirkətlər arasında dinamik və məqsədyönlü qarşılıqlı 
əlaqəni daha da möhkəmləndirir. 
 

 
 
 
25 
 
1.2.  nternetin marketinq üstünlükləri 
və onların reallaşdırılması problemləri 
 
nternet istehlakçılara cəlb edici təkliflərin yaradılması üçün 
nadir imkanlar təklif edir, belə ki, dünyanın ixtiyarı nöqtəsində, 
günün  ixtiyarı  vaxtında  və  fasiləsiz  gecələrdə  ondan  istifadə 
etmək mümkündür. O, istifadədə sadədir, qiyməti isə istifadəçi 
üçün  çox  da  baha  deyildir.  Şəbəkədə  ticarətçilərin  xərci  çox 
hallarda ənənəvi yayılma kanalları ilə müqayisədə çox aşağıdır. 
WWW  müştərilərlə  interaktiv  əlaqə,  müştərilərlə  əks  əlaqənin 
mövcudluğunun yaranmasına imkan verir. 
Ümumdünya hörümçək torunun imkanları çox çeşidlıdir və 
istifadəçilərə müxtəlif xidmətlər təklif edir. Lakin bu imkanların 
daimi tələb edilən və işlədilən olması onları təmsil edən şirkət-
lərin  mənfəətləri ilə müqayisə edilən olmasındadır. 
Pərakəndə  ticarətin  ənənəvi  təşkilatları  ilə  müayisədə 
Şəbəkə alıcılara əlavə mənfəət təklif edir, bu da onlayn alışının 
artırılmasına imkan verir. 
•  Kastomatizasiya.  nternet  alıcılara  onların  şəxsi  tələbinə 
uyğunlaşmış  məhsulu  almaq  üçün  şərait  yaradır  bu  da 
nəticədə  onların  dəyərliliyinin  qalxmasına  səbəb  olur. 
Məsələn,  Spinner.  com  100-dən  çox  musiqi  kanalı  təklif 
edir, lakin müştəri şəxsən özünə lazım olanı seçir. 
•  Geniş assortiment.  nternet – şirkətlər istehlakçılara məh-
sulun  daha  böyük  assortimentini  (çeşidini)  təklif  edirlər, 
lakin  ənənəvi  firmalar  ticarət  yerlərinin,  sahələrinin  məh-
dudluğundan ancaq özlərinin ən məhşur məhsullarını təklif 
etməyə  məcburdular.  Belə  ki,  Amazon.  com  adi  kitab 
mağazasında  olan  kitablardan  müqayisə  edilməz  dərəcədə 
daha çox kitab təklif edir.  
•  Aşağı  qiymət.  Qiymətin  aşağı  düşməsi  ehtimalları:  kiçik 
əməli  xərclə  Şəbəkədə  iş;  ənənəvi  bizneslə  müqayisədə 
əsas  fondların  daha  əla  doldurulması;  nternetdə  yüksək 
qiymətləndirmənin  rəqabəti;  həmçinin    ona  görə  ki,  onlayn 

 
 
 
26 
satıcılarının əksəriyyəti satışa görə vergi ödəmirlər. Məsələn, 
avtomobil alan zaman bir neçə min dollara qənaət etmək olar 
və həmçinin kitablar da, 50 % ucuz başa gələ bilər [33].   
•  Rahatlıq.  stehlakçılar evdən çıxmayaraq kompüterin klaviatu-
rasının sadə düymələrindəın istifadə etməklə sutkanın 24 saatı, 
həftənin  7  günü  ərzində  əmtəə  (mal)  sifariş  edə  bilərlər. 
Məsələn,  YellowPages.  irk.  ru  saytında  istehlakçı  seçimin 
kriteriyalarını elan etməlidir və bir neçə saniyədən sonra o 
verilmiş parametrlərə uyğun bir neçə variantda cavab əldə 
edəcəkdir. 
•  Alıcıya səxsi təsirin aşağı salınması intensivliyi. Alıcılara 
satıcı  ilə  bilavasitə  üz  –  üzə  münasibətdə  olmaq  məcburi 
deyildir  və  bu  zaman  razı  salınmanın  emosional  faktorla-
rından  və  səmərəli  təsirindən  uzaq  durmaq  mümkündür. 
Belə  aksentləri  bir  çox  şirkətlər  edirlər,  xüsusən  də  avto-
mobillərin  onlayn  satışını  təklif  edən,  Autobytel  (www. 
Autobytel. com) saytında, bu zaman alıcı dillerlə qiymət və 
əlavə komplektlərin sövdələşməsindən uzaq olur. 
•  Böyük  məlumat  həcmi.  Alıcı  şirkət  haqqında  böyük  həc-
mli  verilənləri-onların  məhsulları,  qimətləri  və  rəqibləri 
haqqında  məlumatı  cəld  və  rahat  əldə  edir,  bununla  belə, 
əksər hallarda tamamilə pulsuz. Məsələn, Consumer World 
(www.consumerworld.org)  elektron  mağazaların  onlarla 
saytına, istifadəçilərin hüquqlarının müdafiə olunması haq-
qında məlumatların saytlarına və alıcıları məlumatlandıran 
və seçim etməyə kömək edən bir çox internet – resurslarına 
müraciəti təklif edir. 
stehlakçılar  nternetin məlumat imkanlarını daha yüksək qiy-
mətləndirirlər  və  müraciətə  neqativ  reaksiyaya  meyllidirlər,  ye-
ganə məqsəd malın və ya xidmətin satışından ibarətdir. Hər hansı 
şərtlər daxilində, hansı əmtəə və xidmətə görə marketinq informa-
siyasının  alınmasını  onlar  özləri  müəyyən  edirlər.  Onlayn 
marketinqində təchiz edən şirkət deyil, ancaq istifadəçi qarşılıqlı 
əlaqə haqqında qərarı qəbul edir və onu idarə edir [31]. 

