T. Malikov O. Olimjonov moliya
Davlat byudjetining g’aznachilik ijrosi -
Yüklə 3,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Davlat byudjetining g’aznachilik ijrosi -
Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalarining barcha daromadlarini, shuningdek, davlat byudjeti tashkilot-larining byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha tushum-larini yagona g’azna hisobraqamga jamlash va ularning barcha xarajatlarini shu hisobraqamdan amalga oshirishni nazarda tutadi. Yagona g’azna hisobvarag’i O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan boshqariladigan maxsus bank hisobvarag’i bo’lib, unga davlat byudjeti tizimi byudjet-larining daromadlari va boshqa tushumlari kiritiladi hamda undan mazkur byudjetlarning xarajatlari to’lanadi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankida va boshqa banklarda 101 Davlat byudjeti ijrosining g’aznachilik tizimi alohida kursda o’rganilganligi uchun bu erda batafsil to’xtalish maqsadga muvofiq emas, deb topildi. o’zga bank hisobvaraqlari ochish huquqiga ega. Yagona g’azna hisobvarag’i O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankida ochiladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank hisobvaraqlaridan mablag’larning so’zsiz tartibda hisobdan chiqarilishiga yo’l qo’yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank hisobvaraqlariga xizmat ko’rsatilganligi uchun haq olinmaydi. Shaxsiy g’azna hisobvaraqlari quyidagi turlar bo’yicha ochiladi: davlat byudjeti tizimi byudjetlarining daraja- lari bo’yicha shaxsiy g’azna hisobvaraqlari; Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg’arma-larining daromadlari bo’yicha shaxsiy g’azna hisobvaraqlari; davlat byudjeti tashkilotlari va davlat byudjeti mablag’lari oluvchilarning shaxsiy g’azna hisobvaraqlari. Shaxsiy g’azna hisobvaraqlarini yuritish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Davlat byudjeti tizimi byudjetlarining darajalari bo’yicha shaxsiy g’azna hisobvaraqlari: O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti bo’yicha — O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan; Qoraqalpog’iston Respublikasining respublika byud-jeti, viloyatlarning viloyat byudjetlari va Toshkent shahrining shahar byudjeti bo’yicha — Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining moliya boshqarmalari tomonidan; tumanlar va shaharlar byudjetlari bo’yicha — tumanlar va shaharlar hokimliklarining moliya bo’limlari tomonidan; davlat maqsadli jamg’armalarining byudjetlari bo’yicha — davlat maqsadli jamg’armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan ochiladi. Davlat byudjetining va davlat maqs adli jamg’ar-malarining daromadlari bo’yicha shaxsiy g’azna hisob-varaqlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ochiladi.: O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti tashkilotlari va davlat byudjeti mablag’lari oluvchilarning shaxsiy g’azna hisobvaraqlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan, Qoraqalpog’iston Respublikasining respublika byudjetidan, viloyatlarning viloyat byudjetlaridan va Toshkent shahrining shahar byudjetidan moliyalash-tiriladigan davlat byudjeti tashkilotlari va davlat byudjeti mablag’lari oluvchilarning shaxsiy g’azna hisobvaraqlari Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining moliya boshqarmalari tomonidan, tumanlar va shaharlar byudjetlaridan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti tashkilotlari va davlat byudjeti mablag’lari oluvchilarning shaxsiy g’azna hisobvaraqlari tumanlar va shaharlar hokimliklarining moliya bo’limlari tomonidan ochiladi. Davlat byudjeti ijrosi davomida barcha operatsiyalar va davlat byudjetining mablag’lari G’aznachilikning balans hisobvaraqlarida aks ettiriladi. Bu hisobvaraqlari Markaziy bank va kredit tashkilotlarida joylashgan. G’aznachilik tizimi davlat byudjeti mab lag’lariga nisbatan kassaning yagonaligi printsipini ta’minlaydi. Bu printsip barcha kelib tushuvchi daromadlar va davlat byudjeti defitsitini moliyalashtirish manbalaridan tushumlarni hamda ko’zda tutilgan barcha xarajatlarni amalga oshirishni davlat byudjetining yagona hisobvarag’idan amalga oshiri-lishini taqozo etadi. Mamlakat davlat byudjeti tizimi barcha darajalarining byudjetlari kassaning yagonaligi printsipi asosida ijro etilishi kerak. Davlat byudjetiningdaromadlar bo’yicha ijro etilishi quyidagilarni ko’zda tutadi: daromadlarni davlat byudjetining yagona hisobva- rag’iga o’tkazish va yozish; tasdiqlangan byudjetga muvofiq ravishda tartibga keltiruvchi (soluvchi) daromadlarni taqsimlash; byudjetga ortiqcha to’langan daromadlar