T ƏHSİ L nazi rli Yİ G
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
IX f əsil
ədnik Paşa Pirsultanlı Tikm ədaşlı Xəstə Qasımın ədəbi irsinin mahir t ədqiqatçısıdır
Az ərbaycan xalqının qədim və zəngin tari- xind ə aşıq sənəti onun mənəvi dünyasına və milli m ədəniyyətinə dayaq olmuş, dövrün zülm- karlığına qarşı telli saz davam gətirmiş, cavab vermişdir. Kərəmin, Qəribin, Qurbaninin, Koroğ- lunun sazında yolunu azmış istismarçı ağalar, b əylər ifşa edilmişdir. Az ərbaycan xalqının ruhundan qidalanmış aşıq sənəti xalqı mənəvi cəhətdən kamilləş- dir
mişdir. Cəmiyyətə və təbiətə məhəbbətdən ya- ranmış çoxşaxəli aşıq sənəti insana təlim-tərbi- y əvi, bədii-estetik və yüksək əxlaqi keyfiyyətlər aşılayır, onun mənəvi aləmini zənginləşdirir. Görk
əmli aşıqlar şeirin möhürbəndində doğulduğu yeri özünə təxəllüs götürür. Məsələn, Dirili Qurbani, Tufarqanlı Abbas, Tikmədaşlı
546
X əstə Qasım, Valeh Abdal Gülablı bu baxımdan çox maraqlı və əhəmiyyətlidir. Görk
əmli folklorşünas alimlər H.Araslı, M.H.T
əhmasib, M.Seyidov, Ə.Axundov, P.Əfən- diyev, M.H əkimov, V.Əliyev, İ.Ələsgərov, S.Pa- şayev, Q.Namazov, R.Rüstəmzadə, Z.Məmmə- dov, V.Hacıyev və başqaları aşıq sənəti haqqında faydalı tədqiqat əsərləri yazmışlar. H əmin folklorşünas alimlərin tədqiqat əsər- l əri görkəmli sənətkarların əmək fəaliyyətini və yaradıcılıq yolunu, xüsusilə yaratdıqları zəngin ədəbi-bədii irsin məzmun və ideyasını ətraflı t əhlil edir. Aşıq poeziyası insanların qəlbində yurd sevgisi, el qayğısı yaşadır, insanlar ulu ozanlara, ustad aşıqlara dərin hörmət bəsləyirlər. Şöhrətin zirv
əsinə yüksələn Tikmədaşlı Xəstə Qasım coş- qun aşıqlıq fəaliyyətində özünün heyranlıq doğuran sənət dünyasını yaratmışdır. Onun sə- n ətkarlıq imkanlarının zənginliyi və genişliyi ona d ərin hörmət qazandırmışdır. M ərdliyə, mehribanlığa, dostluğa, qardaş- lığa çağırış Tikmədaşlı Xəstə Qasım şeirlərinin əsas motividir. Onun sənətinin hörməti elə və obaya, v ətənə və vətəndaşlara möhkəm bağlıdır. X əstə Qasımın fitri istedadı onun xüsusi mül- kiyy əti deyil, elin sərvətidir. 547
Buna gör ə də Xəstə Qasım zəngin poeziya yaratmaqla elin s ərvətini özünə qaytarır, vətənə v ə xalqa şərəfli xidmət edir. Sənətkar öz xalqının h əmişə cavan duyğularını, arzularını lirikasında canlı tərənnüm edir, ürəkdən-ürəyə ilhamla yol açır, insanların qəlbini pərvazlandırır. X əstə Qasımın şeirlərində sənətə məhəb- b ətlə, vətənə məhəbbət vəhdət təşkil edir, bir- birini tamamlayır. Deməli, Xəstə Qasımın sənət dünyası zəngin və rəngarəngdir, vətənə və xalqa s əmərəli xidmət yolundadır. Xəstə Qasımın həyat h əqiqətini bədii həqiqətə çevirmək bacarığı çox qüvv ətlidir. Filologiya elml əri doktoru, professor Sədnik Paşa