 
 
 
27 
Belə ki, Şəbəkənin istifadəçiləri verilənlərin qeyri – məhdud 
mənbəyinə  daim  müraciət  edə  bilərlər,  bu  zaman  onlar  arzula-
rından  asılı  olaraq  məlumatlandırılmış  və  tələbkar  alıcıya 
çevrilirlər. Bu zaman istifadəçilər belə bir imkana malikdirlər: 
   stehsal  edənlərə  və  ya  vasitəçilərə  müraciət  etmədən 
məhsulun qiyməti, xassələri və keyfiyyətləri daxil olmaqla 
müxtəlif  ticarət  markaları  adı  altında  buraxılan  məhsullar 
haqqında məlumat əldə bilərlər; 
  "on  –  line"  reklamından,  istehlakçılardan  və  satıcılardan 
məlumatın alınmasına təşəbbüs göstərmək; 
  Arzu edilən ticarət təkliflərinin xarakteristikalarını müstə-
qil təyin etmək; 
  Proqram  təminatından  çoxlu  sayda  satıcıların  təkliflərini 
axtarmaq və müqayisə etmək üçün istifadə etmək. 
Onlayn  istifadəçilərinin  yeni  imkanları  onu  təşəbbüsçüyə  və 
mübadilə prosesinin rəhbərinə çevirir. Ancaq o – istifadəçi – oyu-
nun  qaydalarını  müəyyən  edir,  ya  gərək  şirkətlər  onları  qəbul 
etsinlər,  ya  da  onlar  bazar  rəqabətinindən  kənarlaşdırılmağa  risk 
etsinlər.  Müasir  şərtlər  daxilində  marketinq  sisteminin  klassik 
elementləri kifayət etmir. Əgər rəqabətçilər eyni məhsula malik-
dirlərsə, reklamı eyni cür yerləşdirirlərsə, istehsalın strategiyaları 
oxşardırsa,  onda  bazarın  dəqiq  qurulması  anlamında,  satış  üzrə 
yüksək  ixtisaslaşmış  menecerlər  rəqiblərinin  etmədikləri  nəsə 
yeni  bir  şeyi  etməlidirlər.  Bu  mümkündür,  məsələn,  reklama 
xərcləri  yüksəltmək  və  yaxud  məhsulun  qiymətini  aşağı  salmaq, 
bu  isə  gəlirin  azalmasına  səbəb  olacaqdır.  Buna  görə  də,  kom-
munikasiyanın  ye-ni  texnologiyalarından  istifadə  edən  bəzi 
müəssisələr, öz fəaliyyətlərinə onları fəal tətbiq etməklə, dəyişən 
bazar şərtləri daxilində yeni rəqabət üstünlüklərinə nail olurlar. 
Şirkətin  nternetdə olması növbəti üstünlükləri əldə etməyə şə-
rait  yaradır,  belə  ki,  müasir  biznesi  onun  güclü  tərəfləri  olmadan 
təsəvvür etmək olmaz; aşağı qiymət, tam auditoriyanın çoxlu say-
da olması, aktuallıq və müntəzəmlik, interaktivlik, perspektivlilik. 
Kiçik və orta biznes üçün aşağı qiymətin olması şərti bütün 
ölkənin  iqtisadi  vəziyyətini  müəyyən  edir.  Web  –  saytın  təşkil 

 
 
