T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

           DĐLAÇAR(1971: 106-107), okul dilbilgisi kitaplarında bildirme kipi (indicatif), 
emir  kipi  (imperatif),  dilek-şart  kipi  (desideratif,  conditionnel,  subjonctif),  gereklilik 
kipi  (necessitatif),  istek  kipi  (optatif,  subjoncitif)  gibi  ayrımların  yapıldığını,  bununla 
birlikte zamanla,  kılınış’la karıştırılan kip terimlerine de rastlandığını belirtir.  Örn. –
di’li  geçmiş  zaman  kipi,  -miş’li  geçmiş  zaman  kipi,  şimdiki  zaman  kipi  vs.  “Zaman 
kipi”  terimlerinin  yanlış  olduğunu,  kipin  zamanla  hiçbir  ilgisinin  olmadığını,  kipin 
yalnızca  ruh durumunu, zamanın da sadece zamanı, vakti anlattığını vurgular.  Kipin, 
belli bir biçimbirime, eke bağlı bulunması zorunluluğu yoktur. Kip, türlü eklerle, türlü 
anlatım çalımlarıyla belirtilebildiği gibi, tek bir ek türlü kipleri de anlatabilir. Kiplerin 
sayısı  ne  beştir,  ne  de  ondur,  ruh  durumlarının  sayısınca  kip  vardır.  Bu  görüşleriyle 
DĐLAÇAR,  kip  kavramına  geleneksel  bakışı  eleştirir,  kipin  zamanla  ilgisinin 
olmadığını belirtir.  

---

 
18 
           AKSAN’a  (1980:  101)  göre  “kip  kavramı  geleneksel  dilbilgisinde  yerleşik  bir 
kavram  olup  doğu  ve  batı  dilciliğinde  çok  eskiden  beri  kullanılmıştır.  Eylemin 
bildirdiği  devinimin,  oluşun,  kılınışın,  konuşan  açısından  ne  tarzda,  ne  yolda 
yansıtıldığını gösterir.”  
           Geleneksel  bakış  açısından  GABELENTZ  (1901:470-474),  kipliğin  üç  türü 
olduğunu  belirtir:  Mantıksal,  psikolojik  ve  sosyal  kiplik.  Mantıksal  kiplik,  yüklemin 
özneyle  olan  ilişkisidir.  Bu  ilişki  olumlu,  olumsuz,  gerçek,  olası,  zorunlu  v.s. 
ş
eklindedir.  Bu  kipliğin  ifade  edilmesi  için,  kiplik  fiiller,  kiplik  zarflar  ve  cümleye 
bağlı kiplik bağlaçlar kullanılır. GABELENTZ bu kiplik türünü aynı zamanda nesnel 
(objektiv)    olarak    tanımlar.  Psikolojik  kiplik,  “konuşanın  konuşmayla  olan  ilişkisi” 
ş
eklindedir.  Bu  ilişki,  konuşanın  konuşmasında  bildirme,  sorma,  ünlem,  emir  ya  da 
rica  olarak  mı  bu  ifadesini  gerçekleştirdiğini  veya  bu  konuşmada  kararlılık, 
alçakgönüllü  bir  tutum,  tahmin,    ürkeklik,  umutla  ya  da  kuşku  ile  konuşup 
konuşmadığını  belirtir.  Bu  kiplik  türü  özneldir  (subjektiv),  yani  konuşan  sadece  bir 
gerçeği  bildirme  arzusunu  değil,  bilakis  kendisini,  ya  da  kendisinin  ruh  halini  ifade 
eder. Örn. emri ifade eder, belli ezgileri kullanır. Bu ezgilerden emrin nasıl verildiği, 
dinleyenin yerine getirmesi ile ilgili zorunluluk derecesi anlaşılır. Bunun için yardımcı 
sözcükler,  kiplik  sözcükler  ve  kiplik  edatları 
(
Modalpartikel)  vb.  sözcükler  kullanılır,  
deyimler  ile  tabirlerden  yararlanılır.  Kipliğin  üçüncü  türü  olan  sosyal  kiplik,  sosyal 
sınıf düzeninin (Rangordnung) ve toplumsal hiyerarşinin ifade biçimlerinde görülür.  
           
SCHMIDT’e (1967: 27 vd.)   göre,   konuşan ifadesinin içeriğine ilişkin tavrını 
açıkladığı  için,  kiplik  iletişimsel-dilbilgisel  bir  karakter  taşır.  Kiplik  fiilleri  eylemsel 
ilişkiyi  şekillendirir  ve  mantıksal-dilbilgisel    işlevleri  vardır,  çok  işlevlidir,  bundan 
dolayı    çok  araştırılan  bir  konu  olmuştur.  SCHMIDT(1967:  224  vd.),  kipi  sadece  bir 

---

 
19 
gramer  ulamı  olarak  değil,  kiplik  sistemini  bir  bütün  olarak,    tüm  kiplik  ifade 
araçlarıyla  araştırılmasının  zorunlu olduğunu savunur.  
 
           MEIER  (1977:  87)  kipliği,  konuşana  ve  konuşma  durumuna  bağlı  olan  cümle 
semantiğinin bir bileşeni olarak tanımlar ve   üçe ayırır: 
 
1.
 