Pirsultanlı 1975-ci ildə “Xəstə Qasım” kitabını Bakıda nəşr etdirib oxuculara hədiyyə vermişdir. Folklorşünas alim Sədnik Pirsultanlı səmə- r əli axtarışlarını davam etdirmiş, 2011-ci ildə Bakıda “Tikmədaşlı Xəstə Qasımın ədəbi irsinin t ədqiqi” adlı monoqrafiyasını çap etdirmişdir. Bu monoqrafiya görk əmli aşıq-şair Tikmə- daşlı Xəstə Qasımın dövrünü, həyatını, yaradı- cılıq yolunu tarixilik, elmilik, pedaqoji-metodik prinsipl ər əsasında ətraflı təhlil edən mükəmməl t ədqiqat əsəridir. 548
Professor S ədnik Pirsultanlının elmi-nəzəri t ədqiqat əsəri giriş, dörd fəsil, nəticə və ədəbiy- yatdan ibar ətdir. Maraqlı cəhətdir ki, müəllif monoqrafiyada Tikm ədaşlı Xəstə Qasımın qoşmalarından, deyişmələrindən, təcnislərindən, g əraylılarından, divanilərindən maraqlı nümunə- l əri və “Dağıstan səfəri” əsərini də oxuculara ərməğan etmişdir. Əməkdar mədəniyyət və qabaqcıl təhsil işçisi, əməkdar müəllim, mahir pedaqoq, pro- fessor S
ədnik Pirsultanlı altmışdan artıq monoq- rafiya, d ərslik, dərs vəsaitinin və yüzlərlə elmi- n əzəri, pedaqoji-metodik məqalənin müəllifidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Azərbay- can Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. O, iyirmi beş il Gəncəbasar Aşıqlar Birliyinin s ədri və Daşkəsən, Kəlbəcər, Goranboy rayon q əzetlərinin redaktoru vəzifəsində səmərəli işləmiş, orden və medallarla təltif edilmişdir. Professor S ədnik Pirsultanlı monoqrafiyanın “Tikm
ədaşlı Xəstə Qasımın həyatı, yaşamı və mühiti” adlı birinci fəslində hadisələrin elmi- n əzəri şərhini azərbaycançılıq ideyasının tələbləri əsasında düzgün vermişdir. Görk
əmli sənətkar Xəstə Qasım XVII əsrin sonu, XVIII əsrin əvvəllərində Tikmədaşda ana- dan olmuş, Tikmədaş mədrəsəsində mükəmməl 549
t əhsil almış, ərəb və fars dillərini öyrənmiş, şifa- hi xalq yaradıcılığını və klassik ədəbiyyatı səmə- r əli mütaliə etmiş, mahir qələmini poeziyada sınamış, lirik şerlər yazmış, Dağıstana səfər etmiş və “Dağıstan səfəri” əsərini yazıb tamam- lamışdır. Aşıq sənəti Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy- yatının ən zəngin və geniş yayılmış qoludur. M əlumdur ki, aşıq gördüyünü, duyub bildiyini sazla ifad ə edir. Bu xalqın müqəddəs kəlamıdır. Az ərbaycanda Qurbanilər, Tufarqanlı Ab- baslar, K ərəmlər, Alılar, Ələsgərlər yaranmış və əsrlər boyu dərdlərini sazla demişlər. Aşıqların sazı Koroğlular, Nəbilər, Qaçaq Tan rıverdilər kimi müdrik tarixi şəxsiyyətlərin söz silahı olmuş, onlara qəhrəmanlıq və igidlik qüvv
əti vermişdir. XVIII