summasini qaytarish; davlat byudjeti daromadlarini hisobga olish va daromadlar to’g’risida hisobot tuzish. Xarajatlar bo’yicha byudjetlar ijrosi davlat byudje-tining yagona hisobvarag’ida davlat byudjeti mablag’larining haqiqatda mavjudligi doirasida hamda moliyalashtirish va sanktsiyalashtirishning (sanktsiya qo’llashning) ketma-ket majburiy amalga oshiriladigan tartiblariga rioya qilgan holda amalga oshiriladi. Davlat byudjeti xarajatlarining ijrosi davomida sanktsiyalashtirishning asosiy bosqichlari quyidagilar hisoblanadi: davlat byudjeti xarajatlari ro’yxatini tuzish va tasdiqlash; davlat byudjeti mablag’lari to’g’risidagi xabarnomani tasdiqlash va ularni davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar hamda taqsimlovchilarga etkazish, shuningdek, davlat byudjeti tashkilotlari va davlat byudjeti mablag’-larini taqsimlovchilarning daromadlar va xarajatlar smetasini tasdiqlash; davlat byudjeti majburiyatlarining limitlari to’g’risidagi xabarnomani tasdiqlash va uni davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar va taqsimlovchilarga etkazish; davlat byudjeti mablag’larini oluvchilarning pulli majbu- riyatlarini qabul qilish. Byudjetni xarajatlar bo’yicha ijro etish har bir bosh taqsimlovchi (quyi idoralar va davlat byudjeti mablag’-larini oluvchilar bo’yicha davlat b yudjeti mablag’larini taqsimlash huquqiga ega bo’lgan davlat hokimiyati organlari) va davlat byudjeti mablag’larini taqsimlovchilar (idoraviy belgisi bo’yicha davlat byudjeti mablag’larini oluvchilarga davlat byudjeti mablag’larini taqsimlash huquqiga ega bo’lgan davlat hokimiyati organlari yoki mahalliy o’zini-o’zi boshqarish organlari) uchun G’aznachi-likning yagona hisob registrida ochiladigan shaxsiy hisobvaraqlaridan foydalanish yordamida amalga oshiriladi. G’aznachilik tizimi byudjetga kelib tushayotgan daro-madlar va davlat byudjeti defitsitini moliyalashtirish manbalaridan tushumlar bilan bog’liq bo’lgan barcha operatsiyalarni, shuningdek, davlat byudjeti xarajatlarini moliyalashtirish va sanktsiyalashtirishni o’zining Bosh daftarida qayd etadi. Davlat byudjeti daromadlari qismining ijrosini soliqlar va boshqa to’lovlarni byudjetga undirish bilan shug’ullanadigan O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi va O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasi hamda ularning quyi organlari ta’minlaydi. Moliyaviy yil joriy yilning 31 dekabrida nihoyasiga etishi kerak. Davlat byudjeti majburiyatlarining limitlari ham o’zlarining harakatini 31 dekabrda to’xtatadi. Odatda, 25 dekabrdan so’ng pulli majburiyatlarning qabul qilinishiga yo’l qo’yilmasligi kerak. Davlat byudjetiningijrosiga oid foydalanilgan hisobvaraqlar 31 dekabrda yopilishi zarur. Davlat byudjetining ijrosini ta’minlash jarayonida uning daromadlarini shakllantirish O‘zbekiston Respubli-kasining “Byudjeti kodeksi”, “Soliq kodeksi”, “Bojxona kodeksi” va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Bunda hisoblab chiqarilgan, biroq joriy yilning 31 dekabrigacha davlat byudjetiga to’lanmagan daromadlar kelgusi yilda davlat byudjetiga o’tkazilishi kerak. Tasdiqlangan davlat byudjeti mabla g’lari doirasida va xarajatlar smetasiga muvofiq davlat byudjeti mablag’lari davlat byudjeti mablag’lari oluvchilar tomonidan moliya yili mobaynida bosqichma- bosqich, tayinlash sertifikatini muayyan davrga va tegishli summaga rasmiylashtiris h yo’li bilan: Respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan tashki-lotlar bo’yicha – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan; Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetidan yoki mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan tashkilotlar bo’yicha – tegishli moliya organlari tomonidan sarflanadi. Tayinlash sertifikatlarini tayyorlash, rasmiylash-tirish, berish, ijro etish va hisobga olish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Davlat byudjetining ijrosini ta’minlash jarayonida Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va barcha daraja-dagi mahalliy byudjetlar hisobvaraqlaridagi davlat byudjeti mablag’lari qoldiqlari tasdiqlangan miqdorda aylanma kassa mablag’i me’yorini shakllantirishga yo’nal-tirilishi kerak. Qoldiqlarning aylanma kassa mabla- g’i me’yorining tasdiqlangan miqdoridan ortiq qismi Qoraqal- pog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashining hamda tegishli hokimliklarning qaroriga ko’ra qo’shimcha xarajat-larni moliyalashtirishga yo’naltirilishi mumkin. Davlat byudjeti tashkilotlari hisobvaraqlaridagi davlat byudjeti mablag’lari qoldiqlari olib qo’yilmasligi va davlat byudjeti tashkilotlarining