 
28 
olunması  üçün  sərf  olunan  xərclər  –  eyni  vaxtda  onun  yaradıl-
masına  sərf  olunur.  Mətbuatda,  radioda,  həmçinin  televiziyada 
müntəzəm  reklam  olunmasından  o,  daha  ucuz  başa  gəlir.  Bəzi 
müştərilər  bundan  əlavə  dövlət  tərəfindən  müdafiə  olunması 
haqqında  saziş  bağlayırlar,  bununla  həmçinin  dizaynın  mahiy-
yətini  yeniləşdirməklə  daimi  təcrübəli  xidməti  təmin  edirlər. 
Verilmiş xidmətdən istifadə etmək üçün onlara ayrılmış məbləğ 
çox da baha başa gəlmir. Lakin belə halda da, israr etmək olar 
ki,  saytın  layihələndirilməsi  üçün  sərf  olunan  xərclər  tez-tez 
birinci ciddi müştərinin cəlb edilməsi ilə ödənilir. 
Rusiyada  140  milyon  auditoriyası  olan  radio  və  telereklam 
əlverişlidir, bu da özlüyündə birdəfəlik informasiya buraxılışla-
rını,  uzunmüddətli  olmayan  xarici  reklamı  əks  etdirir.  Saytda 
informasiya daimi saxlanılır və bütün dünyanın potensial istifa-
dəçiləri üçün başa düşüləndir. Bundan əlavə, şirkətin informasiya-
nı burada yeniləşdirmək imkanının olmasıdır. Məhz bu informasi-
yanın  müntəzəm  yeniləşdirilməsi  imkanı  nternetin  fərqləndirici 
xüsusiyyətlərindən  biridir.  Potensial  müştərilərə  və  partnyorlara 
informasiyanı təklif etməklə, əks əlaqə mexanizmi vasitəsilə şirkət 
serverin statistikasını bilməklə və anketləşdirmə aparmaqla onları 
maraqlandıran məlumatları əldə edə bilər.   
nternet istehlakçıların sorğularını bir yerə toplamaq nəticə-
sində  alıcılıq  qabiliyyətini  ümumiləşdirir.  Bu  həcmdə  güzəşt, 
danışıqların  aparılması  üçün  mürəkkəb  informasi-yanın  müm-
künlüyündə, tədarükçülərin konsolidasiyasında (tərc. qeyd. qısa 
müddətli  təəhhüdün  uzun  müddətli  təəhhüdə  çevrilməsi)  xeyir 
əldə etməyə gətirib çıxardır. 
Xidmətlərin və əmtəənin (malın) əldə edilməsini aşağı salan 
şərtlərə  –  tədarükçülərin  axtarışı  prosesinin  inteqrasiyası,  satın 
alınma,  qiymətlərin  qoyulması,  ödəmənin  yerinə  yetirilməsi 
daxildir.  Proseslərin  yüksək  effektlivliyini  təmin  edən  nternet 
texnologiyaları  yüksək  funksionallığa  malik  olmalı,  elektron 
sifarişlərin  və  müntəzəm  maliyyə  hesabları  və  hesabatlarını 
daxil etməli, istehlakçılarla qarşılıqlı əlaqənin idarə olunması və 

 
 
 
29 
reallaşdırılması  proseslərini  təkmilləşdirməlidir.  Bunun  nəticə-
sində də, istehsal xərclərinin və tranzitləşmənin aşağı salın-ma-
sına  nail  olmaq  olar.  nternet  təşkilatlara  seçilmiş  proseslərin 
yüksək menecmentin nəticəsi kimi əlavə xərclərin azaldılmasını 
və  material  –  texniki  təchizatın  mənbəyini  və  bundan  əlavə, 
istehlakçılar və strateji tədarükçülər üzərində nəzarəti və moni-
torinqi təklif edə bilər. 
Tədarükçü  –  istehlakçı  zənciri  inteqrasiya  sferası  nadir 
təklifləri  özündə  birləşdirə  bilər:  ənənəvi  vasitəçilərdən  əl 
çəkmək,  yeni  tip  vasitəçilərdən  istifadə  etmək,  tədarükçü  – 
istehlakçı  zəncirinin  şəfafflığını  yüksəltmək,  yeni  məhsulun 
emalı  müddətini  və  ehtiyat  səviyyəsini  azaltmaq,  təchizatın 
idarə  olunmasını  yaxşılaşdırmaq,  proseslərin  ERP-texnologiya-
ları əsasında inteqrasiyasını təmin etmək. 
nformasiyanın  toplanması  effekti  Şəbəkəyə  biliklərin  cəlb 
edilməsi ilə nəticələnir, bura müəyyən sahəyə aid olan təcrübə-
lərin,  biliklərin  idarə  olunması  sistemləri  və  yaxud  sistemlərin 
effektiv araşdırılması daxildir.  nformasiyanın toplanmasına nə-
zarətin və monitorinqin nəticələri haqqında hesabatları, diskus-
siya  forumları,  tez  –  tez  sual  yaradan  məhsul  və  icmallar  haq-
qında informasiyanı misal göstərmək olar. 
nternet  onlayn  bazar  mexanizmini  təklif  edir  (məsələn, 
onlayn  kataloqları,  auksionlar,  birjalar,  ticarət  meydanları), 
buraya  tədarükçü  və  istehlakçının  seçilməsi,  bazarın  və  həm-
çinin  məhsulun satışının yüksəldilməsi daxildir. Bu zaman ax-
tarışın labüdlüyü üçün vaxt alış – satış prosesindən kənarlaşdı-
rılır. Alıcılar və satıcıların iştirakı ilə ticarət fəzası yaradılır, bu 
zaman şəbəkə onlar üçün bazara daha geniş yol açır. Bazarın -
vəziyyəti  haqqında  daha  ətraflı  məlumat  verir  və  həm  alıcılar, 
həm də satıcılar üçün yeni ticarət imkanları yaradır. 
nternet – kanallarından istifadə etməklə istehlakçılara yol tap-
maq,  maliyyə  və  insan  kapitalını  aktivləşdirməklə,  Rusiya  təş-
kilatları öz bazarlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə və öz 
istehlakçılarının sorğularına böyük təsirliliyə malik ola bilərlər. 