əsrdən başlayaraq Nəcəf bəy Məlikov Z ərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə, Nəcəf bəy V əzirov, Üzeyir Hacıbəyov, Nəriman Nəri- manov, C əfər Cabbarlı, Səməd Vurğun aşıqların qüdr ətindən bəhs etmiş, xalqın istək və arzularını ilhamla ifad ə etdiklərini göstərmiş, onların f əaliyyətini yüksək qiymətləndirmişlər. “Aşıq gördüyünü çağırar” atalar sözü xalqın s ənətə və sənətkara dərin hörmət və məhəb- b ətinin bədii ifadəsidir. Aşıqların dərin mənalı, 550
insana qol-qanad ver ən, nikbin ruhlu, məhəbbətə h əsr edilmiş qoşmaları dillər əzbəri olmuşdur. El ağsaqqalı kimi ümumxalq ehtiramı qazanan Tikm ədaşlı Xəstə Qasım böyük sənətkar v ə alovlu qəlbə malik, fitri istedadlı aşıqdır, ustad aşıqdır. Onun
əsərlərində müdrik şəxsiyyətinin mü əyyən cizgilərini, daxili ehtirasını, həyəcanını oxucu d ərk edir, ona dərin hörmət bəsləyir. Ona gör ə ki, o, müdrik sənətkardır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Xəstə Qasım haqqında ayrı-ayrı variantlarda üç dastan toplamışdır. Dastanın Əhliman Axundov variantı il ə Göyçə mahalının Ağzıbir kəndindən olan Aşıq Məhəmməd variantları bir-birinə bənzəyir. Birinci dastanda X əstə Qasımın atasının adı N əsrullah şah, ikinci dastanda isə Nəsrəddin şahdır. Ancaq Həsən Pərvanə variantına üstünlük verilir. Ona gör ə ki, bu dastanda hadisələr düz- gün ifad
ə olunur. Bu dastanda indiyə kimi şəx- siyy
əti məlum olmayan baş müştehid Tikmədaşlı Qaraxanın adı aşkarlanır. Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixində dastanları- mızı ilk dəfə folkllorşünas Hənəfi Zeynallı təsnif etmişdir. Hənəfi Zeynalı “Seçilmiş əsərləri”ndə (1983) dastanları “Məhəbbət əfsanələri” və “Q əhrəmannamə” adlandırmışdır. Professor 551
M.H.T əhmasib
dastanları “Qəhrəmanlıq”, “M əhəbbət” və “Ailə-əxlaq dastanları” adlan- dırıb, üç yerə bölmüşdür. Tarixi m
ənbələr və aşıq ədəbiyyatı haqqında yazılan tədqiqat əsərlərində Hənəfi Zeynallının v ə professor Məmmədhüseyn Təhmasibin das- tan ların bölgüsü haqqında fikirlərinin elmi-nəzəri şərhi verilmir, bu bölgülər tarixilik və elmilik prinsipl
əri əsasında təhlil olunmur. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı dastanları düzgün olaraq, “Real-tarixi dastanlar”, v ə “X
bölür. O, Tikm ədaşlı Xəstə Qasımın “Dağıstan s əfəri” dastanını real-tarixi dastan adlandırır və bu fikrini t əsdiqləyir. Professor S ədnik Paşayev yazır: “Qurbani”, “Abbas v ə Gülgəz”, “Xəstə Qasım”, “Valeh və Z ərnigar” dastanları da real-tarixi dastanlardır. Bu dastanların əsas qəhrəmanları olan Dirili Qurbani d ə, Tufarqanlı Abbas da, Tikmədaşlı X əstə Qasım da, Abdalgülablı Valeh də tarixi şəxsiyyət olmaqla yanaşı, onların yaşayıb-yarat- dıqları əsr də, yaşadığı coğrafi yerlər də m əlumdur. O da m əlumdur ki, onların özləri ilə bağlı dastanlar h əmin sənətkarların həyat macəraları əsasında yaradılmışdır. Daha konkret desək, bu
552
dastanların yurdunun üzərində tarixin möhürü var.
