T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

           1.6  Modern   Yaklaşımlar 
           Kiplik  üzerindeki  çalışmalar,  önceleri  yapısal  ve  kuramsal  çerçevede  iken, 
dilbilimin  anlambilim  ve  edimbilim  (pragmatik)  gibi  çeşitli  alanlarının  gelişmesiyle   
modern,  pragmatik ve uygulamaya dönük bir biçimde gelişmiştir. 
  
           
HEIDOLPH’a  (1984:521)  göre    “kiplik,  çeşitli  görünüşler  altında  bir  ifadenin 
çeşitli  biçimdeki  geçerliliğini  anlatan  ve  bir  kiplik  alanı  olarak  özetlenebilen  ifade 
araçlarının sınıflandırdığı dilsel bir kategoridir.”  
           Kipliğe modern bakış açısının en önemli temsilcilerinden BYBEE(1994: 180) 
kipliği dörde ayırır: 
1. Kılıcı Odaklı Kiplik (Agent-orientierte Modalität)  
           Kılıcı  odaklı  kiplik,  sözcüksel  ve  dilbilgisel  biçimbirimlerle  ifade  edilir  ve  bir 
fiili  gerçekleştirmesi  için  konuşucunun  alıcıya  koşullar  dayatması  olarak 
yorumlanabilir.  Bu  kipliğin    anlamları:  Gereklilik  (Notwendigkeit),  zorunluluk 
(Obligation),  istek  (Wunsch),  yetenek  (Fähigkeit),  niyet  (Absicht),  imkândır 
(Möglichkeit).  
2. Konuşucu Odaklı Kiplik (Sprecherbezogene Modalität) 

---

 
22 
           BYBEE’ye    (1994:  180)  göre  emir,  talep,  rica,  yalvarış,  uyarı,  ihtar  ve  öneri 
vb.  sözceleri  içerir.  Konuşucunun  alıcıya,  dinleyene  bir  izin  vermesinin  söz  konusu 
olduğu ifadeler de bu gruba dahildir.  
3. Bilgisel Kiplik (Epistemische Modalität)   
          BYBEE’ye  (1994:  180)  göre  işaretlenmemiş  durum,    önerme’nin  (Proposition)  
doğruluğu için mutlak gerekliliktir. Kiplik türlerinin  temellerinden  biri olan bilgisel 
kiplik,   imkân, olasılık ve kesinlik içerir.   
4. Đkincil /Alt Donanımsal Kiplik (Subordinierende Modalität)  
           Bu bölümde BYBEE (1994:180) tarafından yan cümleler ele alınır, her şeyden 
önce  tümleç  cümleler,  karşıt  neden  bildiren  cümleler  (Konzessivsätze)  ve  amaç 
belirten yan cümleler (Finalsätze), vd.   
 
           ZIFONUN’a (1997:1723)  göre “fiil kipinin dört bağlam türü vardır: Doğrudan 
ya  da  dolaylılık  (Indirektheitskontext),  olgusallık  (Faktizitätskontext)    ya  da  kiplik.”  
Haber  kipi  olası  bağlam  türlerine  göre  işaretlenmemiş  kiptir,  temel  olarak  bütün 
bağlam türlerinde kullanılabilir, bu durumda doğrudan ya da olgusal bağlamın her biri 
tek  alternatiftir,  standart  bir  durumdur.  Kiplik  bağlamları  ZIFONUN’a  (1997:  1743) 
göre dilek kipi için birinci derecede önemli fonksiyon alanlarıdır. Dilek kipi, dolaylı ve 
kiplik  bağlamlarında  kullanılır,  doğrudan  ve  olgusal  bağlamlarda  kullanımı 
imkânsızdır.  
           ZIFONUN’a 
(1997:1884) 
  göre
 
kiplik  fiillerin  kullanımı  için  çeşitli  konuşma 
arka  planları  (Redehintergrund)  vardır.  Bir  konuşma  arka  planı,    mevcut  iş,  oluş 
tasarlamaları  (mümkün  ya  da  zorunluluk)  açısından  değerlendirilebilecek  koşullar 
olarak  tanımlanır.
. 
Konuşma  arka  planlarının  belirli  tipleri  kiplik  fiillerin  anlamı 

---

 
23 
açısından  karakteristik  özelliğe  sahiptir.  ZIFONUN’a 
(1997:1884) 
göre  aşağıdaki 
önemli arka plan türleri vardır:  
1)
 
“Bilgiye dayalı (epistemisch) konuşma arka planı 
2)
 
 Normatif (normativ) konuşma arka planı 
3)