 
 
 
30 
Biznesdə  nternetdən praktiki istifadə olunmanın rahatlığına 
baxmayaraq, hal- hazırda marketinqin elekton vasitələrinin fəal 
inkişafının qarşısı hələ də bir sira problemlərlə-  texniki, təşkila-
ti, hüquqi, iqtisadi və psixoloji alınır. Rusiyada gəlir gətirən alət 
kimi  nternetdən  istifadə  edilmənin  inkişafının  ləngiməsinə 
səbəb olan bir sıra vasitələr vardır. Onlar əsasən bunlardır: 
•   nternet  istifadəçilərinin  kontingentinin  xüsusi  xarakteris-
tikalarının və saylarının az olması ; 
•  əlaqə  kanallarının  buraxılış  imkanları  qabiliyyətinin  aşağı 
olması; 
•  proyektlərə boyük kapital qoyuluşu; 
•  saytların məlumat yüklənməsi və nizamsızlığı; 
•  Şəbəkədə yalan məlumatın çoxluğu; 
•  Biznes  –  prosesinin  spesifik  xüsusiyyələrinə  malik  olan 
mütəxəssislərin olmaması ; 
•  Şəxsi məlumatların müdafiəsi və təklükəsizliyi; 
•  Sifarişlərin  çatdırılması  və  satışdan  sonrakı  xidmətlərin 
problemləri; 
•  Elektron ödəmələr sisteminin inkişafının olmaması. 
nternet istifadəçilərinin kontingentinin məhdudluğu və say-
larının az olması ÜR TM ( Ümumi regional internet – texnolo-
giyaları mərkəzi ) və digər təşkilatların əhali arasında keçirilən 
sorğularının qimətləndirilməsinə əsaslanır. Toplanmış məlumat-
lar əsas verir ki, 2005 – ci ilin əvvəlinə qədər Rusiyada işdə və 
yaxud  evdə  nternetdən  (heç  olmaya  bir  dəfə)  istifadə  edən 
insanların  sayı  15  milyona  yaxın  idi  [41].  Şəbəkədən  Moskva, 
Sankt–Peterburq, Nobosibirsk, Yekaterinburq və bir neçə böyük 
şəhərlərin əhalisi fəal istifadə edir. 
Elektron  biznesin  inkişafı  birbaşa  yaşayış  səviyyəsindən 
asılıdır,  ancaq  indi  Rusiya  ailəsinin  orta  hissəsi  kompüter 
əvəzinə soyuducu, paltaryuyan maşın və yaxud televizor almağı 
daha  üstün  tutur.  nternetin  orta  istifadəçiləri  Rusiyanın  orta 
statistik  əhalisindən  nəinki  maddi  rifahına  görə,  həm  də  təhsil 

 
 