1
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı düzgün göst
ərir ki, “Nəcəfxan”, “Alıxan və Pərixanım”, “Dilsuz v ə Xəzəngül”, “Məsim və Diləfruz” dastanları epos və nağıllardan istifadə yolu ilə yaradılmış xəyali-romantik dastanlardır. Bu dastanların şərhi həmin fikri təsdiqləyir. Tarixi h əqiqətdir ki, real-tarixi dastanlar da zaman keçdikc ə dəyişir, təkmilləşir, zənginləşir, h əm də özünün əsl yaradıcısını tarixən yaşadır. “Qurbani” dastanının qəhramanı Qurbani Qara- dağ mahalının Diri kəndindədndir. Butası Pəri is ə Gəncə şəhərində yaşayır. Xəstə Qasım Tikm ədaşdan Dağıstana, Aşıq Valeh Qarabağdan D ərbəndə səfər edir. Bu hadisələr dastanlarda b ədii ifadəsini tapır. “X əstə Qasımın Dağıstan səfəri”nin Aşıq H əsən Pərvanə variantında ayrıca göstərilir ki, ona niy ə Dədə Qasım deyilir. Müştehid Xəstə Qasımdan soruşur: “Oğlum, adın nədir?” Xəstə Qasım cavab verir ki, mənə el-oba iki ad veribdir. “X əstə Qasım” və “Dədə Qasım”. Mən, sözün düzünü deyir əm, yolun düzünü göstərirəm.
1 S ədnik Paşa Pirsultanlı. Tikmədaşlı Xəstə Qasımın ədəbi irsinin t ədqiqi. Bakı, 2011, səh.26. 553
Ona gör ə də “Dədə Qasım” deyirlər. Mən dosta v ə düşmənə fərq qoymuram, həqiqəti bildirirəm. Müştehid soruşur ki, oğul, bəs o “Xəstə Qasım” kimdir və ona niyə “Xəstə” deyirlər? Qasım cavab verir ki, “mənim qıfılbəndlərimi, sözl
ərimi sənin kimi alimlər, üləmalar o qədər fikir el
əyir, ancaq bir yana çıxarda bilmir, axırda x əstə düşürlər. Ona görə də mənə “Xəstə Qasım” deyirl ər. Bu sizin sualın düzgün cavabıdır. X əstə Qasım cığalı təcnisin bir neçə gözəl nümun əsini yaratmışdır. Aşıq poeziyasında qoş- ma-müst əzadın ilk nümunəsini görkəmli saz-söz ustası Xəstə Qasım yaratmış, oxuculara ərməğan vermiş və ümumxalq məhəbbəti qazanmışdır. Şah İsmayıl Xətai (1487-1524) dövründə yaşamamasına baxmayaraq, Xəstə Qasım mənalı ömrünün sonuna kimi Şah İsmayıl Xətainin yaradıcılıq ənənələrinə sadiq qalmış, həmişə on- dan b əhrələnmişdir. Ona görə ki, Şah İsmayıl X ətainin zəngin ədəbi irsi ona gözəl təsir b ağışlamışdır. Şah İsmayıl Xətayi bir neçə təxəllüslə - “Şair Xətayi”, “Sultan Xətayi”, “Miskin Xətayi” v ə “Xəstə Xətayi” təxəllüsləri ilə şeirlər yaz- mışdır. Şah İsmayıl poeziyasının vurğunu olan şairlər onun sağlığında və sonra da həmin adları 554
özl ərinə təxəllüs seçmiş, həm də bununla fəxr etmişlər. Şah İsmayıl Xətayinin sağlığında Abdal Hüseyn - “Miskin”, sonralar is ə Tikmədaşlı Qasım –“Xəstə”, Borçalı Aşıq Həsən - “Xəstə” t əxəllüslərini qəbul edərək şeirlər yazmışlar. Şah İsmayıl Xətai özünün Mənsur kimi, İmadəddin N əsimi (1370-1417) kimi “Ənəlhəq” ideyasına bağlı olmasını bir şeirində əsaslandıraraq yazır:
Şəriət sancağı gəldi dikildi, T əriqət yolunda güllər saçıldı, M ərifət dəryası daşdı, töküldü, H əqiqəti pirü-pirandan aldım. 2
