Tablo 2.
PALMER’ın (2001:22) Kiplik Tanımlamaları
Yukarıdaki tabloyla ilgili olarak, [deontic: yükümlülük, ödevsel] kiplik
terimi, [dynamic: dinamik, devimsel], [deductive: çıkarsamaya ait], [assumptive:
varsayımsal], [evidential: tanıtsal] kiplik terimlerinin kullanılması uygundur.
PALMER (2001: 22 vd.), Mood and Modality adlı yapıtında sensory (duyumsal)
kiplik kategorisini de üç alt gruba ayırır: a) Visual (görsel) b) Non-visual (görsel
olmayan) c) Auditory (işitsel). Bundan dolayı bu çalışmada kiplik fiillerdeki
kiplik tanımlamalarında yukarıdaki tabloda yer alan terimler kullanılacaktır.
Bilgisel Kiplik Tanıtsal Kiplik Yükümlülük Kipliği Devimsel Kiplik
(Epistemic) (Evidential) (Deontic) (Dynamic)
- Dayanaksız tahmin - Aktarımsal - Đzin - Yeterlilik
Kurgusal tahmin (reported) (permissive) (Abilitive)
(speculative)
- Çıkarsamaya ait - Duyuşsal - Zorunluluk - Dilek
(deductive) (sensory)
[
&Gereklilik
]
(Volitive)
a) Görsel (Visual) (obligative)
- Varsayımsal b) Görsel olmayan (Non-visual)
(assumptive) c) Đşitsel (Auditory) - Buyrum
(commisive)
27
“Türkçede de PALMER’ın tanımladığı kiplik türlerinin tamamı için
kullanılabilecek dilbilgisel belirtiler bulunmaktadır. Ancak, Türkçe aynı zamanda bu
kiplik türlerini aktarmak için sözlüksel birimleri de kullanmaktadır. Bu açıdan
bakıldığında, kiplik Türkçede tamamen dilbilgiselleşmiştir diyemeyiz. Yani, Türkçe
daha çok karma bir kiplik sistemine (PALMER: 2001) sahiptir. Bu yönüyle kiplik,
Türkçenin bütüncül yapıda işleyen bir sistem olduğuna kuvvetli bir tanıttır.”
9
DUDEN’da (2009: 500 vd.) kiplik fiillerin biçimbilimsel, sözdizimsel
özelliklerinin yanı sıra kiplik alan içinde kiplik, genel bir boyut olarak işlevsel açıdan
ele alınır, bu kapsama fiillerin ifade ettiği kipler, dilek, emir kipleri dahildir, aynı
ş
ekilde kiplik fiiller ve kiplik fiil gibi kullanılan fiiller (Modalitätsverben), kiplik zarfı
ve kiplik edatları (Modalpartikeln) gibi sözcükleri içeren, yani kipliği ifade eden
bütün dilsel öğeler bu boyuta dahildir.
DUDEN (2009: 500-509), konuşucunun konuşma anındaki konuşma arka planı
konseptini kullanır. Konuşucu cümleyi kiplikle şekillendirir. Kipliğin kendisi bir
boyuttur, kiplik fiiller, kipsel anlam oluşturulabilen çeşitli dilsel araçlardan yalnızca
birisidir. Đfade edilen yargı çoğunlukla münferid olaylarla ilgili bir zan ve tahmindir.
FILLMORE (1977: 33), cümleyi önerme ve kipliğin bir bütünü olarak tanımlar.
O zaman buradan tüm cümlelerin kiplik anlam içerdiği sonucuna varılır. Bunun zıttı
olan görüşe göre de kipsel olarak ifade edilmiş cümleler ve kipsel olarak
nitelendirilmeyen cümleler vardır. Alan yazınında genel olarak “haber kipi kipsel
olarak işaretlenmemiş (nicht markiert), kiplik ifade etmeyen” (EISENBERG, 1999:
114; PALMER, 2001, vd.) “dilek kipi kiplik ifade eden, kipsel olarak nitelendirilebilen
(markiert)” (EISENBERG, 1999: 114; PALMER, 2001, 22 vd.) olarak görülmektedir.
______________________
9
http://semanticsarchive.net/Archive/GJlNDYzO/Dilbilim_Arastirmalari_2005.pdf (09.01.2012)
|