 
31 
səviyyəsinə və texniki hazırlığına görə fərqlənir. Bu faktor, bir 
tərəfdən  internet  –  kommersiyanı  kompüter  texnologiyasının, 
proqram təminantının və mürəkkəb elektronikanın inkişafı üçün 
ideal  vasitə  təmin  edir.  Digər  tərəfdən  isə,  bu  faktor  kütləvi 
sorğuya  malik  əmtəənin  irəliləyişində  nternetdən  is-tifadə 
etməyin çətinliyini müəyyənləşdirir. 
Bundan  əlavə,  əlaqə  kanallarının  buraxılış  qabiliyyətinin 
aşağı  olması  problemi  hələ  də  qalmaqdadır.  Mövcud  olan 
kütləvi kommunikasiya kanalları kifayət qədər buraxılış qabiliy-
yətinə  malik  deyillər,  hələ  də  onların  funksiyalarını  analoq 
telefon  xətləri  yerinə  yetirir.  Şəbəkənin  istifadəçilərinin  daha 
böyük  buraxılış  qabiliyyətlərinə  malik  olması  üçün  əlaqə 
kanallarından sürətli istifadənin qiymətinin aşağı düşməsi tələb 
olunur. Elektron kommersiyanın inkişafında proyektlərin boyük 
kapitala malik olması maneəçilik törədir.  
 Saytların  məlumat  yüklənməsi  və  nizamsızlığı  potensial 
müştərilərin cəlb edilməsi və saxlanmasını çətinləşdirir. Xüsusi 
araşdırmalar nəticəsində, birinci ilk səkkiz saniyə ərzində müş-
təri özü üçün xeyirli olanı görməlidir, əks halda o sadəcə olaraq 
"uzağa  gedəcəkdir"  [37].  Buna  görə  də,  əgər  Web-sayt  asta 
"yüklənirsə" və həmçinin informasiya həddindən artıq çoxdursa, 
onda "görüşə gələn adam" çox ehtimal ki,müştəriyə çevrilsin. 
Rusiyada  elektron  ödəmələr  sistemi  inkişaf  etmir  (kredit 
kartları,  smart  –  kartlar  və  ya  e  –cash,  elektron  pullar),  buna 
görə də ödəmə prosesi ciddi problem olaraq qalır. Bu yaxınlara 
qədər  Rusiyada  internet  –  mağazalarda  onlayn  ödəmələri  alışı 
yox  idi.  Vəziyyət    1998  –  ci  ilin  martında  dəyişdi,  bu  "Platin" 
bankının  CyberPlat  ödənişlərinin  istismarı  sistemi  ilə  bağlı  idi. 
Onun  əsas  üztünlüyü  –  həm  maliyyə,  həm  də  hüquqi  cəhətdən 
təhlükəsizliyidir. Cyber Plat sistemində rəqəmli imza vasitəsi ilə 
informasiyanın  qorunmasında  geniş  yayılmış  kriptoqrafik  tex-
nologiyadan  istifadə  olunur.  Bu  ixtiyarı  məlumatın  müəllifini 
birqiymətli müəyyən etməyə imkan verir və həmçinin  nternet-

 
 
 
32 
də  məlumatın  ötürülməsi  zamanı  dəyişilikliyin  olmamasına 
əminlik verir. 
nternetdə  saytlarını  açan  şirkətlər  sifarişlərin  çatdırılması 
problemi ilə üz – üzə gəldilər, bu problem sifarişlərin qanuniləş-
dirliməsində  ixtisaslaşan  və  onların  alıcılara  çatdırılmasında 
kuryer firmalarının kifayət qədər olmaması ilə bağlıdır. Bu poçtun 
xidmətlərinə müraciət etməyə, ya da özünün məntiqi xidmətlərini 
yaratmağa, ehtiyatları azaltmağa və məhsulları şəxsi istifadəçilərə 
uyğunlaşdırmağa  məcbur  edir,  yəni  onları  fərdiləşdirir.  Bundan 
əlavə,  bəzi  firmalar  yenidən  özlərinin  yerli  anbarlarından  istifadə 
etmək üçün qayıtmağa məcburdurlar, onlar vaxtı ilə öz növbəsində 
bunlardan  böyük  regional  və  yaxud  ümumi  Avropa  topdan  satış 
bazarlarının xeyrinə imtina etmişlər. 
Rusiyada elektron kommersiyanın inkişafını ləngidən və az 
əhəmiyyət kəsb etməyən faktorlardan biri də, şəxsi məlumatla-
rın  müdafiəsi  və  təklükəsizliyidir.  Müştərilərlə  möhkəm  əlaqə-
lərin  yaradılması  və  müdafiə  olunması  anlamında  müştərilər 
haqqında məlumatın tamlığı və təhlükəsizliyi başa düşülür [38]. 
nternet  istifadəçilərini  na-rahat  edən  faktorlardan  biri  də  odur 
ki,  onların  kredit  kartlarından  və  nömrələrindən  başqa  şəxslər 
istifadə edə bilər. Şirkətlər, öz növbəsində ayrı-ayrı istifadəçilə-
rin  casusluq  və  elektron  təxribatçılıq  məqsədi  ilə  onların  kom-
püter sistemlərinə daxil olacaqlarından narahatdırlar. 
"Biznesi  peşəkarlar  etməlidirlər,  adətən  internet  –  proyekt  
"komanda"-sında biznes prosesinin spesifikalarını məmimsəyən 
mütəxəssislər olmur. Bundan əlavə, belə məlum olur ki, internet 
–  proyekt  –  də  nəinki  peşəkar  menecment,  hətta  marketinq  də 
yoxdur" [37]. Adətən o, təbii surətdə idarə olunur və proqramlarla 
və  T – menecerləri ilə doldurulur; bəzən burada internet – rek-
lam üzrə mütəxəssis olur (adətən, banner – reklamının texnika-
sını  mənimsəyən  texniki  mütəxəssis).  nternet –  proyektin  belə 
ştatı alıcı  –  investoru  qane etmir,  məntiqdə və  reklamda əmtəə 
və xidmətin satışını təşkil edən peşəkar menecerlər komandası-