Şah İsmayıl Xətai Səfəvi dövlətinin ideo- logiyasını formalaşdırarkən islami dəyərlərə əsaslanırdı. O, təriqətə əsaslanır, seçdiyi dini təri- q ət yolundan dönmürdü, xalq arasında dini- t əriqəti mərifətlə təmsil edirdi. O, həqiqəti se- virdi. O, özünd ə dörd cəhəti birləşdirmiş, insani- kamil olmuşdur. Şah İsmayıl Xətai islami təriqətə əsas- lanmış, dini-təriqət ideologiyasına sadiq qalmış,
2
555
özünün forma laşdırdığı Səfəvi dövlətinin ideologiyasını zənginləşdirməyə çalışmışdır. Bu keyfiyy ətlər İmaməddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Qurbani və Pirsultan Abdalın yaradıcılığında geniş və inandırıcı şəkildə bədii ifad
əsini tapmış, oxuculara gözəl əxlaqi key- fiyy
ətlər aşılamışdır. Ona görə ki, lirikada bədii ifad
əsini təsirli tapmışdır. Şah İsmayıl Xətai lirikasında yazır ki, mənə gör ə: “Ay-Əlidir, gün-Məhəmməd”, bilənə”. 3
Tikm ədaşlı Xəstə Qasım Əlini pir, Şah İsmayıl Xətayini mürşid qəbul edir və “Əli” adlı qoşmasının birinci bəndində deyir:
Ərşi zəmin nohu qələm yox ikən, Varlığa hamıdan tez gələn Əli. Ustadlar ustadı özü olubdur, C əbrayil məqamın düz bilən Əli. Əli ustadlar ustadıdır, Cəbrayıl məqamını hamıdan düz bilmişdir. Şah İsmayıl Xətayiyə gör
ə həyatın zəmzəmi, dirilik suyu, hətta elm və bilik onun say əsində cəm olubdur. Tikm
ədaşlı Xəstə Qasım qəlbinin istəyini poetik dill ə Əliyə ərmağan verib deyir:
3 Yen
ə orada, səh.13. 556
X əstə Qasım üzərmi daməndən əli? Al əmi zərridə demişəm bəli. Bir ismin Əlidi, bir ismin Vəli, C əmi pünhan dərdi tez bilən Əli. Şah İsmayıl Xətayinin Həzrəti Əlini bir etibarlı mürid kimi yüksək qiymətləndirməsi XVI
əsrin görkəmli sənətkarı aşıq-şair Pirsultan Abdalı ürəkdən sevindirdiyinə görə, o da Həzrət Əlinin, Məhəmmədin şəninə gözəl qoşmalar yazmış, özünü Həzrəti Əli məsləkinə və müq əddəs ideyalarına fəda edib yazmışdır: Ay Əlidir, gün Məhəmməd. 4
XVI əsrin görkəmli sənətkarı Miskin Abdal H əzrəti Əlinin səmimi dostu olduğunu poetik dill ə ifadə edir:
H
Göyd ə əfsəl qəzənfəri bilməsə, H ər kim ki, Əlini Vəli bilməsə, Onun başın zülfüqara verəsən. 5
4 Cahid Öztelli. “Pir Sultan Abdal”, Ankara caddesi, s əh.82. 5 S ədnik Paşayev. “Ağdabanlı Qurban və müasirləri”. (Namizədlik dissertasiyası), 1969, səh.10. 557
Miskin Abdal Şah İsmayıl Xətaiyə m əhəbbətini şeirlə bildirir: İqlimin şahıydı, Həzrət Süleyman, Ədalətə pənah idi Nuşravan. Şıx oğlu İsmayıl – o cənnət məkan, Düşməz ələ, o bir yadigardı getdi. 6
Tikm
ədaşlı Xəstə Qasım XVII əsrin sonu, XVIII
əsrin əvvəllərində sənət meydanına g əlmiş, şifahi xalq yaradıcılığından və klassik ədəbiyyatdan, xüsusilə aşıq sənətindən səmərəli b əhrələnmiş, istedadlı sənətkar zirvəsinə yüks əlmişdir. Firti istedadlı Tikmədaşlı Xəstə Qasım şifahi xalq ədəbiyyatını, yəni zəngin Azərbaycan folklorunu v ə yazı ədəbiyyatı, yəni klassik ədəbiyyatı səmərəli mütaliə edib öyrənmişdir. Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixində Məhəm- m əd Füzulinin klassik şeirin bayrağını uca göyl ərə qaldırdığı, Şah İsmayıl Xətayinin böyük əqidə yolunda qılınc ilə sözü birləşdirdiyi, Dirili Qurbaninin el s ənətini xalqa şərəfli xidmətə yön
əltdiyi tarixi həqiqətdir.