maxsus mablag’lari hisobvaraqlariga o’tkazilmog’i lozim (kapital qo’yilmalarini moliyalashtirish uchun nazarda tutilgan mabla g’lar bundan mustasno). Davlat byudjeti tashkilotlarining maxsus mablag’larini shakllantirish va sarflash tartibi O‘zbe-kiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Ayrim vaziyatlarda turli sabablarga ko’ra yil boshlan-gunga qadar kelgusi moliya yili uchun davlat byudjeti qabul qilinmasligi mumkin. U holda davlat byudjeti qabul qilin-gunga qadar bo’lgan davrda davlat xarajatlari quyidagi shartlarga rioya etilgan holda amalga oshirilishi mumkin: boshlangan moliya yilidagi xarajatlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda davlat byudjeti mablag’larining avvalgi moliya yili so’nggi 3 oyining uchdan bir qismidan ortiq bo’lmagan miqdorlarda har oyda amalga oshirilmog’i lozim; avvalgi moliya yilida qilinmagan davlat byudjeti xarajatlari amalga oshirilmasligi kerak; avvalgi moliya yilida amalda bo’lgan soliqqa tortish va majburiy to’lovlarni to’lash tartibi davlat byudjeti qabul qilingunga qadar o’z kuchini yo’qotmasligi zarur. Yuqoridagilarni inobatga olib aytish mumkinki, davlat byudjetidan moliya yili boshlanganidan keyin qabul qilingan xarajatlarning umumiy summasi moliya yili davomida qabul qilingan davlat byudjeti ko’rsatkichlariga muvofiqlashtirilishi kerak. Ba’zi hollarda davlat byudjetining ijrosi davomida byudjetdan ajratiladigan mablag’larga o’zgartirishlar kiritish zaruriyati paydo bo’lishi mumkin. Bunday vaziyatda byudjetdan ajratiladigan mablag’larga moliya yili mobaynida o’zgartirishlar kiritish bir davlat byudjeti mablag’larini oluvchi uchun davlat byudjeti mablag’larining kamaytirilishi boshqa davlat byudjeti mablag’larini oluvchisi uchun davlat byudjeti mablag’larining tegishli ravishda ko’paytirilishini nazarda tutgan tartibda: 1) tasdiqlangan byudjetdan ajratiladigan mablag’lar hajmining 10% ga qadari: davlat byudjetida ko’rsatilgan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining taqdimnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan; Respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan; Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan tegishli moliya organlarining taqdimnomasiga binoan Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va tegishli hokimlar tomonidan (kapital qo’yilmalar moddalari bundan mustasno); 2) tasdiqlangan byud jetdan ajratiladigan mablag’lar hajmining 10% dan ortig’i: davlat byudjetida ko’rsatib o’tilgan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari tomonidan; Respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan belgilanadigan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining taqdimnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan; Qora qalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan davlat byudjeti mablag’larini oluvchilar uchun – tegishli moliya organlarining O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan taqdimnomasiga binoan Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi hamda joylardagi tegishli hokimiyat vakillik organlari tomonidan (kapital qo’yilmalar moddalari bundan mustasno) amalga oshiriladi. Davlat byudjeti mablag’ini oluvchining so’roviga binoan moliya yili uchun unga nazarda t utilgan byudjetdan ajratiladigan mablag’lar ayrim moddalar bo’yicha (kapital qo’yilmalar moddalari bundan mustasno) byudjetdan ajratiladigan mablag’lar teng miqdorda kamaytirilgan va mazkur mablag’larni oluvchi uchun nazarda tutilgan byudjetdan ajratiladig an mablag’larning umumiy hajmi saqlab qolingan holda dastlabki hajmining 10% ga qadar kamaytirilishi mum-kin. Bu holda byudjetdan ajratiladigan mablag’larga o’zgartirishlar: Respublika byudjetidan ajratiladigan davlat byudjeti mablag’lariga – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan; Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlardan ajratiladigan davlat byudjeti mablag’lariga – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi belgilagan tartibda tegishli moliya organlari tomonidan kiritiladi. Davlat byudjetini belgilangan parametrlar doirasida ijro etish alohida ahamiyatga ega. Shu sababli, Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi va mahalliy hokimiyat vakillik organlari, agar muayyan harakatlari davlat byudjeti taqchilligining qonun hujjatlarida belgilangan eng yuqori darajasidan oshib ketishiga olib keladigan bo’lsa, davlat byudjeti daromadlarini qisqartiruvchi yoki xarajatlarini oshiruvchi biror-bir harakat qilishga haqli emaslar. Shunga mos ravishda Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti hamda mahalliy byudjetlar qabul qilinganidan keyin moliya yili mobaynida ayrim turlar bo’yicha davlat byudjeti daromadlarini qisqartirishga olib keluvchi Qoraqal- pog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi va tegishli mahalliy hokimiyat vakillik organining qarori, agar unda boshqa turlar bo’yicha daromadlarni ko’paytirish va (yoki) davlat byudjeti xarajatlarining tegishli miqdorda qisqartirilishi kerak bo’lgan moddalar nazarda tutilgan taqdirdagina, qabul qilinishi va amalga kiritilishi mumkin. Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar qabul qilinganidan keyin moliya yili mobaynida tegishli davlat byudjeti xarajatlari qisqartirilishiga va (yoki) daromadlari ko’payishiga olib keluvchi Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi va mahalliy hokimiyat vakillik organining qarori qabul qilishda hosil bo’ladigan ortiqcha mablag’lar mazkur qaror qabul qilingan darajadagi byudjetga mablag’larni qayta taqsimlash uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda olib qo’yiladi. Agar davlat byudjeti qabul qilinganidan keyin moliya yili davomida davlat byudjetidan olingan davlat byudjeti mablag’larini ko’paytirish (kamaytirish) to’g’risida qaror qabul qilinadigan bo’lsa, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri moliya organlari tomonidan tegishli darajadagi byudjetlar hajmiga o’zgarishlar kiritilishi mumkin. Xarajatlarni ko’paytirish yoki qisqartirish byud-jetlar o’rtasida o’zaro hisob-kitob qilish yo’li bilan amalga oshiriladi. O‘z navbatida, byudjetlar o’rtasida o’zaro hisob-kitob o’tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Soliqlar va davlat byudjeti to’lovlari intizomini mustahkamlash yuzasidan ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlarga tasdiqlangan ko’rsatkichlardan tashqari tushgan qo’shimcha daromadlar aylanma kassa mablag’i me’yori tasdiqlanganidan kam bo’lmagan miqdorda saqlanib qolgan taqdirda qabul qilingan byudjetdagidan tashqari xara- jatlarga yo’naltirilishi mumkin. Ushbu masalaga doir tegishli qarorlar Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va tegishli hokimlar tomonidan qabul qilinadi. Davlat byudjeti ijrosini ta’minlashda davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari davlat byudjeti va uning tuzilmasiga kiruvchi byudjetlarning qonun hujjatlarida belgilangan ko’rsatkichlar doirasida bajarilishi uchun javobgardir. Shuning uchun ham davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Agar yil mobaynida davlat daromadlari ancha qisqargan va davlat byudjetining oldindan belgilangan taqchilligi qonun hujjatlarida belgilangan chegara miqdoridan oshadigan bo’lsa, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi davlat byudjetining xarajatlarini alohida moddalar bo’yicha qisqartirish to’g’risida qonun hujjatlarida naz arda tutilgan tartibda O‘zbekiston Res-publikasi Oliy Majlisiga taklif kiritadi. Turli darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi vaqtinchalik tafovutni to’g’rilash maqsadida moliya yili davomida ularga tegishli byudjetlardan davlat byudjeti ssudalari ajratilishi mumkin. Davlat byudjeti ssudalarini berishning eng kech muddati va tartibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Shuningdek, turli darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi vaqtinchalik farqni moliya yili davomida aylanma kassa mablag’i me’yori hisobiga, uni moliya yili oxirigacha tasdiqlangan hajmga qadar tiklagan holda, davlat byudjeti mablag’larining foydalanilmagan qoldiqlari hisobiga va qonun huj- jatlarida belgilangan tartibda davlatning qisqa muddatli qimmatli qog’ozlarini chiqarish hisobiga ham qoplash mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari davlat byudjeti ijrosining nazorat qilinishini amalga oshirish davomida: turli darajadagi byudjetlar ijrosi yakunlarini ko’rib chiqadi; turli darajadagi byudjetlarga mablag’lar tushumi to’g’risida soliq va bojxona organlaridan, davlat maqsadli jamg’armalarini taqsimlovchi organlardan axborot oladi; davlat byudjeti mablag’larini oluvchilardan byudjetdan ajratiladigan mablag’larning tushumi va sarfi to’g’risida ma’lumotlar talab qilib, oladi; qonun hujjatlariga muvofiq banklardan davlat byudjeti mablag’lari harakati to’g’risida ma’lumotlar oladi; davla t byudjeti mablag’lari oluvchilarning moliya-xo’jalik faoliyatini o’z vakolatlari doirasida taftish qiladi va tekshiruvdan o’tkazadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yilning har choragida davlat byudjeti ijrosining O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi taqdim etadigan yakunlarini ko’rib chiqadi. Yüklə 3,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|