 
 
 
33 
nın  yaxşı idarə edilməsini istəyir, bu da son nəticədə - satışa və 
gəlirə zəmanət verilməsinə gətirib çıxarır. 
Bununla  belə,  problem  və  çətinliklərə  baxmayaraq,  şirkət-
lərin  əksəriyyəti  istifadə  olunan  marketinqin  bir  sıra  alətlərinə 
internet – kommersiyanı da, daxil edirlər. Son zamanlar Rusiyada 
öz biznesində  nternetdən istifadə edən şirkətlərin sayı çoxalıb. 
Korporativ sayt vasitəsi ilə həll edilən məsələlər texnoloji sual-
ların həlli istiqamətinə yönəlmiş reklam və informasiya – mar-
ketinqinə  daha  yüksək  səviyyədə  qarışır.  Bu  zaman  biznes  – 
proseslərlə və peşəkar informasiyaların dolğunluğı ilə bağlı olan 
saytın funksionallığına daha çox diqqət verilir. 
Beləliklə,  nternetdə  biznes-onlayn  bukletinin  və  yaxud 
elektron mağazaların sadəcə olaraq yaradılması deyildir. Bunun 
arxasında biznes-prosesin və infrastruktur xidmətinin təcrübəyə 
əsaslanan müştərilərlə texnoloji işin sazlanması durmalıdır [35]. 
nternet – kommersiya texnologiyaları nəinki bilmək, həmçinin 
müştərinin ehtiyaclarını qabaqcadan görmək və işin belə təşkili 
zamanı  marketinqi  peşəkarcasına  bazar  vəziyyətinə  uy-
ğunlaşdırmaq mümkündür. 
Bununla  əlaqədar  olaraq,  biznesdə  konkret  müştərilərə  yö-
nəldilən  nternet – texnologiyalarından müvəffəqiyyətlə istifadə 
olunması faktorlarını ayırmaq olar. 
Əvvəldə qeyd olunğu kimi, həmişə yadda saxlamaq lazımdır 
ki,  internet  –  kommersiya  –  təkcə  texniki  və  proqram  təminatı 
deyildir [25].  T texnologiyaları arxasında mütəxəssislər və real  
biznes-prosesləri  durur  və  bunlar  da  idarəetmənin  effektiv  ol-
masını təmin edir. 
Müştərilərlə qarşılıqlı əlaqə və onların şirkətə qarşı loyallığı ən 
qiymətli vəsait mənbəyi sayılır. Ona görə də, maksimum güc möv-
cud  olan  müştəriləri  qoruyub  saxlamaq  üçün  istiqamətləndir-
ilməlidir. "Əgər  müştərilərin ümüdləri heç  olmazsa bir dəfə puça 
çıxarsa, onda onların böyük və yaxşı hissəsi itrilə bilər" [39,s.29].  
nternetdə  müştəri  ilə  qarşılıqlı  əlaqənin  və  biznesin  idarə 
olunmasının  planlaşdırılmış  və  işlənmiş  strategiyasını  qabaq-

 
 