6 Yen
ə orada, səh. 70. 558
“Büllur qaşlı, qızıl cildli kitabın” müəllifi X əstə Qasımın yaradıcılığında vətən məhəbbəti parlaq yer tutur. “Özüm düşdüm qürbət elə” dey
ən Xəstə Qasım vətən həsrətli sənətkardır. Onun bu şeiri çox səciyyəvidir. Ona görə ki, V ətən həsrəti ilə ağlar qalmış, yad və qürbət ell ərə düşüb demişdir:
X
Eşq ucundan kabab oldu közlərim. Q ərib yerdə, yad ölkədə, gözlərim, V ətən deyib ağla, ağlar qal indi.
Tikm
ədaşlı Xəstə Qasım Azərbaycanın Nizami G
əncəvi, Məhəmməd Füzuli, Qurbani və Tufarqanlı Abbas kimi sənət inciləri yaratmış dahi müt əfəkkirlərin ədəbi irsindən öyrənmiş və özünün s ənət yolunu düzgün müəyyənləşdirib v ətənə və xalqa şərəfli xidmət etmişdir. Tikm ədaşlı Xəstə Qasımın yaradıcılıq yolu aydın göstərir ki, onun Şah İsmayıl Xətai bədii irsini sevm əsi, “Xəstə” təxəllüsü götürməsi Şah İsmayıl Xətai sənətinə vurğunluğunu təsdiq etmişdir. Ona görə ki, Şah İsmayıl Xətai poe- ziyası vətənin poetik səlnaməsidir. Molla P ənah Vaqiflə Xəstə Qasımın aşıq yara dıcılığı və yazılı ədəbiyyatın qovuşmasın- dakı şərəfli xidmətləri mütəxəssislər tərəfindən
559
yüks ək qiymətləndirilmiş, Xəstə Qasımın Molla P ənah Vaqifdən əvvəl yaradıcılığa başlaması və Vaqif poeziyasına təsiri göstərilmişdir. Professor M əmmədhüseyn Təhmasib yazır: “XVII-XVIII əsrlərdə aşıq ədəbiyyatı, aşıq şeiri o q
ədər geniş yayılmış, elə böyük şəxsiyyətlər yetişdirmişdir ki, hətta, əgər belə demək mümküns ə, yazılı ədəbiyyatın önündə getməyə, ona istiqam ət göstərməyə başlamış, Vaqif ədəbi m əktəbinin formalaşmasında həlledici rol oynamışdır”. 7
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Xəstə Qasım şerlərinin ahəngi və gözəlliyinin Molla P ənah Vaqifə səmərəli təsir etdiyini hər iki s ənətkarın poeziyasından gətirdiyi nümunələr əsasında çox düzgün müəyyənləşdirir, həm də fitri istedadlı folklorşünas kimi təsirli şərhini verir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Xəstə Qa- sımın “Ola” rədifli qoşmasının son möhür- b əndini misal gətirir və iftixar hissilə göstərir ki, sevgi üçün candan keçm əyə hazıram:
M
Canan qarşı gəlsə, keçərəm candan,
7 M.H.T
əhmaisb. AZərbaycan Xalq dastanları (orta əsrlər). Bakı, 1972, s
əh. 55. 560
R əngi artıq ola güldən, reyhandan, Zülfl əri boynuma bir kəmənd ola. Folklorşünas Sədnik Paşa Pirsultanlı Molla P ənah Vaqifin “Ola” rədifli qoşmasının Xəstə Qasım qoşmasının davamı olduğunu, həm də hər iki s