Nesnel Kiplik: Konuşanın bakış açısından ifadenin içeriğinin gerçekle 
ilişkisini anlatan bir kiplik türüdür.  
2.
 
Öznel ya da Đletişimsel- Dilbilgisel Kiplik: Bu kiplik türünde konuşan 
sözcede söz konusu olan iş, oluştan emin olma, emin olmama, ondan 
kuşku duyma, ya da tahminini ifade eder.  
3.
 
Mantıksal-Dilbilgisel  Kiplik:  Her  şeyden  önce  kiplik  fiiller,  özne  ile 
cümledeki iş ve oluş arasındaki bağlantıyı ifade eder.  
 
           Kiplik,  MEIER’e  (1977:  87)  göre  çeşitli  dilsel  araçlarla    ifade  edilir.  Bütün 
kiplikle ilgili   sözcükler,  kiplik alanını (Modalfeld) oluşturur.  
 
           DETH,      cümlede  iki  temel  kiplik  türü  olduğunu  belirtir:  Gerçeklik  ve  gerçek 
dışılık. Bunlar her cümlede zorunlu  bulunan  genel kipliktir. “DETH (1986) öznel ve 
nesnel  kiplik  kavramını  reddeder,  ona  göre  her  dilsel  bağlamın    nesnel  ve  öznel  bir 
karakteri vardır. Genel kiplik kavramı, konuşanın sözcenin içeriği ile bağlantısını ifade 
eden  kesinlik kipliği’ni de içerir. Kesinlik kipliği ile (genelde öznel) konuşucu bir iş ya 
da  oluş  için  kendi  kişisel  yargısını  belirtir.  Bu  kiplik  fiiller  ve  kiplik  ya  da  kiplik 
edatları  (Modalpartikeln)  gibi  özel  dilsel  araçlarla  gerek  etkin,  gerekse  de  dolaylı 

---

 
20 
olarak oluşabilir. Kesinlik kipliği aynı şekilde cümledeki genel kiplik gibi zorunludur. 
Kiplik  ilişkisinin  üçüncü  türü-  değiştirici  (modifizierend)  kiplik,    yazara  göre  isteğe 
bağlı olarak ortaya çıkar. Bu üçüncü tür, bir sözcenin içeriğini mümkün, zorunlu veya 
isteğe değer  kılar.” 
8 
 
           SOMMERFELDT  vd.  (1991:21),    öznel  kipliğin  (subjektive  Modalität) 
alanlarını ele alır. Ona göre konuşan/yazan,  öznel kiplikte, gerçeklik ilişkisi içinde bir 
dilsel  ifadenin  içeriğinin  geçerlilik  derecesini  tahmin  eder.  Nesnel  kiplik  (objektive 
Modalität),    sözcenin  gerçeklikle  ilişkisini  işaretler.    Öznel  kiplik  ikiye  ayrılır: 
“geçerlilik derecesi” alanı ve “isteme ve buyru” alanı. Đlk alan dört alt gruptan oluşur, 
bunlar  sözceyi  kesin,  olası,  olası  olmayan  ya  da  uzlaşılmış  olmayan  olarak  betimler. 
Đ
kinci  alan  iki  gruba    ayrılır:  bağlayıcı  olmayan  ve  bağlayıcı/  kuvvetli  buyuru  ve 
isteme alanı.  
 
           Kip,    biçimbilimsel  ifade  aracı  olarak  kipliğin  en  önemli  dilsel  ifade  aracıdır. 
SOMMERFELDT  vd.’ne  (1992:  72-73)  göre    kiplik,    biçimbilimsel,    sözdizimsel-
yapısal,  ezgisel  ve  sözcüksel    ifade     araçlarının    hiyerarşik   düzenlenmiş    etkisi   
ile        ifade      edilen  işlevsel-semantik  bir  ulamdır.  Cümlede  iki  temel  kiplik  vardır. 
Bunlar  gerçeklik  ve  gerçek  dışılıktır.  Bu  kiplikler  dahilinde  konuşan/  yazan  kendi 
öznel  görüşü  ile  bir  olayın  kesinliğini,  belirsizliğini,  tahmini,  koşulluluğunu, 
zorunluluğunu,  olanak veya imkânsızlığını, bir eylemdeki isteği   ifade eder.  
 
________________ 
8
 
http://www.biblioteka.vpu.lt/zmogusirzodis/PDF/svetimosioskalbos/2004/Droessinger.pdf (21.09.2011) 

---

 
21 
           HENTSCHEL/WEYDT’in  (2003:76)    fonksiyonel  bakış  açısıyla  kiplik  fiiller 
cümlede bilgi taşıyıcı kiplik fonksiyona sahiptir. Kip (Modus), dilbilgisel kategorisinin  
bir işlevi olarak cümledeki kipliği tanımlar. HENTSCHEL/WEYDT (2003: 76) kiplik 
fiillerin  öznel-bilgisel  (subjektiv-epistemisch)  ve  nesnel-yükümlülük  (objektiv-
deontisch) kipliği işlevinde kullanımlarını birbirinden  ayırt eder.