 
34 
cadan  bilmək  lazımdır,  əks  halda  mükəmməl  planlaşdırma  za-
manı  buraxılan  səhvlər  ciddi  itkilərə  gətirib  çıxaracaqdır.  Çox 
vaxt nəzərə alınmayan ən vacib şərtlərdən biri şirkətin əsas biz-
nes fəaliyyətinin   nternetdə təbii surətdə davam etdirilməsindən 
ibarətdir. 
Onlayn  biznesinin  başlıca  uğursuzluğu  praktiki  təcrübəsiz-
liklə  bağlıdır,  bunu  aradan  qaldırmaq  üçün  vaxtında  peşəkar  – 
praktikaya  müraciət  etmək  lazımdır.  Bununla  belə  internet  – 
biznesin  planlaşdırılması  strategiyası  zamanı    onlarla  daimi 
əməkdaşlıq etmək mütləq lazımdır.           
Müasir  şəraitdə  şirkətin  adi  biznes  –  proseslərini  məqsəd-
yönlü  nternetin dinamik təbiətini əks etdirən yeni tip proseslər-
lə əvəz etmək daha məqsədə uyğundur. "Yaxın müddət ərzində  
biznes  özünün  bütün  aspektlərində  çox  tez  dəyişəcək,  onun 
zəruri  dövrü   qısa  olacaq  və nəticədə,  daha  çox  dinamiki idarə 
tələb edəcəkdir" [25,s.15]. 
Şirkətin  daxilində  və  tam  bazarda  tranzaksiyaların  dövri 
idarə olunması tələbi də mövcuddur. Xarici strukturların birləş-
dirilmiş  şəbəkələrində tranzaksiyanın  idarə  olunması üçün əsas 
etibarilə  menecerlərin  səriştə  səviyyəsi  lazımdır.  Effektiv 
idarəetmə  qəti  surətdə  tranzaksiya  xərclərini  aşagı  salacaq,  bu 
zaman əməliyyatların yerinə yetirilmə çevikliyi və  sürəti   arta-
caqdır. Əvvəlki şirkətlərin "dörd divar" arasında istifadə olunan 
idarəetmə prinsipləri kommunikasiya və texnologiyaları vasitə-
ləri kimi tamamilə başqa cür görünəcəkdir. 
Biznesin  idarə  edilməsində  internet  –  modelinin  əsas  xüsu-
siyyətlərindən  biri  maliyyə,  insani  və  brend  –  kapitalın  daha 
effektiv  idarə  olunması,  həmçinin  onların  daha  geniş  bazara 
çıxarılması imkanlarında tamamlanır. Biznesi iqtisadi göstərici-
lərin  artımı  və  yaxşılaşdırılmasına  səmtləşdirmək,  də-yərin  ya-
radılması  prosesində  əsas  kritik  nöqtələrini    qiymətləndirmək, 
kapitalın  gəlir  gətirməsi  yollarının  yüksəldilməsi  ilə  bağlı  pro-
sesləri mütləq dəyişmək lazımdır. 

 
 
 
35 
Tədarükçü  –  istehlakçı  zəncirinin  iştirakçılarının  kəsilməz 
dəyişməsi ilə bərabər təşkilatlar da özlərinin texnoloji fəndlərini 
dəyişməlidirlər.  Yeni  texnologiyalar,  həmçinin  onları  istifadə 
edən  firmalar  kimi  daxili  proseslərin  kəsilməz  dəyişməsi  baş 
verir və bütün bunlar texnoloji dəyişikliklərin idarə olunmasını 
və təkmilləşdirməsini təmin edir. Bazar dəyərinin yüksəldilmə-
si,  həmçinin  tranzaksiyaların  təmin  olunması  üçün  şirkətlərdən 
maliyyə və əməli şəffaflıq tələb olunur. 
Alyans  (ittifaq)  təşkil  etmək  bacarığı  kritik  faktorları  təyin 
edir:  yeni  məhsulu  alan  firma  onun  istehsalı  və  bazarda  təklif 
edilməsi  üçün  tez  bir  zamanda  ittifaq  yaratmalıdır.  Yüksək 
peşəkar  idarəetmənin  hesaba  alınması,  marketinq  və  almaq 
sahəsində,  danışıqlar,  azişlərin  effektiv  yekunlaşması  qərarının 
tez  qəbul  edilməsi  –  bu  prosesin    tərkib  hissəsidir.  Bundan 
başqa,  nternetdə bazar fəzasının mühüm tələbi xarici strukturun 
şəbəkələrini  cəld  təşkil  etmək  və  yaratmaqdır.  Belə  şəbəkələr 
üçün  həmçinin  daimi  monitorinq  və  menecment  mühüm 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Təşkilatların  daha  effektiv  nəzarət  sis-
teminə  ehtiyacı  var,  bu  ona  zəmanət  verir  ki,  partnyorlar  bir  – 
biri  ilə  və  həmçinin  bazarla  tam  birləşmə  şəraitində  olsunlar, 
lakin onların istehsal prosesləri tələb olunan sürət, keyfiyyət və 
məxariclə reallaşsın. 
Açarvari proseslərin əlavə dəstinə alıcının rəftarını anlamaq, 
onlarla  qarşılıqlı  əlaqənin  idarəedilməsi  və  bölgü  kanallarına 
nəzarət sferası daxildir. Əsas fikir müştərinin ehtiyac və tələblə-
rini üzə çıxartmağa, istehsalda onların tələblərinə uyğun məhsu-
lu işləyib hazırlamağa və işə salmağa yönəldilməlidir. Bazarlar-
da olan məhsullar haqqında məlumatın böyük əksəriyyəti  nter-
netdən  keçib  gedir.  Biznesin  belə  təşkil  olunması  modeli  məh-
sulun işlənib hazırlanmasına və N OKR-a (virtual fəzada  bu və 
digər)  diqqəti  kardinal  şəkildə  bir  yerə  toplamağa  imkan  verir, 
bu  zaman  o  mümkün  resursların  (tərc.  qeydi.  ehtiyatların) 
nəhəng  genişləndirilməsinə,  istehlakçının  və  onun  sorğularının 
anlamasına arxalanır. 