ənətkarın poeziyasının sənətkarlıq baxı- mından bir-birini təsdiqlədiyini göstərir. Molla P ənah Vaqif beş bəndlik “Ola” r ədifli qoşmasında hadisələri çox canlı və təsirli cilalayır: Döşün açıb, əl dəyəndə yaxaya, Ağ gülün bağrına peykan toxuya. B ədənindən müşkü ənbər qoxuya, Zülfü g ərdənində bir qucaq ola. 8
Aydındır ki, yazılı və şifahi poeziyanın bir m əcrada birləşməsində bu sənətkarların şərəfli xidm ətləri vardır. “Ustadlardan dərs almışam” müq əddəs kəlamının müəllifi Xəstə Qasım özünd ən əvvəl səmərəli fəaliyyətə başlayıb, z əngin ədəbi irs yaratmış Xətai, Füzuli, Qurbani, Abbas Tufarqanlı və Sarı Aşığı özünün ustadı hesab etmiş və onların sənət incilərindən bəhrə- l əndiyini vurğulamışdır. Tikmədaşlı Xəstə Qa- 8
M.P.Vaqif. “Qurban olduğum”. Bakı, 1994, səh.80. 561
sım poeziyanın həqiqi yaradıcısı və təbliğatçısı olmuş, oxucular tərəfindən sevilmişdir. X əstə Qasımın yaşadığı dövrdə Nadir Şahın apar dığı işğalçılıq müharibələri ölkəni talan edir, insanları didərgin salır, xalqa zülm edirdi. Bu ağır vəziyyəti mütəxəssislər çox real faktlarla göst ərmiş, Nadir şahın işğalçılıq siyasətini ifşa etmişlər. Görk
əmli xalq yazıçısı, akademik Mirzə İbrahimov yazır: - “İstər Nadir şah, istərsə də Ağa Məhəm- m əd şah Qacar çox zaman tutduğu kəndləri, şəhərləri talan etməklə kifayətlənməyib, Şah Abbasın yolu ilə gedərək oranın bütün əhalisini İranın cənub əyalətinə köçürürdülər. Ata oğuldan, ana baladan, sevgili sevgilisindən ayrı düşürdü”. 9
Şamaxı şəhəri ilə möhkəm əlaqəsi olduğunu şerlərində göstərən Xəstə Qasım şəhərin faciəli v əziyyətini kədərli bir dillə “Qalıbdı” rədifli qoşmasında çox təsirli cilalayır:
Köhn ə Şamaxının seyrin eylədim, Əl dəyməmiş təzə bağlar qalıbdı. El ə köçüb gedib, ulusu, eli, İşlənməmiş ağ otaqlar qalıbdı.
9 Mirz
ə İbrahimov. Aşıq yaradıcılığında realizm. Bakı, 1966, səh.42. 562
Bu şeir həmin dövrdə yaşamış Şirvanlı Şakir Şirvaninin “Əhvali-Şirvan” şeri ilə həmahəngdir. O, Nadir şahın işğalçı ordularının Şamaxını darmadağın etməsini bu şeirində alovlu qəlbinin ağrıları ilə çox canlı və təsirli ifadə edir, oxucuya v ətən sevgisi aşılayır. “X əstə Qasım” dastanından məlum olur ki, X əstə Qasım “Ay üzü birçəkli, xallı Sənəm gəl” demiş, sevgilisini unutmamış, onun eşqiylə yaşayıb, yazıb-yaratmışdır. Onun “Nec ola” şeirindən Əhməd adlı, “Sərv xuraman” boylu ömür-
gün yoldaşı olduğu vurğulanır:
Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|