 
 
 
36 
nternet  –  bazar  əhəmiyyətli  dərəcədə  vasitəçilərdən  məh-
rum olduğuna görə onlarda biznesin müxtəlif növlərinin nüma-
yəndələri  iştirak  edir,  bununla  da  onların    konkret  vəzifəsini 
təyin  edir,  bunun  da  nəticəsində  onlardan  hər  birinin  şəxsi 
proseslərini reallaşdırır. 
Kollektiv  xidmətlərlə  bağlı  olan  biznes,  əmək  ehtiyatları, 
maliyyə hesablamaları, hüquqi  təminat, həmçinin marketinq və 
satış sahəsi sferasında yüksək keyfiyyətli ixtisaslaşdırılmış xid-
mətin göstərilməsi proseslərindən və geniş miqyaslı əməliyyat-
lardan iqtisadi effekt alır.  nternet – şirkətlər üçün əlaqələndirici 
halqa vəzifəsini oynayan texnoloji qərarları təchiz edən, alıcıla-
rın  geniş  dairəsinin  yüksək  keyfiyyətli  qərarlarının  verilməsinə 
istiqamətləndirilmiş kollektiv xidmətin bələdçilərini xatırladır. 
Yeni tip təşkilatın mütəxəssisləri öz səylərini bütün şəbəkə-
nin təşkili və idarə olunmasına, həmçinin məlumatın dəyişdiril-
məsi  və  tranzaksiyanın  idarə  edilməsinə  yönəltməlidirlər.  Bir 
halda  ki,  onların  müvəffəqiyyətləri  təşkilatın  göstəriciləri  ilə 
müəyyən  olunur,  bu  halda  başlıca  biznes  –  proses  kimi  əsaslı 
hərtərəfli  monitorinq göstəriciləri,  tranzaksiyanın  idarə  edilmə-
si,  məlumatın  dəyişdirilməsi  və  kəsilmələrin  xəbərdarlıq  edil-
məsi götürülür. 
Dinamik  bazarlarda  kifayət  qədər  sürətə,  effektivliyə  və 
çevikliyə malik olmaq üçün bütün fundamental biznes – proses-
lər  şəbəkə  və internet texnologiyalarına  arxalanmalıdırlar. Təş-
kilatlar kadrların seçilməsi üçün Ümumdünya hörümçək torun-
dan (vakansiyalar haqqında elanların dərc edilməsi, ilkin müsa-
hibələr,  heyətlə  əlaqə),  həmçinin  N OKR  və  virtual  layihələn-
dirmə  proseslərində  texniki  məlumatın  dəyişdirilməsində  isti-
fadə edə bilərlər. Yeni məhsulların prototiplərinin işlənməsində, 
məhsulun bazara çıxarılması strategiyasında və texniki xarakte-
ristikaların uyğunlaşdırılma-sında Web əməkdaşlıq mühiti kimi 
götürülə bilər. Menecment, yazışma, iqtisadi göstəricilərin ana-
lizi və qərarların qəbulu virtual mühitdə baş verir. Web – texno-
logiyaları ənənəyə əsaslanan mədəniyyətdən fərqli biznesin yeni 

 
 
 
37 
daxili  mədəniyyətini  yaradır.  Onlar  məlumatın  sürətli,  çevik, 
qətiyyətli  və  cəld  dəyişdirilməsini  təmin  edir.  nternetin  təklif 
etdiyi  maksimal  imkanlardan  istifadə  etmək  üçün  idarəetmə 
sistemini biznesin dəyişkən şərtlərinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. 
darəetmə  proseslərinin  inkişafının  forma  və  metodlarını  təyin 
edən  baza  elementləri  olaraq  uyğunlaşmanın  əsas  prinsip  və 
mexanizmi götürülür. 
 
Yüklə 1,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin